Шотла́ндия (ингл. /ингл.-шотл. Scotland ,гэль. Alba ) —1707 елга кадәр төньякЕвропадагы бәйсез дәүләт, хәзерге вакыттаБөекбритания һәм Төньяк Ирландия Берләшкән Корольлеген тәшкил итүче илләр арасында иң киң автономиягә ия булганы (үзпарламенты ,хокук системасы ,чиркәве һ.б. бар).
ШотландияБөекбританиянең төньяк өлешен алып тора һәм көньяктаАнглия белән чиктәш.
Шотландиянең башкаласы —Эдинбург .
Галимнәр фаразы буенча, Шотландиядә беренче кешеләр якынча 8 мең ел элек килеп чыга. Беренче даими тораклар 6 мең ел элек барлыкка килә. Язма тарихы хәзергеАнглия һәмВелсның Рим империясе тарафыннан яулап алынуы белән башлана. ШотландияРим империясе составына керми, анда азатпикт һәмгэль кабтләләре яши. Римлыларның китүеннән соң алар берничә корольлеккә, шул исәптәнДал Риада корольлегенә дә нигез салалар. ЛәкинШотландия корольлегенең башлангычын843 елда Кеннет Макальпинның скотлар һәм пиктларның берләшкән дәүләтенең короле булуы белән бәйлиләр.
Скара-Брей ,Скейл култыгында урнашканнеолитик торак пункт.Киләсе берничә гасыр эчендә Шотландия бүгенге чикләренә кадәр ирешә. Анда шул ук вакытта таркаулык сизелә, ләкин ул үз бәйсезлеген саклап килә һәм1018 елда Шотландия королеМалкольм II Нортумбрияне Карем янындагы сугышта тар-мар итә.
XIII гасыр ахырына кадәр Шотландия чагыштырмача тыныч яши.1296 елда Англия королеЭдуард I Спотсмур янындагы сугышта буйсынырга теләмәгән Шотландия гаскәрен тар-мар итә һәм бөтен илне яулап ала. КорольИоанна I Баллиол буйсынырга һәм корольлектән баш тартырга мәҗбүр була.Эдуард I үзен Шотландия короле буларак игълан итә.
Бәйсезлеген югалткан шотландиялеләр1297 елда Уильям Уоллес һәмЭндрю Моррей җитәкчелегендә баш күтәрәләр.Стерлинг күперендәге сугышта инглиз гаскәре җиңелә[ 1] Эндрю Моррей сугышта алган җәрәхәтләрдән вафат була. Шотландия инглиз гаскәрләреннән азат ителә[ 1]
Эдуард I 1298 елда яңадан Шотландиягә гаскәр белән керә һәмФолкерк сугышында шотландиялеләрне тар-мар итә[ 1] 1305 елда Уильям Уоллес бер рыцарьның хыянәте нәтиҗәсендә инглизләр кулына эләгә һәм җәзалап үтерелә.
Фолкерк сугышыннан соң бәйсезлек сугышыРоберт I Брюс (1306 елның 25 мартында Шотландия короле дип игълан ителә) җитәкчелегендә дәвам итә.1314 елда инглизләр тулысынча тар-мар ителә. Роберт Брюс үлеменнән соң яңадан король урыны өчен көрәш башлана. Нәтиҗәдә1371 елның 26 мартында Сконеда король буларакРоберт II игълан ителә. Якынча 300 ел дәвам иткәнСтюартлар идарәсе дәвере башлана[ 2] [ 3]
Урта гасырларның ахырында Шотландия ике мәдәни өлешкә бүленгән була: үзәнлекләрдә яшәүче һәм аралашу өченинглиз-шотланд телен кулланучылар; тауларда яшәүче һәмшотланд (гэль) телендә аралашучылар[ 3] [ 4]
1707 елда , «Уния турында Акт » кабул ителгәннән соң, Шотландия бәйсезлеген югалта.
2014 елның 18 сентябрендә Шотландиядә бәйсезлек мәсьәләсе турында референдум уздырылган, тавыш бирүчеләрнең 55% өлеше бәйсезлеккә каршы тавыш биргән[ 5]
1996 елдаБөекбритания Парламенты карары буенчаШотландия 32 өлкәгә бүленә.
Шотландия территориясеБөекбритания утравының төньягында өчтән бер өлешен һәм якындагы утрауларны (Һебрид ,Оркней һәмШетланд утраулары) үз эченә ала. Шотландия мәйданы — 78 772 км², яр сызыгы озынлыгы — 9 911 км. Көньяк-көнбатышта 30 км ераклыктаИрландия ,утравы урнашкан. ТөньяктаФарер утраулары һәмИсландия ята.
Көнбатыш ярынАтлантик океан юа, көнчыгышта —Төньяк диңгез . Шотландиянең көнбатыш һәм көнчыгыш ярлары шулай ук күренеклеЛох-Несс күлен үз эченә алучыКаледония каналы ярдәмендә тоташтырылган.
Климат океаник уртача.Гольфстрим агымы аркасында Шотландиядә шул ук киңлектә урнашкан башка Европа илләре белән чагыштырганда (мәсәлән,Норвегия ) җылырак, ләкин Британиянең башка өлкәләренә карата салкынрак. Җирнең өслеге тигез булмаганга һава тотрыксызлыгы белән аерыла. Регионга көньк-көнбатышҗил хас. Ярларда һәм утрауларда еш кына каты җилләр һәм давыллар була. Иң салкын гыйнвар һәм февраль айларында уртача температура 5—7 °C тәшкил итә. Иң җылы июль һәм август айларында — 19 °C.
Төньяк диңгездәге нефть чыгару җайланмасыГлазго шәһәрендәкораб төзүче верфь бар. Шотландиядә нефть, күмер чыгарыла, авыр сәнәгать зур үсеш алган (шул исәптәнкорыч сәнәгате дә).
2001 елгы исәп буенча Шотландиядә 5 062 011 кеше яшәгән.2007 елда халык саны 5 144 200 кешегә кадәр җитә. Аларның 88% — этник шотландлар, 8% — инглизләр, ирландиялеләр һәм велслеләр, 4% — калганнар.
Дингә ышанучы халыкның күпчелегеШотландия чиркәве вәкилләре.
Ислам Һинд дине 2001 ел халык исәбе нәтиҗәләре түбәндәгечә:Дин Халыкның өлеше Шотландия чиркәве 42 % Атеистлар 28 % Католик чиркәү 16 % Башка христиан чиркәүләре 7 % Җавапсыз 5 % Ислам 0.8 % Буддизм 0.1 % Сикхизм 0.1 % Иудаизм 0.1 % Индуизм 0.1 % Башка диннәр 0.5 %
Шотландиядә күп борынгы гореф-гадәтләр сакланып калган.
Иң күренекле шотланд уен коралы —сорнай .
Шотланд биюләре арасында шотланд бал биюләре һәм аерым башкарылган «хайланд » киң таралган.
Шотланд әдәбиятының бай тарихы бар. Үз жанрларында классик әсәрләр буларакРоберт Бернс һәмВальтер Скотт ,Роберт Льюис Стивенсон һәмДжеймс Хогг әсәрләре санала.
Шотланд әдәбияты үз эченә хәзерге Шотландиядә кайчан да булса кулланылган (инглиз ,шотланд (гэль) ,скотс ,бретон ,француз ,латин телләре) телләрдәге әдәбиятны ала.
Кайбер танылган шотланд язучылары:
Шайтан таягы — Шотландиянең милли символы.Андрей хавари (апостол) Шотландиянең яклаучысы буларак санала. Шотландиянең байрагы зәңгәр-күк фондагы Андрейхачыннан гыйбарәт. Милли уен коралы — волынка.Шайтан таягы Шотландиянең ярымрәсми символы дип санала.
↑1,0 1,1 1,2 Scotland Regained, 1297-1328 . nationalarchives.gov.uk.↑ Barrow, Geoffrey W.S. Robert Bruce and the community of the realm of Scotland. — Edinburgh: Edinburgh University Press, 1988. — 421 с. —ISBN 0852246048 .↑3,0 3,1 Grant, Alexander. Independence and nationhood : Scotland, 1306-1469. — Edinburgh: Edinburgh University Press, 1993. — С. 3—57. — 248 с. —ISBN 0748602739 .↑ Wormald, Jenny. Court, kirk and community : Scotland, 1470-1625. — Toronto: University of Toronto Press, 1981. — 216 с. —ISBN 0802024416 .↑ http://volg.rbc.ru/volg_freenews/19/09/2014/950103.shtml(үле+сылтама) (үле сылтама)
