Bu mäqäläneñ latin älifbasındağı
igezäge bar.
Монгол теле (
mongɣol xele,Монгол хэл) — бу төшенчәМонголиянеңмонголлары телен вә барча Монгол төркеме телләрен аңлата. Моннан тыш «Монгол теле» термины белән шулай ук борынгы гомуми Монгол телен һәм иске язудагы Монгол телен атыйлар.
Монголиянең төп халкы булганмонголларның,КытайдагыЭчке Монголия һәм башка провинцияләрдә яшәүче монголларның төп аралашу теле. Төп диалект буенча гадәттәхалха-монгол якихалха кенә дип атала.
Халха-монгол теленең әдәбият нормасы һәмМонголиянең дәүләт теле статусы бар. Бу телдә сөйләшүчеләр саны 2,3 млн. кеше чамасы (1995). Халха диалекты монгол теле диалектларының үзәк төркеменә керә. Шулай ук көнчыгыш һәм көнбатыш диалекталь группалар да аерыла. Диалектлар арасындагы аермалар нигездәфонетикада ята.
Монголиянең милли теле буларакМонгол халык революциясеннән (1921) соң халха диалекты нигезендә төзелә башлады.1943 елдан башлап аның язудакириләлифбасы кулланыла башлый.
Халха-монгол теле белән монгол язуы теле монгол телләре төркеменә керә. Бу төркем түбәндәге төркемнәргә бүленә: Төньяк-Монгол телләре:бүрәт,калмык,ордос,хамниган,ойрат; Көньяк-Монгол телләре:дагур,шира-югур,дунсян,баоань,ту;Әфганстандагымогол теле башкалардан нык аерылып тора. Бу телләр бер-берсенә бик якын.
Төзелешләре буенча алар флективлык элементлары белән агглютинатив телләр буларак саналалар.
Монгол теле әлифбасында 35 хәреф:
| Поз. | Кирилл әлифбасы | Исем | IPA[3] | ISO 9 | Стандарт
романизация | THL | Конгресс
китапханәсе |
|---|
| 1 | Аа | а | a | a | a | a | a |
| 2 | Бб | бэ | p, pʲ, b | b | b | b | b |
| 3 | Вв | вэ | w, wʲ | v | v | w | v |
| 4 | Г г | гэ | ɡ, ɡʲ, k, ɢ | g | g | g | g |
| 5 | Дд | дэ | t, tʲ, d | d | d | d | d |
| 6 | Ее | е | jɛ~jɜ, e | e | ye, yë | ye, yö | e |
| 7 | Ёё | ё | jɔ | ë | yo, yö | yo | ë |
| 8 | Жж | жэ | tʃ, dʒ | ž | j | j | zh |
| 9 | Зз | зэ | ts, dz | z | z | z | z |
| 10 | Ии | и | i | i | i | i | i |
| 11 | Йй | хагас и | i | j | ĭ | i | ĭ |
| 12 | (Кк) | ка | (kʰ,kʰʲ) | k | k | k | k |
| 13 | Лл | эл | ɮ,ɮʲ | l | l | l | l |
| 14 | Мм | эм | m,mʲ | m | m | m | m |
| 15 | Нн | эн | n,nʲ,ŋ | n | n | n | n |
| 16 | Оо | о | ɔ | o | o | o | o |
| 17 | Өө | ө | o | ô | ö | ö | ö |
| 18 | (Пп) | пэ | (pʰ,pʰʲ) | p | p | p | p |
| 19 | Рр | эр | r,rʲ | r | r | r | r |
| 20 | Сс | эс | s | s | s | s | s |
| 21 | Тт | тэ | tʰ,tʰʲ | t | t | t | t |
| 22 | Уу | у | ʊ | u | u | u | u |
| 23 | Үү | ү | u | ù | ü | ü | ü |
| 24 | (Фф) | фэ,фа,эф | (f) | f | f | f | f |
| 25 | Хх | хэ,ха | x,xʲ | h | x | kh | kh |
| 26 | Цц | цэ | tsʰ | c | c | ts | ts |
| 27 | Чч | чэ | tʃʰ | č | č | ch | ch |
| 28 | Шш | ша,эш | ʃ | š | š | sh | sh |
| 29 | (Щщ) | ща,эшчэ | (stʃ) | ŝ | šč | shch | shch |
| 30 | Ъъ | хатуугийн тэмдэг | | ʺ | ı | ʺ | ı |
| 31 | Ыы | эр үгийн ы | i | y | y | î | y |
| 32 | Ьь | зөөлний тэмдэг | ʲ | ʹ | ʹ | ĭ | i |
| 33 | Ээ | э | e | è | e | e | ê |
| 34 | Юю | ю | jʊ,ju | û | yu, yü | yu, yü | iu |
| 35 | Яя | я | ja,j | â | ya | ya | ia |
Бу тел турындамәкалә төпчеге.
Сез, аны тулыландырып, проектка булыша аласыз. Бу калып-хәбәрнамә "type=stub" параметрын дөрес кулланмый, төзәтергә кирәк.
- ↑1,01,1ScriptSource - Mongolian
- ↑2,02,12,22,32,42,52,62,72,8Language
- ↑Svantesson, Jan-Olof, Anna Tsendina, Anastasia Karlsson, Vivan Franzén. 2005. The Phonology of Mongolian. New York: Oxford University Press: 30-40.
