Movatterモバイル変換

[0]ホーム
URL:

Kontent qismiga oʻtish
Vikipediya
Qidiruv

Adiabatik jarayon

Vikipediya, erkin ensiklopediya


Adiabatik jarayon (yun. Adia-batos — oʻtib boʻlmas) — tashqi muhit bilanissiqlik almashinuvisiz oʻtadigantermodinamik jarayon. Adiabatik jarayon oʻtishi uchun jism butunlay issiqlik oʻtkazmaydiganqatlam (chegara) bilan ajratilgan boʻlishi kerak. Tashqi muhit bilan sezilarli 192 miqdorda issiqlik almashinib ulgura olmaydigan darajada tez oʻtadigan jarayonlar ham adiabatik jarayonga juda yaqin boʻladi. Tovushning gazlar va boshqa jismlarda tarqalishi bunga misol boʻla oladi. Jism adiabatik jarayon davomida ish bajarganda uning ichki energiyasi kamayadi.Ideal gaz adiabatik jarayon davomida ish bajarganda (kengayganda) uning temperaturasi pasayadi. Aynan shu hodisadangazlarni suyultirishda foydalaniladi. Toʻyinganbugʻ adiabatik kengayganida hoʻllanadi.Atmosferada sodir boʻladigan koʻpgina jarayonlarni adiabatik jarayon deb qarash mumkin.

Adiabatik jarayondagaz atrofidagi jismlarga issiqlik bermaydi ham, olmaydi ham. Demak, dQ=0{\displaystyle dQ=0} .

U holdatermodinamikaning birinchi qonuni dQ=CVdT+PdV{\displaystyle dQ=C_{V}dT+PdV} , CVdT+PdV=0{\displaystyle C_{V}dT+PdV=0} ko'rinishga keladi.

 PV=RT{\displaystyle PV=RT} tenglamani diferensiallab, undan dT=PdV+VdPR{\displaystyle dT={PdV+VdP \over R}}  ifodani qo'ysak CVPdV+VdPR+PdV=0{\displaystyle C_{V}{PdV+VdP \over R}+PdV=0}  yoki

(CV+R)PdV+CVVdP=0{\displaystyle {\bigl (}C_{V}+R{\bigr )}PdV+C_{V}VdP=0}

 CV+R=CP{\displaystyle C_{V}+R=C_{P}} ekanligidan CPPdV+CVVdP=0{\displaystyle C_{P}PdV+C_{V}VdP=0} bo'ladi.

CVVdP+CPPdV=0×|1CVVP{\displaystyle C_{V}VdP+C_{P}PdV=0\times |{1 \over C_{V}VP}} va CPCV=γ{\displaystyle {C_{P} \over C_{V}}=\gamma } ekanligini hisobga olsak,  

∫dPP+γ∫dVV=0{\displaystyle \int {dP \over P}+\gamma \int {dV \over V}=0}

TenglamaniiIntegraliniln⁡P+γln⁡V=const{\displaystyle \ln P+\gamma \ln V=const}  yokiPVγ=const{\displaystyle PV^{\gamma }=const}

  ko'rinishga keladi va bu tenglamaPuasson tenglamasi deyiladi. γ{\displaystyle \gamma } adiabata ko'rsatkichi deb ataladi.

PdV+CVdT=0{\displaystyle PdV+C_{V}dT=0}    vaPdV=−CVdT{\displaystyle PdV=-C_{V}dT} tenglamadagi (–) minus ishora gaz hajmini ortishi bilan uning temperaturasini kamayishini, gaz hajmini kamayishi bilan uning temperaturasini ko'tarilishini bildiradi, ya'ni

V→T←A>0{\displaystyle \rightarrow T\leftarrow A>0} vaV←T→A<0{\displaystyle V\leftarrow T\rightarrow A<0}

1-holda ish gazning xususiy ichki energiyasi hisobiga bajariladi, shuning uchun gaz temperaturasi kamayadi;

2-holda esa tashqi kuch hisobiga ish bajariladi, ana shu ish hisobiga gazningichki energiyasi ortadi.

Temperaturani bunday o'zgarishini “Kinetik” manzarasini tasavvur qilish oson.

Porshen u tezlik bilan gazni siqayotgan bo'lsa, unga nisbatan to'qnashayotgan gaz massasining tezligi   bo'ladi. Agar bosimni tashkil qiluvchi molekulalar to'qnashishi elastik bo'lmay, devordan olgan impulsni F△t=2mv{\displaystyle F\bigtriangleup t=2mv} o'rniga F△t=m(v+u)−m(−(v+u))=2m(v+u){\displaystyle F\bigtriangleup t=m(v+u)-m(-(v+u))=2m(v+u)}   bo'ladi.

Bu esa molekulalarning o'rtacha tezligi ham ortadi, temperaturasi ham ortadi. Xuddi shuni aksincha, porshen yuqoriga harakat qilib, gaz kengayganda, temperaturaning kamayishi ro'y beradi.

Demak, P∼V{\displaystyle P\thicksim V} bog'lanish giperbola bo'lmasligi mumkin.γ{\displaystyle \gamma } esa birdan katta. γ>1 bo'lgani uchun adaabatik jarayonda P=f(V){\displaystyle P=f(V)}  egri chiziq adiabataegri chiziq deb ataladi va u izotermadan tikroq bo'ladi. Bunga sabab, adiabatik kengayganda bosim faqat V ning o'zgarishi bilan emas, balki temperaturaning kamayishi hisobiga ham o'zgaradi.

Adiabatik jarayonni boshqa gaz parametrlari bilan ham xarakterlash mumkin.

Masalan:   PV=RT dan P=RTV{\displaystyle P={RT \over V}}   ni PVγ=const{\displaystyle PV^{\gamma }=const} (4) ga qo'ysak  RTVVγ=const{\displaystyle {RT \over V}V^{\gamma }=const}

PVγ=const{\displaystyle PV^{\gamma }=const} .PVγV=const{\displaystyle P{V^{\gamma } \over V}=const} (5)

Xuddi shuningdek V ning o'rniga V=RTP{\displaystyle V={RT \over P}}  ni qo'ysak,  PVγ=P(RTV)γ=const{\displaystyle PV^{\gamma }=P({RT \over V})^{\gamma }=const}

va bundanTγPPγ=const{\displaystyle T^{\gamma }{P \over P^{\gamma }}=const} (6)

Ikkala tomondan γ{\displaystyle {\sqrt[{\gamma }]{}}}  ildiz olsak, TPPγPγ=const{\displaystyle T{{P \over P^{\gamma }} \over P^{\gamma }}=const}( 7).

Shuni ta'kidlash lozimki, Puasson formulasidan cheklangan intervallardagi P, V, T ning qiymatlar uchun o'rinlidir[1].


Bajardi: Yulduz Nazarova

Foydalanilgan adabiyot: Tursunmetov.K.A.

Manbalar

[tahrir |manbasini tahrirlash]
  1. ↑OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil


Ushbu maqoladaOʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.


Stub ikonaUshbu maqolachaladir. Siz uniboyitib,Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.
Bu andozanianiqrogʻiga almashtirish kerak.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Adiabatik_jarayon&oldid=4949059" dan olindi
Yashirin turkum:
[8]ページ先頭
©2009-2025 Movatter.jp