Чили исп. República de Chile исп. Chile Байрак[d] Илтамга [d] Нигезләнү датасы 18 сентябрь 1810 Рәсми исем Chile République du Chili [ 1] Republic of Chile [ 2] Republik Chile Катнашучы Көньяк Америка дредноут ярышы [d] Гомер озынлыгы 80 ел [ 3] [ 4] Демоним Chilean chilei chilener chileno Chiliano ĉiliano Cilänan تشيلي تشيلية تشيليون чилиец чилийка чилийцы чилієць чилійка чилійці צ'יליאני chilieni chilian chiliană চিলীয় cileno cilena cileni cilene txilan chileno chilena chilenu chilena Chilienne [ 1] Chilien [ 1] Chilenin Chilene ciłena ciłene ciłeni ciłen شيلي شيلية شيليين شيليات Sileach [ 5] Рәсми тел испан теле Гимн Чили милли һимны Мәдәният Чили мәдәнияте [d] Шигарь тексты Por la razón o la fuerza By Right or Might Durch Überzeugung oder mit Gewalt Drwy Gyfiawnder neu Rym Дөнья кисәге Көньяк Америка [ 6] Океанлык Дәүләт Чили Башкала Сантьяго [ 7] Сәгать поясы UTC−03:00 UTC−05:00 Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Тын океан Табигый-георафик объект эчендә урнашкан испанская Америка [d] Иң көнчыгыш ноктасы 55°13′12″ ю. ш. 66°25′01″ з. д. H G Я O Иң төньяк ноктасы 17°29′55″ ю. ш. 69°28′06″ з. д. H G Я O Иң көньяк ноктасы 56°32′18″ ю. ш. 68°43′12″ з. д. H G Я O Иң көнбатыш ноктасы 49°00′45″ ю. ш. 75°41′34″ з. д. H G Я O Геомәгълүматлар Data:Chile.map Иң югары ноктасы Охос-дель-Саладо [d] Иң түбән ноктасы Тын океан Идарә итү формасы демократик республика [d] Дәүләт башлыгы вазыйфасы Чили президенты [d] Ил башлыгы Габриэль Борич [d] Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Чили президенты [d] Башкарма хакимият башлыгы Габриэль Борич [d] Габриэль Борич [d] Башкарма хакимият Чили министрлар кабинеты [d] Канунбирү органы Чили милли конгрессы [d] Югары мәхкәмә органы Верховный суд Чили [d] Үзәк банкы Чили үзәк банкы [d] Дипломатик мөнәсәбәтләр Италия Бразилия Германия Австралия Беларусь Исраил Сербия Тринидад һәм Тобаго Ямайка Сальвадор Коста-Рика Франция Бөекбритания Эстония Румыния Хорватия Куба Индонезия Испания Австрия Аргентина Боливия Финляндия Дания Перу Төркия Уругвай Haiti Малайзия Пакьстан Кытай Җөмһүрияте Филипин Америка Кушма Штатлары Россия Һиндстан Греция Кытай Бангладеш Мексика Маҗарстан Корея Халык Демократик Республикасы [ 8] Словакия Чехия Эритрея Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы Көньяк Америка җәмгыятьләре берлеге [d] Халыкара икътисадый хезмәттәшлек һәм үсеш оешмасы Бөтендөнья сәүдә оешмасы Азия-Тын океан икътисади хезмәттәшлеге Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы [d] Халыкара үсеш ассоциациясе [d] Халыкара финанс корпорациясе [d] Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык [d] Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк [d] Латин Америкасы һәм Кариб диңгезе бассейны илләрендә атом-төш коралларның таралуына юл куймау агентлыгы [d] Андлар җәмгыятьләре берлеге [d] Интерпол [ 9] [ 10] ХКТО [d] [ 11] [ 12] Халыкара гидрография оешмасы [d] [ 13] Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы [ 14] Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме [d] Бөтендөнья почта берлеге [ 15] [ 16] Халыкара телекоммуникацияләр берлеге [d] [ 17] Углерод нейтральлеге коалициясе [d] Америка дәүләтләре оешмасы [d] Visa Waiver Program [d] [ 18] OIPC [d] [ 19] Бөтендөнья метеорология оешмасы [ 20] Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы [ 21] Антарктика турында килешү [ 22] Бөтендөнья таможня оешмасы [d] [ 23] Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү [d] [ 24] Латин Америкасы АБЧ пакты [d] Балигълык яше 18 яшь Никахка керү яше 18 яшь Халык саны 19 458 000 (2021 [ 25] Ир-ат халкы 9 450 404 [ 4] 9 579 957 [ 4] 9 675 022 [ 4] 9 729 531 [ 4] Хатын-кыз халкы 9 589 082 [ 4] 9 720 358 [ 4] 9 818 163 [ 4] 9 874 202 [ 4] Административ бүленеше Арика-и-Паринакота [d] Тарапака [d] Антофагаста[d] Атакама [d] Кокимбо[d] Вальпараисо[d] О’Хиггинс [d] Мауле [d] Био-Био (өлкә, Чили) Араукания [d] Лос-Риос [d] Лос-Лагос [d] Айсен [d] Магальянес һәм Чили Антарктикасы [d] Сантьяго[d] Ньюбле [d] Акча берәмлеге Чили песосы [d] [ 26] Номиналь тулаем эчке продукт 316 713 577 509 $ [ 27] 301 025 249 438 $ [ 27] Кеше потенциалы үсеше индексы 0,855 [ 28] Inequality-adjusted Human Development Index 0,722 [ 29] Үз-үзенә кул салулар күрсәткече 8 Эшсезлек дәрәҗәсе 6 ± 1 процент [ 30] Нәрсә белән чиктәш Аргентина Боливия Перу BTI Governance Index 7,51 [ 31] 7,55 [ 31] 7,38 [ 31] 7,22 [ 31] 7,26 [ 31] 7,33 [ 31] 7,15 [ 32] BTI Status Index 8,85 [ 31] 8,99 [ 31] 8,87 [ 31] 8,82 [ 31] 8,77 [ 31] 8,86 [ 31] 8,74 [ 32] Мәктәптә укымаган балалар саны 167 350 [ 33] Автомобил хәрәкәте ягы уң [d] [ 34] Челтәр көчәнеше 220 вольт [ 35] Электр аергычы төре Europlug [d] [ 35] L төре [d] [ 35] Әүвәлгесе Генерал-капитанство Чили [d] Кулланылган тел ямана теле [d] кумса теле чилилы ишарә теле [d] испан теле кавескар теле [d] уильче теле [d] рапануи теле [d] мапуче теле үзәк аймара теле [d] Мәйдан 756 102 ± 1 км² Рәсми веб-сайт gob.cl (исп.) (ингл.) Һәштәге Chile Югары дәрәҗәле Интернет домены .cl Тематик география Чили географиясе [d] Самый густонаселенная городская территория Сантьяго Тимер юл хәрәкәте ягы сул [d] уң [d] [ 36] Ачык мәгълүматлар порталы Chile’s Public Data Portal [d] Феноменның икътисады Чили икътисады [d] Феноменның демографиясе Чили халкы [d] Джини коэффициенты 44,9 [ 37] Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 19 процент Тулаем туулар коэффициенты 1,75 [ 38] Шәһәр халкы 16 686 776 [ 4] 16 931 587 [ 4] 17 118 329 [ 4] 17 234 034 [ 4] Авыл халкы 2 352 709 [ 4] 2 368 728 [ 4] 2 374 855 [ 4] 2 369 699 [ 4] Демократия индексы 7,92 [ 39] Туым күрсәткече 11,755 [ 4] Үлем күрсәткече 7,199 [ 4] Happy Planet Index score 45,6 [ 40] Илнең мобиль коды 730 Илнең телефон коды +56 Халыкара префикс 0 Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 131[d] [ 41] 132[d] [ 41] 133[d] [ 41] 130[d] 134[d] Илнең GS1 коды 780 Номер тамгасы коды RCH Диңгездәге идентификацияләү номеры 725 Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Чилидә җирләнгәннәр [d] Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Чилида төшерелгән фильмнар [d] Lemmy instance URL feddit.cl Чили Викиҗыентыкта
Чи́ли (исп. Chile ), рәсми атамаЧи́ли Җөмһүрияте́ (исп. República de Chile ) –Көньяк Американың көнбатышында урнашкан дәүләт.Тын океаны һәмАнд таулары арасында бер тасма булып күренә.
КөнбатыштаТын океан белән юыла, көнчыгыштаАргентина , төньяктаПеру белән, төньяк-көнчыгыштаБоливия белән чиктәш.
Охос-дель-Саладо — Чилинең иң югары ноктасы Чили төньяктан көньяккаТын океан яр буе буйлап 4300 километрга сузылган, территориясенең шактый өлешенАнд таулары (биеклеге 6880 метрга кадәр), төньякны Атакама чүле алып тора. КөньяктаПатагония тигезлеге урнашкан. Чили хөдүде составына ярга якын берничә утрау,Утлы Җир утраыының көнбатыш өлеше һәм Тын океандагы кайбер утраулар (Пасха утравы һ.б.) керә.
Реьлефында 3 буйлыминтака анык күренә: көнчыгышта Андның Баш Кордильера таулары, көнбатышта яр буе Кордильера тезмәсе һәм тау арасындагы иңкүлегендәБуй үзәне бар.
Чилидаянартаулар күп;җир тетрәүләр еш була. Чили территориясендәбакыр , табгый силитрә,молибден , сафкүкерт , тимер рудасы, марганис,кургашын ,алтын ,көмеш , ташкүмер,тутыя , барит,карамай , газ чыганаклар бар.
Төньякта тропик чүл климаты (еллык явым 50 мм дан ким). Субтропик Урта Чилинең төньякта климат коры (еллык явым 100–200 мм), үзәктә урта диңгез климаты, кышын яңгыр ява (Сантягода елга 350 мм), көньякта дымлы субтропик климат (еллык явым 2000–2500 мм). Көньяк Чилидә уртача океан климаты, явым күп ява (елга 3000–7000 мм). Тауларда бозлыклар бар. Уртача айлык температура төньякта 12…16° дан (июльдә) 18…22° га кадәр (гыйнварда), үзәктә 8…20°, көньякта 8…15°.
Елгаларның һәммәсе диярлек бик кыска һәмТын океан бассейнына карый. Төньяк Чилидә Лоа елгасыннан башка даими су агымнар юк. Көньякта исә елгалар ел дәвамында күп сулы.
Мәңге яшел Вальдивия урманнары Төньяк Чилидә туфрак һәм үсемлекләр япмасы яхшы үсмәгән. Урта Чилинең төньягы ярымчүл, үзәктә аксыл кодгырт һәм коңгырт туфракларда ксерофил куаклыклар үсә. Анд тауларының урта битләүләрекаракаен урманнары белән капланган, аннан югарырак — тау далалары. Урта Чилинең көньягында көрән урман һәм сазлыланган туфракларда калын урманнар, Анд тауларында каракаен-ылыслы урманнар һәм альп болыннары бар. Көньякта субантарктик катнаш урманнары, кырый көньякта сазлыланган болыннар һәм торфлы җирләр очрый.
Төньякта агуарачай төлкесе, пума, сөйрәлүчеләр, көньякта пуду һәм уэмулболаннары ,ала көзән , кама, Магеллан төлкесе һ.б. яшиләр. Чилидә Вильяррика, Бернардо О’Һиггинс, Алберто-Агостини, Лос-Парагуас, Перес-Росалес һ.б. милли парклар һәм тыюлыклар бар.
Төп мәкалә:Чили тарихы .
Чили төбәкләре Чили 15 өлкәгә[ 42] [ 43]
Чили —Латыйн Америкасында икътисади яктан чагыштырмача үскән дәүләтләрдән берсе.ТЭПта авыл хуҗалыгының өлеше 5,1%, сәнәгать өлеше 41,8%, хемәәт күрсәтүнең өлеше 53,1% тәшкил итә.
Чили — дөньяда иң зурбакыр эксопртчысы. Шулай ук табгый силитрә,молибден ,карамай , тимер мәгъдәне,алтын ,көмеш ,табигый газ , ташкүмер казып алына. Сәнәгатьнең азык-төлек һәм җиңел сәнәгать тармагы үскән.
Авыл хуҗалыгының төп тармагы — игенчелек.Бодай , арпа,кукуруз ,бәрәңге ,бөртекле-кузаклылар игелә. Бакчачылык (алма , цитрус мәйвалар,шәфталу ) һәм йөземчелек үсеш алган. Шикәр чөгендере,җитен ,тәмәке ,зәйтүн җитештерелә. ТерлекчелектәМЭТ ,сарык ,кәҗә ,дуңгыз ,елкы асрала. Эре шәһәрләр янында сөт терлекчелеге үсеш алган. Диңгездән балык һәм диңгез җанварлары тотыла. Урманнарда агач әзерләнелә.
Эчке йөк ташуларда автомобил транспорты алдынгы урында.Автомобил юллары озынлыгы як. 80 мең км. Тимер юллар озынлыгы 6,6 мең км. Тышкы сәүдә әйләнешенең төп өлеше диңгез транспорты өлешенә тия. Мөһим диңгез портлары: Уаско, Вальпараисо, Токопиля. Сантягода халыкара аэропорт бар.
Чили читкә бакыр, балык һәм диңгез продуктларны, авыл хуҗалыгы продуктларны, силитрә, кәгазь, йод чыгара; читтәнкарамай , химия әйберләре, электрон һәм машина җиһазлары алына.
Төп сәүдә партнёрлары:
Акча берәмлеге — чили песосы.
Чили — җөмһүрият. Гамәлдәге конституция1980 елда кабул ителгән һәм1981 елдан көчкә кергән. Дәүләт башлыгы — президент, ул гомуми, турыдан туры, яшерен тавыш бирү юлы белән 4 елга сайлана. Канун чыгаручы хакимиятне сенат һәм депутатлар пулатыннан гыйбарәтМилли кәнгрис , башкарма хакимиятне президент гамәлгә ашыра; президент хөкүмәт башында да тора.
Чили Республикасы ― дөньяви ил, чиркәү рәсми рәвештә дәүләттән аерылган. Ил Конституциясе (19нчы статья) вөҗдан иреген һәм «әхлак, яхшы гадәтләргә һәм җәмәгать тәртибенә каршы килми торган» диннәр тотуны гарантияли. Шул ук вакытта,католик чиркәвенең , бигрәк тә, дәүләт хастаханәләрендә, мәктәпләрдә һәм хәрби бүлгеләрдә, өстенлеккә ия булуы күзгә ташлана. Чили гражданнарының күпчелегехристиан динен тота (88,6 %, 2010 ел[ 44] яһүд яшәгән[ 45] Бәһаи диненә керткән.[ 45] Буддачылык тарафдарлары – 12 мең[ 45] Һинд дине тарафдарлары –Халыкара Кришна Аңы Җәмгыяте вәкилләре,Свами Шивананда юлын дәвам итүчеләр.
Чили милли гимнының (Himno nacional de Chile ) хәзерге заманда кулланыла торган текстын җирле шагыйрьЭусебио Лильо (Eusebio Lillo ) 1847 елда язган, ә көен испан көйязарыРамон Карнисер (Ramon Carnicer ) 1828 елда ук иҗат иткән булган. Бу — Чилиның икенче дәүләт һәм милли гимны. Беренчесенең сүзләре дә, көе дә 1819 елда, Испаниядән бәйсезлек алган вакытта барлыкка килгән. Аның тексты элеккеге колонизаторларга каршы рухта булган.гимнның рәсми башкарыла торган тексты :[ 46]
Puro, Chile, es tu cielo azulado, Саф-пакь Чили, синең күгең якты, зәңгәр, Saf-pak Çili, sineñ kügeñ yaqtı, zäñgär, Puras brisas te cruzan también. Болыннарың чәчәк-чәчәк каймада, Bolınnarıñ çäçäk-çäçäk qaymada, Y tu campo de flores bordado Бөтерелә диңгездән искән җилләр — Böterelä diñgezdän iskän cillär — Es la copia feliz del Edén. Бар соң мондый оҗмах өлгесе кайда! Bar soñ mondıy ocmax ölgese qayda! Majestuosa es la blanca montaña Ак түбәле бу мәһабәт тауларны — Aq tübäle bu mähabät tawlarnı — Que te dio por baluarte el Señor, Сагың итеп Хак иңдергән аларны, Sağıñ itep Xaq iñdergän alarnı, Que te dio por baluarte el Señor, Сак итеп Ходай иңдергән аларны. Saq itep Xoday iñdergän alarnı. Y ese mar que tranquilo te baña Ярларыңа каккан тыныч дулкыннар Yarlarıña qaqqan tınıç dulqınnar Te promete un futuro esplendor, Вәгъдә итә мәңгелек гүзәл еллар, Wäğdä itä mäñgelek güzäl yıllar, Y ese mar que tranquilo te baña Ярларыңа каккан тыныч дулкыннар Yarlarıña qaqqan tınıç dulqınnar Te promete un futuro esplendor. Вәгъдә итә мәңгелек гүзәл еллар. Wäğdä itä mäñgelek güzäl yıllar. Chorus: Кушымтасы: Quşımtası: Dulce Patria, recibe los votos Изге Ватан, Чили дога-антын İzge Watan, Çili doğa-antın Con que Chile en tus aras juró: Кабул ит, багышлый кыз-улың: Qabul it, bağışlıy qız-ulıñ: Que o la tumba serás de los libres “Йә булырсың азатлар зираты, “Yä bulırsıñ azatlar ziratı, O el asilo contra la opresión, Йә золымнан сыеныр урын, Yä zolımnan sıyınır urın, Que o la tumba serás de los libres Йә булырсың азатлар зираты, Yä bulırsıñ azatlar ziratı, O el asilo contra la opresión, Йә золымнан сыеныр урын, Yä zolımnan sıyınır urın, Que o la tumba serás de los libres Йә булырсың азатлар зираты, Yä bulırsıñ azatlar ziratı, O el asilo contra la opresión, Йә золымнан сыеныр урын, Yä zolımnan sıyınır urın, O el asilo contra la opresión, Йә золымнан сыеныр урын, Yä zolımnan sıyınır urın, O el asilo contra la opresión. Йә золымнан сыеныр урын”. Yä zolımnan sıyınır urın”.
Сантьяго, 2007
Вальпараисо
Атакама
↑1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
↑ Official Names of the United Nations Membership —UN , 2016. — 5 p. ↑ https://www.minsal.cl/la-esperanza-de-vida-en-las-americas-aumenta-a-75-anos/
↑4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 4,17 4,18 (unspecified title) —база данных Всемирного банка . ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006. ↑ https://www.workwithdata.com/place/chile
↑ https://www.britannica.com/place/Santiago-Chile
↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World —Интерпол . ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Americas/CHILE
↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ —ХКТО . ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/chile
↑ https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en —Халыкара гидрография оешмасы . ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=69
↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
↑ https://www.dhs.gov/visa-waiver-program-requirements
↑ http://icdo.org/who-we-are/members/observer-states.html
↑ https://public.wmo.int/en/members/chile
↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
↑ https://www.ats.aq/devAS/Parties?lang=e
↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
↑ https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_parties_to_the_Treaty_on_the_Non-Proliferation_of_Nuclear_Weapons
↑ https://datosmacro.expansion.com/paises/chile
↑ Banco Central de Chile La Unidad Monetaria de Chile ↑27,0 27,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD —Бөтендөнья банкы . ↑ Отчёт о развитии человечества —Программа развития ООН , 2022. ↑ Отчёт о развитии человечества —Программа развития ООН , 2022. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
↑31,00 31,01 31,02 31,03 31,04 31,05 31,06 31,07 31,08 31,09 31,10 31,11 https://www.bti-project.org
↑32,0 32,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/CHL
↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты ↑ http://chartsbin.com/view/edr
↑35,0 35,1 35,2 World Plugs / мөхәррирХалыкара иликтер тихникасы кәмисиясе ↑ Álvarez A. G. https://www.vialibre-ffe.com/pdf/ViaDoble_Espa%C3%B1a_21092010.pdf — 4 — 2010. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
↑ https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/chile/
↑ 2021 Democracy Index —EIU , 2022. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=CHL
↑41,0 41,1 41,2 International Numbering Resources Database : ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррирХалыкара телекоммуникацияләр берлеге ↑ Атлас мира. Карта «Парагвай, Уругвай, Чили, Аргентина» (масштаб 1:9 500 000). — Роскартография, 2010. — С. 180—181. —ISBN 978-5-85120-295-7 . ↑ Словарь географических названий зарубежных стран . — 3-е изд. перераб. и доп. —М .: Недра, 1986. — С. 6. — 459 с.↑ Chile - Religious Adherents, 2010 (World Christian Database) . The Association of Religion Data Archives. әлеге чыганактан 2014-04-28 архивланды.2014-04-07 тикшерелгән. ↑45,0 45,1 45,2 Clifton L. Holland. . — P. 547-558. — 3200 p. —ISBN 1-57607-223-1 .↑ Чили милли гимны
Башка телле бүлектә тулырак мәкалә бар:Chili (фр.) Сез тәрҗемә ярдәме белән бу мәкаләне язып бетереп проектка ярдәм итә аласыз.
.svg)
.svg)
