Француз теле Үзисем: français
Илләр: Франция ,Канада ,Бельгия ,Швейцария ,Лөбнан ,Люксембург ,Монако ,Марокко ,Алжир ,Тунис һәмкүп башка илләрдә .
Төбәкләр: бөтен дөнья
Рәсми халәт: 29 дәүләттә, шул исәптәФранция ,Бельгия ,Канада ,Швейцария .
Күзәтүдә тора: Француз академиясе [d] Королевская академия французского языка и литературы [d] Квебекское управление французского языка [d]
Сөйләшүчеләр саны: 270 миллион
Дәрәҗә :10
Халәт :иминлектә [d] [ 1] [ 2]
Классификация Төркем: ???
Язу: латин язуы [d]
Тел кодлары ГОСТ 7.75–97: фра 745
ISO 639-1 :fr
ISO 639-2 :fra fre
ISO 639-3 :fra
Француз теле якифрансуз теле (le français, la langue française) – французлар теле (Франциядә рәсми рәвештә). Шулай ук,Бельгия ,Швейцария ,Канада дәүләтләрендә рәсми буларак кабул ителгән. Франсуз телеАфриканың күп илләрендә,Кариб утрауларында (Һаити һ.б.),Француз Гвианасында рәсми теле буларак кулланыла.
Франсуз теле телләрнең һинд-аурупа гаиләлеге, роман төркеме, галло-роман астөркеменә карый.
Француз теле халыклатин теленнән килеп чыккан һәм аннан бүтән роман телләренә караганда иң ерак киткән.
БМОның 6 рәсми һәм эш теленең берсе. Берничә төбәк хөкүмәт оешмасының, мәсәлән,Африка Берлегенең һәмЕвропа Берлегенең рәсми теле яки эш теле.
Француз теле күп кенә халыкара оешмаларның рәсми теле булып тора һәм чит тел буларак иң укытыла торган телләрнең берсе санала.
Франкофония оешмасы буенча француз телендә 274 миллион кеше сөйләшә ала.
Альянс Франсез оешмасы максаты чит илләрдә француз теле һәм француз мәдәниятен үстерү булган оешма.
2010 елга Альянс Фрнасезның 135 илдә 461 000 укучысы булган:
•Африка : 38 ил, 129 Альянс Франсез бүлеге, 83 163 укучы;
•Төньяк Америка : 2 ил, 133 Альянс Франсез бүлеге, 36 128 укучы ;
•Латин Америкасы , Кариб илләре: 33 ил, 274 Альянс Франсез бүлеге, 169 675 укучы;
•Азия ,Океания : 30 ил, 78 Альянс Франсез бүлеге, 114 615 укучы;
•Европа : 33 ил, 354 Альянс Франсез бүлеге, 88 801 укучы.
1960 -1970 елларга кадәрСебердә татар уку йортларында нәкъ француз теле чит тел буларак укытыла, чөнки француз һәм татар махсус авазлары арасында охшашлык бар (ә, ү, ң, ө). Мәсәлән:maison - мезоң (йорт),rue - рү (урам),coeur - кө р (йөрәк),la situation - лә ситүә сьоң (хәл).
Рим гаскәрләре, иң элекГаллия (бүгенгеФранция ) территориясендәб.э.к. 154 елда килеп,б.э.к. 51 елда аны тулысынча яулап алган дип санала. Римлылар,галлар һәмимпериянең башка өлкәләреннән китерелгәнколлардан торган җәмгыятьтәтөп теле урынынлатин теле алган, шулай ук ул фән һәм мәдәният теле иде. Моңа да карамастан, галл телләреVI гасырга кадәр яшәгән. Француз телехалык латин теленә нигезләнә, ләкин шул вакытта формалашуынаклассик латин теле һәмкельт телләре йогынты ясый торган иде.V гасырда Көнбатыш Рим империясе җимерелү һәмУрта гасырлар башлану белән,классик латин теленең йогынтысы кимеп киткән, шунлыктан җирледиалектлары баба теленнән тизрәк арына башлаган. Мәсәлән,II —III гасырларда сүз башындагы/sk/ ,/sp/ ,/st/ тезмәләрендәпротетик сузык , барлыкка килеп, Галлия латин теле вариантында калган: scribere > escrivere (хәз. фр. écrire); spatha > espa(t)a (шпага, хәз. фр. éрéе); stabulum > establu (өстәл, хәз. фр. étable)./h/ авазы тулысынча юкка чыккан, күп иҗекле сүзләр ахырындагы/m/ да юк ителгән: portam > porta.
Сузыклар үзгәрелүе Классик латин теле сузыклары Латин язуы ă ā ĕ ē ĭ ī ŏ ō ŭ ū æ œ au ХФӘ a aː e eː i iː o oː u uː ae̯ oe̯ au̯ Халык латин теле сузыклары, III гасыр (ХФӘ) a ɛ e i ɔ o u ɛ e
486 елда франклар нәселләренең берсенең королеХлодвиг Галлияне басып алу сугышларын башлый. Ләкин яулап алган җирләрдәмәҗүси франклар, Рим мәдәниятен үзләштереп һәмхристиан динен кабул итеп, латин теленә күчә. Шул ук вакыттаборыңгы франк теле аңа зур йогынты ясый: күп алынмалар кулланыла башлый, аларның белән юкка чыккан/h/ авазы яңадан барлыкка килә.V —VIII гасыр ларда сузыклар түбендәгечә үзгәрелә барган:
Басымлы ачык иҗекләрдә Барлык очракларда Әүвәл ɛ ɔ e o a au̯ u m, n алдында k, g артында башка очракларда Соң (VIII гасыр) ɪ̯e u̯o eɪ̯ ou̯ aɪ̯ ɪ̯e eː oː y
Моннан тыш,VI гасырдан әүвәл еш кына басымсыз сузыклар юкка чыккан якиредукция ләнеп калган: calidum > caldu (эссе, кайнар, хәз. фр. chaud), oculum > oclu (күз, хәз. фр. œil), pede > pied (аяк ), porta > porte (ишек )./e/ ,/i/ алдындагы/g/ һәм/k/ авазлары, ничәдер баскычтан кичеп, нәтиҗәдә/d͡ʒ/ һәм/t͡s/ ителеп нечкәргән; өстәвенә,/a/ алдында бу авазләр/d͡ʒ/ һәм/t͡ʃ/ ⟨ch⟩ ителгән.V гасырдан соң/bj/ һәм/vj/ тезмәләре/d͡ʒ/ 'га,/pj/ тезмәсе исә/t͡ʃ/ 'га алмаштырылган.V гасырдан интервокаль (ике сузык арасындагы)/b/ ,/d/ һәм/ɡ/ тартыклары/β/ ,/ð/ һәм/h/ яңгырашын алган, сузык артындагы сүз ахырындагы/t/ /θ/ 'га әйләнгән.
Югарыда күрсәтелгән үзгәрешләр нәтиҗәсендә иске француз теле пәйда булган. Иске француз телендәге иң әүвәл билгеле документ ул —842 елда язылган «Страсбург анты» (Serment de Strasbourg).
IX —X гасырларда /m/ һәм /n/ алдындагы сузыкларназализацияләнгән , сузык һәм тартык арасында/l/ авазы/ɫ/ 'га, аннары/u̯/ 'га әйләнгән, шулай укXI гасырда /u̯o/ >/u̯e/ һәм /ou̯/ >/eu̯/ үзгәрешләре килеп чыккан, шунлыктан сузыклары (монофтонглар, дифтонглар, трифтонглар) күбәеп калган. Алар түбендәгечә үзгәрелә барган (үзгәрешләр бер үк вакытта башланмаган, кайбер урта стадияләр күрсәтелмәгән):
XII гасыр aɪ̯ eu̯ u̯e u̯eu̯ eɪ̯ > oɪ̯ ɪ̯eu̯ ou̯ yɪ̯ e̯au̯ > e̯o au̯ ɪ̯e ãɪ̯̃ õɪ̯̃ ĩ ỹɪ̯̃ ɪ̯̃ẽ ũ̯ẽ ỹ XVII гасыр ɛ ø we jø u ɥi o je/e ɛ̃ ɥɛ̃ jẽ ɔ̃ œ̃
Артикуляция ысулы Артикулция урыны Ирен тартыклары Тел алды тартыклары Дорсаль тартыклар Альвеол Альвеол арты Тел уртасы Тел арты Кече тел Ирен-ирен тартыклары Ирен-теш тартыклары Плозивлар Яңгыраулар b d g Саңгыраулар p t k Сибилянтлар Яңгыраулар z ʒ Саңгыраулар s ʃ Фрикативлар Яңгыраулар v ʁ Саңгыраулар f Аппроксимантлар Үзәктәгеләр j ɥ w Яндагылар l Борын тартыклары m n
Сүз ахырында тартыклар саңгыраулаштырылмый.
Француз телендә 11 чиста сузык:/a/ ,/ɑ/ ,/ɛ/ ,/e/ ,/i/ ,/œ/ ,/ø/ ,/u/ ,/y/ ,/ɔ/ ,/o/ ; моннан тыш, борын сузыклары бар:/ã/ ,/ɔ̃/ ,/ɛ̃/ ,/œ̃/ .
Сөйләм агышында сүзләр ритмик төркемнәргә берләшә. Ритмик төркемне киләсе сүзләр тәшкил итә ала:
мөстәкыйль сүз белән ярдәмлек сузләре, фигыль беләналмашлык ,күп сүзле төшенмәләр һәм фразеологик сүз тезмәләре, аергыч + баш сүз,баш сүз + бер иҗекле аергыч. Тоташу (рус .сцепление ,фр .enchaînement ) — 1нче сүзнең ахрындагы тартык һәм 2нче сүзнең башындагы сузыктан бер иҗек ясалуы. Ритмик төркемдә, шулай ук синтагмада мәҗбүри.
Бәйләшү (рус .связывание ,фр .liaison ) — бер сүзнең ахрыгы тавышсыз тартыгының әйтелүе һәм киләсе сүз белән тоташуы. Шул очракта тартык укылышы үзгәрелә ала:
Моннан тыш, борын сузыгына тәмамланган сүзләр/n/ авазы барлыкка килеп киләсе сүз белән бәйләшә.
Бәйләшү мәҗбүри булган очраклар:
тартым яки күрсәтүалмашлыг ы якиартикль һәм киләсе сүз арасында:les ͜ amis «дуслар», сан яки асылсыйфат артында:un grand ͜ appartement «зурквартира », алмашлык белдергәния һәмфигыль арасында:ils ͜ écrivent «алар яза», avoir ,être фигыльләре формалары артында:je suis ͜ étudiant «минстудент »,dans ,chez ,sans ,sous ,en бәйлек ләре артында:dans ͜ une maison «[әллә нинди] өйдә»,très ,trop ,plus ,bien рәвеш ләре артында:très ͜ attentif «бик игътибарлы»,фразеологик сүз тезмәләрендә:de temps ͜ en temps «кайчакта» (сүзгә-сүз «чактан чакка»). Бәйләшү мөмкин булмаган очраклар:
исем белдергән ия һәм хәбәр арасында:les élèves | étudient «студентлар укый», исем һәмаергыч арасында:les jours | heureux «бәхетле көннәр», et теркәгече артында:moi et | elle «мин һәм ул»,җиңелчә сулышлыh алдында:très | haut «бик югары», алмашлык белдергән ия һәм үткән заман сыйфат фигыле арасында:Sont-ils | entrés ? «Кергәннәрме?» Күплек саны формасын ясау берничә ысуллары кулланыла.
Ысул Кулланылыш Мисал Искәрмә -s сүзләр күбесе un ami —les amis юк үзгәреш -s ,-x ,-z' ка тәмамланган сүзләрun tapis —des tapis -x -au ,-eau ,-eu' га тәмамланган сүзләр;bijou ,caillou ,chou ,genou ,hibou ,joujou ,pou un bijou —les bijoux чыгармалар:bleu ,pneu -al →-aux -al' га тәмамланган сүзләрun cheval —les chevaux чыгармалар:bal ,chacal ,carnaval ,festival ,récital ,final ,choral һ.б. -ail →-aux bail ,corail ,émail ,vail ,vantail һ.б. сүзләрдәun travail —des travaux -ail' га тәмамланган сүзләр күбесенә-s куша:un détail —des détails тамыр үзгәреше кайбер сүзләр un œil —des yeux
Моннан тыш, француз телендә ир-ат һәм хатын-кыз родлары бар.
Сыйфат исем белән род һәм сан буенча яраша.Ир-ат роды биш сыйфаты сузыктан яки h'тан башлаган сүз алдында үзгәрелә:
Гади форма Сузык яки h алдында beau bel nouveau nouvel vieux vieil fou fol mou mol
Хатын-кыз роды формасын ясау төп кагыйдәсе ир-ат роды формасына-e кушылуыннан гыйбарәт, ләкин чыгармалар да бар:
Ир-ат роды Хатын-кыз роды aigu aiguë bas basse beau belle blanc blanche doux douce faux fausse fou folle frais fraîche gentil gentille grec grecque gros grosse jaloux jalouse long longue mou molle nouveau nouvelle public publique sec sèche turc turcque vieux vieille
Моннан тыш, кайбер очракларда регуляр үзгәрешләр килеп чыга:
Ир-ат роды Хатын-кыз роды Мисал Чыгармалар -e -e кушылмыйrouge —rouge -er ,-ier -ère ,-ière entier —entière -f -ve naïf —naïve -eux ,-eur -euse heureux —heureuse ,travailleur —travailleuse meilleur(e) ,antérieur(e) ,postérieur(e) ,supérieur(e) ,inférieur(e) ,intérieur(e) ,extérieur(e) -teur -trice protecteur —protectrice -et ,-el ,-eil ,-en ,-on ,-ien -e алдында тартык ике тапкыр язылаbon —bonne inquiet —inquiète ,concret —concrète ,complet —complète ,secret —secrète
Күплек саны формасын ясау берничә ысуллары кулланыла.
Ысул Кулланылыш Мисал Чыгармалар -s сүзләр күбесе, родына карамастан petit —petits ,petite —petites юк үзгәреш -s ,-x' ка тәмамланган сүзләрun homme heureux —des hommes heureux -x beau ,noveau гынаbeau —beaux -al →-aux -al' га тәмамланган сүзләрnational —nationaux banal ,glacial ,natal ,naval ,fatal ,final
Өстәвенә,beau/bel ,nouveau/nouvel ,vieux/vieil ,fou/fol ,mou/mol сүзләренең күплек саны берәр формасы гына бар, алар гади формаларыннан ясала:beaux ,nouveaux ,vieux ,fous ,mous .
Сыйфатлар чагыштыру дәрәҗәләре Чагыштыру дәрәҗәсе Ясалышы Мисаллар Чыгарылма Чагыштыру дәрәҗәсе plus ,moin ,aussi (+ que теркәгече)La Volga est plus large que la Moskova «Идел Мәскәү елгасыннан киңрәк»La territoire de la France est moins grand que celui de l'U.R.S.S. «Франция территориясеССРБ -ныкыдан кечерәк»Les monuments de Léningrad sont aussi intéressants que le monuments de Moscou «Ленинград һәйкәлләреМәскәү һәйкәлләре кебек үк кызыклы»bon «яхшы» —meilleur(e) «яхшырак»mauvais «яман» —pire «яманрак»petit «кечкенә» —moindre (шулай укplus petit(e) ) «кечерәк»Артыклык дәрәҗәсе билгеле артикль +plus ,moin La Loire est la plus grade fleuve de la France «Луара — Франциядә иң зурелга »Cette œuvre est la moins intéressante «Бу әсер иң кызыксыз»bon «яхшы» —артикль + meilleur(e) «иң яхшы»mauvais «яман» —артикль + pire «иң яман»petit «кечкенә» —артикль + moindre (шулай укplus petit(e) ) «иң кечкенә»
Гади сыйфатлардан тыш, күрсәтү, тартым сыйфатлар һәм билгесез сыйфатлар бар, төрләнеше махсус һәм күптөрле.
Сыйфат төрле родлы исемнәр яки алмашлыклар төркеменә караса, ул ир-ат формасында тора:Marie (хатын-кыз) et Pierre (ир-ат) sont intelligents (ир-ат формасы) «Мари белән Пьер акыллы»;gens «кешеләр» сүзе төрле очракларда төрле родлы сыйфатлар белән кулланыла.
Иң еш кулланыла торган сыйфатлар (bon «яхшы»,mauvais «яман»,grand «зур» һ.б.), шулай ук күрсәтү, тартым сыйфатлар, билгесез сыйфатлар һәмquel «кайсы» сүзе исем алдыннан килә ала, башкалар бөтенесе исә исем артыннан киләргә тиеш.
Француз телендә фигыльнең зат, сан, заман, юнәлеш (рус .залог ) һәм төркемчә (рус .наклонение ) категорияләре бар.
Фигыль спряжениеләре Спряжение Фигыльләр Искәрмә I -er' га тәмамланганнарчыгарма:aller «барырга»; II күплек санда-iss- кушымчасы кертелгән,-ir' га тәмамланган фигыльләре III -ir ,-oir ,-re' га тәмамланганнар;aller «барырга»спряжениедә уртак кагыйдәсе юк
Ике сыйфат фигыль төре бар: participe présent һәм participe passé. Participe présent формасы ясау өчен-ons 'сыз Présent заманы 1-нче зат күплек саны формасындагы фигыльгә-ant кушыла; participe passé формасы ясау өчен I спряжение фигыле нигезенә-é , II спряжениенекенә-i ялгана; III спряжение өчен уртак кагыйдә юк.Дүрт төркемчә бар: хикәя фигыль (рус .изъявительное наклонение , фр.mode indicatif ), боерык фигыль (рус .повелительное наклонение , фр.mode impératif ), шарт фигыль (рус .условное наклонение , фр.mode conditionnel ), субъюнктив (рус .сослагательное наклонение , фр.mode subjonctif ). Боерык фигыльдән башка барысының да үз заман системалары бар. Гади заманнарда фигыль үзе, катлаулы заманарда исә ярдәмчел аның белән фигыльләр кулланыла.
Фигыль заманнары Төркемчә Үткән заманнар Хәзерге заманнар(барысы да гади)
Киләчәк заманнар Гадиләр Катлаулылар Гадиләр Катлаулылар Indicatif Imparfait Passe composé Présent Futur simple Futur antérieur Conditionnel Conditionnel passé 1-ère forme Coditionnel présent Subjonctif Subjonctif imparfait Subjonctif passé Subjonctif présent
Гади заманнарда төрләнеш Хикәя фигыль I спряжение II спряжение Нәрсәгә кушымчалары ялгана 1-нче зат 2-нче зат 3-нче зат 1-нче зат 2-нче зат 3-нче зат Présent Берлек саны -e -es -e -is -is -it Инфинитив нигезенә Күплек саны -ons -ez -ent -issons -issez -issent Passé simple Берлек саны -ai -as -a -is -is -it Күплек саны -âmes -âtes -èrent -îmes -îtes -irent Imparfait 1-нче зат 2-нче зат 3-нче зат Берлек саны -ais -ais -ait -ons 'сыз Présent заманы 1-нче зат күплек саны формасындагы фигыльгәКүплек саны -ions -iez -aient Futur simple Берлек саны -ai -as -a Инфинитивка Күплек саны -ons -ez -ont Futur dans le passé Берлек саны -ais -ais -ait Күплек саны -ions -iez -aient Шарт фигыль 1-нче зат 2-нче зат 3-нче зат Coditionnel présent Берлек саны -ais -ais -ait Инфинитивка Күплек саны -ions -iez -aient Субъюнктив 1-нче зат 2-нче зат 3-нче зат Subjonctif présent Берлек саны -e -es -e -ent 'сыз Présent заманы 3-нче зат күплек саны формасындагы фигыльгәКүплек саны -ions -iez -ent Subjonctif imparfait Берлек саны -se -ses -ât Présent simple 2-нче зат берлек саны формасындагы фигыльгә Күплек саны -sions -siez -sent
Катлаулы заманнарда төрләнеш Төркемчә Заман Ясалышы Хикәя фигыль Passe composé présent формасындагыavioir/être фигыле + participe passé Plus-que-parfait imparfait формасындагыavioir/être фигыле + participe passé Passé antérieur passé simple формасындагыavioir/être фигыле + participe passé Passé immédiat présent формасындагыvenir фигыле +de + инфинитив Passé immédiatdans le passé
imparfait формасындагыvenir фигыле +de + инфинитив Futur antérieur futur simple формасындагыavioir/être фигыле + participe passé Futur immédiat présent формасындагыaller фигыле + инфинитив Futur immédiatdans le passe
imparfait формасындагыaller фигыле + инфинитив Шарт фигыль Conditionnel passé1-ère forme
conditionnel présent формасындагыavioir/être фигыле + participe passé Conditionnel passé2-ième forme
subjonctif imparfait формасындагыavioir/être фигыле + participe passé Субъюнктив Subjonctif plus-que-parfait Subjonctif passé subjonctif présent формасындагыavioir/être фигыле + participe passé
THE BANCROFT FRENCH DICTIONARY - FRENCH-ENGLISH/ENGLISH-FRENCH - BANCROFT•LONDON Виктория Клюева — ФРАНЦУЗСКИЙ ЯЗЫК С НУЛЯ — Питер, 2014 —ISBN 978-5-496-00580-7 Н.Брель, Н.Пославская — Русско-французский разговорник для путешественников. Bon voyage — Питер, 2014 —ISBN 978-5-496-00072-7 Городецкий Р.А., Самохотская И.С. Французский язык для студентов-историков: Учеб. для ист. фак. пед. вузов. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: Высш. шк., 1991. — 335 с. —ISBN 5-06-001610-0 Французский язык. Справочник школьника / Е. В. Агеева; Научный редактор Т. Л. Королёва. — М.: Филол. о-во «Слово», «Ключ-С», АСТ, Центр гуманитарных наук при факультете журналистики МГУ им. М.В.Ломоносова, 1997. — 480 с. —ISBN 5-15-000746-3 Н.Б. Жукова, К.Н. Дауэ — Справочник по грамматике французского языка. Для старших классов средней школы. — Государственное учебно-педагогическое издательство Министерства Просвещения РСФСР, 1963Популярный самоучитель французского языка +CD / Н. Демазюр, Н. Путилина. Москва: Издательство АСТ, 2017. – 511, [1] с.: ил. + CD. – (Популярный самоучитель). —ISBN 978-5-17-098840-2 К.А. Аллендорф — Очерк истории французского языка. Пособие для преподавателей. — Государственное учебно-педагогическое издательство Министерства Просвещения РСФСР, 1959Бойцов М. А. — Гомуми тарих. Урта гасырлар тарихы : Татар урта гомуми белем бирү мәкт. 6 нчы с-фы өчен д-лек / М. А. Бойцов, Р. М. Шукуров; Русчадан И. И. Кадыйрова, Т. Р. Гыймадиева тәрҗ. — Казан : Мәгариф, 2008. — 319 б.: рәс. б-н.. —ISBN 978-5-7761-1841-8 Бу тел турындамәкалә төпчеге .
Этот шаблон-сообщение использует неверный параметр "type=stub", необходимо исправить.
↑ Красная книга языков ЮНЕСКО ↑ https://en.wal.unesco.org/languages/standard-french /UNESCO 
