Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Эчтәлеккә күчү
Wikipedia
Эзләү

Таҗикстан

38°35′00″ с. ш. 71°22′00″ в. д.HGЯO
Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Таҗикстан latin yazuında])
Таҗикстан
таҗ.Ҷумҳурии Тоҷикистон
таҗ.Тоҷикистон
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы9 сентябрь1991
Сурәт
Рәсми исемҶумҳурии Тоҷикистон
Кыскача исемТоҷикистон,Таджикистан һәмҶТ
ХФӘ билгесеtɑdˈʂɪkɪstɑːn
Гомер озынлыгы71,051 ел[1]
Демонимtádzsik,Tajikistani,Tajikistanano,Tacikistänan,طاجيكستاني,طاجيكستانية,طاجيكستانيون,טג'יקי,טג'יקית,tadjici,tadjic,tadjică,তাজিকিস্তানী,tagiko,tagika,tagiki,tagike,tadjici,taxiquistanín,тоҷик,тоҷикбача,тоҷикдухтар,тоҷикистонӣ,тоҷикон,тоҷикҳо,тоҷикистониҳо,تاجیک,Tadjike[2],Tadjik[2],tàzeghe,tàzeghi,tàzego,tàzega,طادجيكي,طادجيكية,طادجاكيين,طادجيكيات,Táidsíceastánach[3] һәмtaxiquistanina
Рәсми телтаҗик теле[d]
ГимнТаҗикстан гимны
МәдәниятТаҗикстан мәдәнияте[d]
Дөнья кисәгеАзия[4]
Дәүләт Таҗикстан
БашкалаДүшәнбе
Сәгать поясыUTC+05:00 һәмAsia/Dushanbe[d][5]
Табигый-георафик объект эчендә урнашканҮзәк Азия
Иң көнчыгыш ноктасы37°24′42″ с. ш. 75°09′36″ в. д.HGЯO
Иң төньяк ноктасы41°02′ с. ш. 70°26′ в. д.HGЯO
Иң көньяк ноктасы36°40′48″ с. ш. 71°45′20″ в. д.HGЯO
Иң көнбатыш ноктасы39°18′16″ с. ш. 67°20′42″ в. д.HGЯO
ГеомәгълүматларData:Tajikistan.map
Иң югары ноктасыИсмәгыйль Самани очлы тау түбәсе
Иң түбән ноктасыСырдәрья
Идарә итү формасыпрезидент республикасы
Дәүләт башлыгы вазыйфасыТаҗикстан президенты[d]
Ил башлыгыЭмомали Раһмон
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасыТаҗикстан премьер-министр[d]
Башкарма хакимият башлыгыКаһир Рәсүлзадә
Канунбирү органыТаҗикстан Югары җыелышы[d]
Югары мәхкәмә органыТаҗикстан Югары мәхкәмәсе[d]
Үзәк банкыТаҗикстан Милли банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләрСогуд Гарәбстаны,Әрмәнстан,Россия,Сербия,Үзбәкстан,Америка Кушма Штатлары,Төркия,Әфганстан,Иран,Кыргызстан,Пакьстан,Кытай Җөмһүрияте,Кытай,Греция,Һиндстан,Бангладеш,Германия,Корея Халык Демократик Республикасы[6] һәмUE
ӘгъзалыкБерләшкән Милләтләр Оешмасы,ŞXO[7],Үзәк Азия илләре хезмәттәшлеге оешмасы[d],ОБСЕ,Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[8],Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d],Халыкара үсеш ассоциациясе[d],Халыкара финанс корпорациясе[d],Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d],Азия үсеш банкы[d],Интерпол[9][10],ХКТО[d][11][12],Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[13],Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d],Бөтендөнья почта берлеге[14][15],Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][16],OIPC[d][17],Бөтендөнья метеорология оешмасы[18],Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[19],БДБ,Коллектив хәвефсезлек килешүе оешмасы[d],БДБ Ирекле сәүдә зонасы[d],Бөтендөнья таможня оешмасы[d][20] һәмАтом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][21]
Балигълык яше17 яшь
Никахка керү яше18 яшь
Халык саны9 504 000 (1 гыйнвар2021)
Ир-ат халкы4 696 898[22],4 801 489[22],4 906 143[22] һәм5 008 732[22]
Хатын-кыз халкы4 640 105[22],4 741 717[22],4 843 921[22] һәм4 944 055[22]
Административ бүленешеТаҗикстанның республика буйсынуындагы районнары,Согыд вилаяте,Хәтлан вилаяте,Таулы Бәдәхшан автономияле вилаяте һәмДүшәнбе
Акча берәмлегеТаҗикстан самание[d]
Номиналь тулаем эчке продукт8 937 805 347 $[23] һәм10 492 123 388 $[23]
Кеше потенциалы үсеше индексы0,685[24]
Inequality-adjusted Human Development Index0,599[25]
Эшсезлек дәрәҗәсе11 ± 1 процент[26]
Нәрсә белән чиктәшҮзбәкстан,Кыргызстан,Кытай һәмӘфганстан
BTI Governance Index4,49[27],4,48[27],2,97[27],3,51[27],3,57[27],3,27[27],3,31[27],3,35[27] һәм3,2[28]
BTI Status Index3,45[27],3,8[27],3,42[27],3,5[27],3,59[27],3,6[27],3,31[27],3,32[27] һәм3,21[28]
Мәктәптә укымаган балалар саны198 438[29]
Автомобил хәрәкәте ягыуң[d][30]
Челтәр көчәнеше220 вольт[31]
Электр аергычы төреEuroplug[d][31],Schuko[d][31] һәмAS/NZS 3112[d][31]
АлыштырганТаҗик Совет Социалистик Республикасы һәмСССР
Кулланылган телтаҗик теле[d],рус теле,Парья теле,үзбәк теленең Төньяк диалекты[d],гарәп теленең Бохара диалекты[d],кыргыз теле,ишкашим теле[d],язгуләм теле,шугни теле,вахи теле,ягноб теле,казакъ теле,төрекмән теле,Хуфи теле,Рушан теле,рошорвский язык[d] һәмБартанг теле
Мәйдан143 100 км²
ҺәштәгеTajikistan
Югары дәрәҗәле Интернет домены.tj
Харита сурәте
Тематик географияТаҗикстан географиясе[d]
Тимер юл хәрәкәте ягыуң[d]
Феноменның икътисадыТаҗикстан икътисады[d]
Феноменның демографиясеТаҗикстан халкы[d]
Джини коэффициенты34[32]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме20 процент
Тулаем туулар коэффициенты3,49[33]
Шәһәр халкы2 549 842[22],2 624 955[22],2 703 303[22] һәм2 783 595[22]
Авыл халкы6 787 161[22],6 918 252[22],7 046 761[22] һәм7 169 192[22]
Демократия индексы1,94[34]
Туым күрсәткече28,267[22],27,53[22],26,749[22] һәм26,025[22]
Үлем күрсәткече4,843[22],6,121[22],4,548[22] һәм4,695[22]
Happy Planet Index score55,2[35]
Илнең мобиль коды436
Илнең телефон коды+992
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны112[d]
Илнең GS1 коды488
Номер тамгасы кодыTJ
Диңгездәге идентификацияләү номеры472
Монда җирләнгәннәр төркемеТөркем:Таҗикстанда җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркемеТөркем:Таҗикстанда төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Таҗикстан Викиҗыентыкта

Таҗикста́н (таҗ.Тоҷиқистон), рәсмиТаҗикста́н Җөмһүрияте́ (таҗ.Ҷумҳурии Тоҷиқистон) —Үзәк Азиядә урнашкандәүләт, элекСоветлар Берлегендә эчендәгеТаҗикстан Совет Социалистик Республикасы.

ТаҗикстанПамир таулары алдында урнашкан һәм аның диңгезгә чыгышы юк. БуУрта Азиянең мәйданы буенча иң кечкенә дәүләт. Көнбатыш һәм төньяк-көнбатыштаҮзбәкстан белән, төньяктаКыргызстан белән, көнчыгыштаКытай белән, көньяктаӘфганстан белән чикләшә.БашкалаДүшәнбе шәһәре.

Таҗикстан — элекке советларУрта Азиясендәфарсы телле халык сөйләшә торган бердәнбер дәүләт. Таҗикстан халкының күпчелегесөнни ислам динен тота.

Тарих

[үзгәртү |вики-текстны үзгәрт]

Таҗикстан ССР

[үзгәртү |вики-текстны үзгәрт]

1924 елда ТаҗикстанСоветлар Берлеге эченәҮзбәкстан ССР эчендә булыпавтономияле республика буларак кергән.Дүшәнбе шәһәре аның башкаласы була. Дүшәнбе 1924 елда Сары-Асия, Шаһмансур һәм Дүшәнбе авыллары берләшү нәтиҗәсендә хасил булган.

1929 елның16 октябрендәТаҗикстан ССР оештырыла,5 декабрендә ул Советлар Берлеге эченәсоюздаш республика хохуклары белән керә. Мөстәыйль Таҗикстан ССР оештыруны башлап җибәрүче сәяси эшлеклеШиринша Шаһтимур иде.

1991 елда Советлар Берлеге таркалуы нәтиҗәсендә Таҗикстан бәйсез дәүләт була.

Идарә бүленеше

[үзгәртү |вики-текстны үзгәрт]

Таҗикстан Җөмһүрниятенең идарә-җир берәмлекләре һәм торак пунктлары:

Наһияләр (районнар) авыл һәм шәһәр наһияләренә бүленә, җөмһүрият, өлкә һәм шәһәр карамагында тора.

Хәзерге вакытта Таҗикстан ҖөмһүриятеТаулы Бәдәхшан автономияле вилаяте,Согыд һәмХәтлан вилаятьләре, 17 шәһәр, 62 наһия (район) (шул исәптә 13җөмһүрият карамындагы наһия), 55 бистә һәм 368 авыл җәмгыятеннән гыйбарәт[36].

ТатарчаТаҗикчаХалык исәбе
(2010)[37],
мең кеше
Мәйдан,
мең км²
Мәркәз
ДүшәнбеДүшәнбе7241,2
Таулы Бәдәхшан автономияле вилаятеВилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон20664,2Харуг
Согыд вилаятеВилояти Суғд2 23725,4Хуҗанд
Хәтлан вилаятеВилояти Хатлон2 67624,8Кургантүбә
ҖКРНоҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ1 72228,6Дүшәнбе

[38]

Дәүләт корылышы

[үзгәртү |вики-текстны үзгәрт]

Таҗикстан —җөмһүрият. Гамәлдәге Конституция 1994 елның6 ноябрендә кабул ителгән. Дәүләт башлыгы — президент, ул Таҗикстан ватандашлары тарафыннан 7 еллык мөддәткә сайлана. Канун чыгаручы хакимиятне Югары Мәҗлес, башкарма хакимиятне баш министр җитәкчелегендә Министрлар Шурасы (хөкүмәт) гамәлгә ашыра.

Мәдәният

[үзгәртү |вики-текстны үзгәрт]
Шулай ук карагыз:Таҗикстандагы ЮНЕСКО Бөтендөнья матди мәдәни мирас объектлары.

Дин

[үзгәртү |вики-текстны үзгәрт]

2009 елда Таҗикстанның Югары җыелышыХәнәфи мәзһәбендәгесөнниислам динен дәүләтнең рәсми дине итеп тану өчен тавыш биргән. Сәләфичелек тыелган. Таҗикстан халкының (9 млн 537 мең кеше) 96,70 % ы (7 млн 621 мең кеше) — Ислам дине тарафдары (бөтен дөнья мөселманнарының 0,40 % ы) (2020)[39]. Таҗикстанда мөселманнарның күбесе (90,4 % ы)хәнәфи мәзһәбендәгесөнниләр, азчылык (5,6 % ы)шигыйлар.Суфичылык агымы да очрый. Таҗикстанның автономияле төбәге булган Таулы Бадахшанда шигый исламныңисмәгыйлия агымы көчле. Ислам динентаҗиклардан һәм Памир халыкларыннан башка, җирлеүзбәкләр (ил халкының 15,3 % ы),кыргызлар (1,1 %),казакълар,татарлар (0,09 %)тота.

Совет чорында күп санда булганправославие,яһүд дине,католиклар вәкилләре илдән күчеп китеп беткән диярлек.

Искәрмәләр

[үзгәртү |вики-текстны үзгәрт]
  1. ЮНЕСКО-ның статистика институты
  2. 2,02,1http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  3. The National Terminology Database for Irish — 2006.
  4. https://www.workwithdata.com/place/tajikistan
  5. https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
  6. https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  7. http://eng.sectsco.org/about_sco/ŞXO.
  8. https://www.oic-oci.org/states/?lan=en
  9. https://www.interpol.int/Member-countries/WorldИнтерпол.
  10. https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Asia-South-Pacific/TAJIKISTAN
  11. https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ХКТО.
  12. https://www.opcw.org/about-us/member-states/tajikistan
  13. http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  14. http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  15. https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=293
  16. https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  17. http://icdo.org/who-we-are/members/member-states.html
  18. https://public.wmo.int/en/members/tajikistan
  19. https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  20. https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  21. https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_parties_to_the_Treaty_on_the_Non-Proliferation_of_Nuclear_Weapons
  22. 22,0022,0122,0222,0322,0422,0522,0622,0722,0822,0922,1022,1122,1222,1322,1422,1522,1622,1722,1822,1922,2022,2122,2222,23(unspecified title)база данных Всемирного банка.
  23. 23,023,1https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CDБөтендөнья банкы.
  24. Отчёт о развитии человечестваПрограмма развития ООН, 2022.
  25. Отчёт о развитии человечестваПрограмма развития ООН, 2022.
  26. http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  27. 27,0027,0127,0227,0327,0427,0527,0627,0727,0827,0927,1027,1127,1227,1327,1427,15https://www.bti-project.org
  28. 28,028,1https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/TJK
  29. ЮНЕСКО-ның статистика институты
  30. http://chartsbin.com/view/edr
  31. 31,031,131,231,3World Plugs / мөхәррирХалыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  32. https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  33. ЮНЕСКО-ның статистика институты
  34. 2021 Democracy IndexEIU, 2022.
  35. https://happyplanetindex.org/countries/?c=TJK
  36. архив күчермәсе, archived fromthe original on 2010-08-16, retrieved2012-08-25 
  37. О ПРЕДВАРИТЕЛЬНЫХ ИТОГАХ ПЕРЕПИСИ НАСЕЛЕНИЯ И ЖИЛИЩНОГО ФОНДА 2010 ГОДА. Сообщение Агентства по статистике при Президенте Республики Таджикистан.(PDF), archived fromthe original(PDF) on 2015-09-24, retrieved2012-08-25 
  38. Ведомости Маджлиси Оли Республики Таджикистан, 1995 год, № 21,статья 239; 2000 год, № 11, с-тья 513, 2003 год, № 4, с-тья 153, 2008 год, № 3, с-тья 182, 2009 год, № 7-8, с-тья 489.
  39. Muslim Population By Country 2020 2019 елның 1 сентябрь көнендәархивланган(ингл.)

Сылтамалар

[үзгәртү |вики-текстны үзгәрт]
⚙️ 
  Тематик сайтлар
Сүзлекләр һәм энциклопедияләр
Норматив контроль
BNEXX453273 ·BNF17079083815359151r11972308c ·CiNiiDA13697137DA11360154 ·GND4058877-4 ·ISNI0000000121052676 ·LCCNn91129915 ·NDL00577540 ·NKCge131168 ·SUDOC027746291 ·VIAF123087939

Моны да карагыз

[үзгәртү |вики-текстны үзгәрт]
БДБ байрагыБДБ (1991 елның8 декабрендә нигезләнгән)
БДБ әгъзаләре
Ассоциацияләүче БДБ әгъзаләре
Төрекмәнстан байрагыТөрекмәнстан (БДБ уставын расламаган)
Элеккеге әгъзаләр
Азәрбайҗан1 • Әрмәнстан • Әфганстан • Бангладеш • Бәхрәйн • Берләшкән Гарәп Әмирлекләре • Бруней • Бутан • Вьетнам • Гөрҗистан1 • Гыйрак • Исраил • Индонезия • Иран • Йәмән • Казакъстан1 • Камбоҗа • Катар • Кипр • Көньяк Корея • Төньяк Корея • Көнчыгыш Тимор • Күвәйт • Кыргызстан • Кытай • Лаос • Лөбнан • Малайзия • Мальдивлар • Мисыр2 • Монголия • Мьянма • Непал • Оман • Пакьстан • Русия1 • Сингапур • Согуд Гарәбстаны • Сүрия • Таҗикстан • Таиланд • Төрекмәнстан • Төркия1 • Үзбәкстан • Үрдүн • Филипин • Һиндстан • Шри-Ланка • Япония

Танылмаган дәүләтләр һәм башка территорияләр:Абхазия • Вазиристан • Гыйрак Көрдстаны
Көньяк Осетия • Кытай Җөмһүрияте • Таулы Карабах • Төньяк Кипр • Фәлистыйн • Шан Дәүләте


1 ӨлешеАурупада.2 КүбесенчәАфрикада.
ИХО әгъзалары
Азәрбайҗан  •Алжир  •Албания  •Әфганстан  •Бангладеш  •Бәхрәйн  •Бенин  •Бруней  •Буркина-Фасо  •Габон  •Гамбия  •Гвинея  •Гвинея-Бисау  •Джибути  •Мисыр  •Индонезия  •Үрдүн  •Гыйрак  •Иран  •Йәмән  •Камерун  •Казакъстан  •Катар  •Кыргызстан  •Комор утраулары  •Кот-д'Ивуар  •Күвәйт  •Лөбнан  •Ливия  •Мавритания  •Малайзия  •Мали  •Мальдивлар  •Марокко  •Мозамбик  •Нигер  •Нигерия  •Берләшкән Гарәп Әмирлекләре  •Оман  •Пакистан  •Фәләстин  •Согуд Гарәбстаны  •Сенегал  •Сүрия*  •Сомали  •Судан  •Сьерра-Леоне  •Таҗикстан  •Того  •Тунис  •Төркмәнстан  •Төркия  •Уганда  •Үзбәкстан  •Чад
ИХО эмблемасы
ИХО күзәтүче-илләре
ИХО күзәтүче-оешмалары
* -2012 елда әгъзалыгы рәсми туктатылган.
Чыганак —https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Таҗикстан&oldid=4644034
Төркемнәр:
Яшерен төркемнәр:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp