Adronlar ikkita keng oilaga boʻlinadi: toq sonlikvarklardan tashkil topganbarionlar (odatda uchta kvark) va juft sonli kvarklardan tashkil topganmezonlar (odatda ikkita kvark: bitta kvark va bittaantikvark).Protonlar vaneytronlar (atom massasining katta qismini tashkil qiladi) barionlarga misol boʻla oladi;pionlar esa mezonga misol boʻla oladi. Soʻnggi yillarda uchdan ortiq valentlik kvarklarini oʻz ichiga olgan"ekzotik" adronlar topildi. Z(4430)<sup>-</sup> deb nomlangan tetrakvark holati (ekzotik mezon) 2007-yilda Belle hamkorligi tomonidan kashf etilgan va 2014-yildaLHCb hamkorligi tomonidan rezonans sifatida tasdiqlangan[1].P(4380) va P(4450) deb nomlangan ikkitapentakvark holati (ekzotik barionlar) 2015 yildaLHCb hamkorligida kashf etilgan. Shuningdek, yana bir nechta ekzotik adron turlari va boshqa rangli kvark kombinatsiyalari ham mavjud boʻlishi mumkin.
Ushbu hisobot kuchsiz o'zaro ta'sirlar bilan bog'liq bo'lishiga qaramay, biz kuchli o'zaro ta'sir qiluvchi zarralar haqida gapirishimiz kerak. Bu zarralar nafaqat ko'plab ilmiy muammolarni, balki terminologik muammolarni ham keltirib chiqaradi. Gap shundaki, "kuchli o'zaro ta'sir qiluvchi zarrachalar" juda qo'pol atama bo'lib, o'zini-o'zi sifatdosh yasashga berilmaydi. Shu sababli, bir misol keltirsak, kuchli o'zaro ta'sir qiluvchi zarrachalarga parchalanish "lepton bo'lmagan" deb ataladi. Bu ta'rif aniq emas, chunki "lepton bo'lmagan" deganda fotonni ham anglash mumkin. Ushbu ma'ruzada men kuchli o'zaro ta'sir qiluvchi zarralarni "adronlar" deb atayman, mos keladigan parchalanishlarni esa "adronik" (yunoncha ἁδρός "katta", "massiv" degan ma'noni anglatsa, λεπτός bu "kichik", "yengil" degan ma'noni anglatadi). Umid qilamanki, bu terminologiya qulay bo'ladi. —L.B. Okun (1962)
Barcha turdagi adronlarning umumiy rang zaryadi nolga teng (uchta misol koʻrsatilgan)
Kvark modeliga koʻra, adronlarning xossalari birinchi navbatda ularning valentlik kvarklari bilan belgilanadi. Masalan, proton ikkitaup kvarkdan (har biri elektr zaryadi +2⁄3, jami + 4⁄3 birga) va bittadown kvarkdan (elektr zaryadi −+1⁄3) iborat. Ularning yigʻindisi natijasida proton zaryadi +1 ga teng boʻladi. Kvarklar hamrang zaryadiga ega boʻlsa-da, adronlar rang chegarasi deb ataladigan hodisa tufayli nolga teng umumiy rang zaryadiga ega boʻlishi kerak. Yaʼni, adronlar „rangsiz“ yoki „oq“ boʻlishi kerak. Buning eng oddiy usullari bitta rangdagi kvark va unga mos keladigan anti-rang antikvarki yoki turli rangdagi uchta kvarkdir. Birinchi tartibga ega boʻlgan adronlar mezonning bir turi, ikkinchisi esa barionning bir turi.
Massasiz virtual glyuonlar adronlar ichidagi zarrachalarning katta qismini, shuningdek, uning massasining asosiy tarkibiy qismlarini tashkil qiladi (ogʻircharm vabottom kvarklardan tashqari; up kvark adronga ulanishga ulgurmasdan yoʻqoladi). Kvarklarni bir-biriga bogʻlaydigankuchli oʻzaro taʼsirglyuonlarining (E) energiyasi massiv (m) kvarklar energiyasi (E=mc2) bilan rezonans boʻlish uchun yetarli qiymatga ega. Bundan, qisqa muddatlivirtual kvarklar va antikvarklar juftligi adron ichida doimiy ravishda hosil boʻladi va yana yoʻq boʻlib ketadi. Virtual kvarklar barqaror to‘lqin paketlari emas, balki tartibsiz va juda tez sodir boʻluvchi hodisa bo‘lgani uchun qaysi kvark haqiqiy va qaysi virtual ekanligini aniqlashning maʼnosi yo‘q; faqat kichik ortiqcha adron shaklida tashqaridan koʻrinadi. Shuning uchun, adron yoki antiadron (odatda) 2 yoki 3 kvarkdan iborat deb aytilishi, bu texnik jihatdan shu adronning ichida antikvarklarga nisbatan kvarklarning ortiqcha miqdori navjudligini bildiradi.
Barionlar — toq sonli valent kvarklarni (kamida 3) oʻz ichiga olgan adronlardir.Proton vaneytron kabi eng mashhur barionlarning uchta valent kvarklari bor, ammo beshta kvarkga ega boʻlgan pentakvarklar — turli rangdagi uchta kvark, shuningdek, bitta qoʻshimcha kvark-antikvark juftligi ham mavjudligi isbotlangan. Barionlar toq sonli kvarklarga ega boʻlgani uchun ular hamfermionlardir,yaʼni yarim butun spinga ega. KvarklarB=1⁄3barion raqamiga ega boʻlgani uchun, barionlarB=1 barion raqamiga ega. PentakvarklardahamB=1, chunki qoʻshimcha kvark va antikvarkning barion raqamlari yiyishi ketadi.
Har bir turdagi barionning tegishli antizarrasi (antibarion) mavjud boʻlib, unda kvarklar oʻzlariga mos keladigan antikvarklar bilan almashtiriladi. Masalan, proton ikkitaup-kvark va bittadown-kvarkdan tuzilganidek, uning mos keladigan antizarrasi antiproton ham ikkitaup-antikvark va bittadown-antikvarkdan iborat.
Mezonlar juft sonli valent kvarklarni (kamida 2) oʻz ichiga olgan adronlardir. Mashhur mezonlarning aksariyati kvark-antikvark juftligidan tashkil topgan, ammo mumkin boʻlgan tetrakvarklar (4 kvark) va geksokvarklar (dibarion yoki uchta kvark-antikvark juftini oʻz ichiga olgan 6 kvarkdan tuzilgan) topilgan boʻlishi mumkin va ularning tabiatini tasdiqlash uchun oʻrganilmoqda. Tasniflashning kvark modeliga kirmaydigan ekzotik mezonning yana bir qancha gipotetik turlari mavjud boʻlishi mumkin. Bulargayopishtiruvchi sharlar va gibrid mezonlar (hayajonlangan glyuonlar bilan bogʻlangan mezonlar) kiradi.
Mezonlar juft sonli kvarklarga ega boʻlgani sababli, ularning barchasibozonlar oilasiga kiradi, yaʼni ularningspini 0, +1 yoki −1. Ularda barion soniB =1/3 −1/3 = 0.
↑Proton va neytronlar va ularning antizarralari bir xil sxemaga ega bo`ladi deb taxmin qilinadi, ammo ularni tutish va o'rganish qiyin, chunki ular oddiy materiya bilan ta'sirlashganda darhol annigilyatsiyaga uchraydi.
