Беларусия белар. Рэспубліка Беларусь рус. Республика Беларусь белар. Беларусь Байрак[d] Илтамга [d] Нигезләнү датасы 25 август 1991 19 сентябрь 1991 [ 1] Рәсми исем Беларусь Рэспубліка Беларусь Кыскача исем Беларусь ХФӘ билгесе bʲɛɫ̪äˈrus̪ʲ [ 2] Катнашучы Россиянең Украинага бәреп керүе (2022) Гомер озынлыгы 73,82683 ел [ 3] ... хөрмәтенә аталган Белая Русь [d] Демоним Wit-Rus Belarusian belarusz hviderusser Bielorusiano Belarusänan بيلاروسي بيلاروسية بيلاروسيون белорус белоруска [ 4] белорусы білорус білоруска білоруси білорусини belarús [ 5] belarussa [ 5] belarussos [ 5] בלארוסי בלארוסית bieloruși bielorus bielorusă বেলারুশীয় bielorusso bielorussa bielorussi bielorusse bielarusce bielorrusu bielorrusa Biélorusse [ 6] Běłorusa belarusier [ 7] biełoruso biełorusi biełorusa biełoruse beloruso بيلاروسي بيلاروسية بيلاروسيين بيلاروسيات Belorus Belorusinja Bealarúiseach [ 8] Рәсми тел беларус теле [ 9] рус теле [ 10] [ 1] Гимн Беларусь гимны Мәдәният Беларусь мәдәнияте [d] Шигарь тексты Ospitalitate dincolo de granițe Дөнья кисәге Европа [ 11] Дәүләт Беларусь Башкала Минск [ 12] Сәгать поясы UTC+03:00 [ 13] Европа/Минск [d] [ 14] Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Көнчыгыш Европа Иң көнчыгыш ноктасы 53°23′35″ с. ш. 32°46′37″ в. д. H G Я O Иң төньяк ноктасы 56°10′19″ с. ш. 28°08′22″ в. д. H G Я O Иң көньяк ноктасы 51°16′00″ с. ш. 30°35′00″ в. д. H G Я O Иң көнбатыш ноктасы 52°16′59″ с. ш. 23°10′42″ в. д. H G Я O Геомәгълүматлар Data:Belarus.map Иң югары ноктасы Дзержинский (Тау) Иң түбән ноктасы Неман Идарә итү формасы президент республикасы Дәүләт башлыгы вазыйфасы Беларусь президенты [d] Ил башлыгы Александр Лукашенко Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Беларусь премьер-министры [d] Башкарма хакимият башлыгы Александр Генрихович Турчин [d] Башкарма хакимият Беларусь республикасы министрлар советы [d] Канунбирү органы Беларусь республикасының милли җыелышы [d] Югары мәхкәмә органы Беларусь республикасы югары мәхкәмәсе [d] Үзәк банкы Беларусь республикасы милли банкы [d] Дипломатик мөнәсәбәтләр UE Италия Германия Россия Греция Латвия Литва Дания Украина Төрекмәнстан Әзербайҗан Бангладеш Молдова Ливия дәүләте Ирландия Мальта Нидерланд Сербия Словакия Словения Финляндия Франция Хорватия Чехия Швейцария Швеция Польша Исраил Һиндстан Иран Кытай Малайзия Әлҗәзаир Америка Кушма Штатлары Чили Гөрҗистан Аргентина Бразилия Куба Пакьстан Казакъстан Кытай Җөмһүрияте Маҗарстан Корея Халык Демократик Республикасы [ 15] Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы БДБ Коллектив хәвефсезлек килешүе оешмасы [d] Евразия икътисади җәмгыяте [d] Союз дәүләте [d] Көнчыгыш партнерлыгы Кушылмаучылар хәрәкате [d] ОБСЕ Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы [d] Халыкара финанс корпорациясе [d] Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык [d] Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк [d] Ачык күкләр буенча килешү [d] Интерпол [ 16] [ 17] Атом-төш чималны сатучылар төркеме [d] [ 18] ХКТО [d] [ 19] [ 20] Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы [ 21] Бөтендөнья почта берлеге [ 22] [ 23] Халыкара телекоммуникацияләр берлеге [d] [ 24] OIPC [d] [ 25] Бөтендөнья метеорология оешмасы [ 26] Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы [ 27] БДБ Ирекле сәүдә зонасы [d] Бөтендөнья таможня оешмасы [d] [ 28] Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү [d] [ 29] Рәсми бәйрәм Җиңү көне Беларусь республикасы бәйсезлеге көне [d] Яңа ел көне [d] Халыкара хатын-кызлар көне Беренче май Раштуа Радоница [d] Октябрь социалистик инкыйлабы көне [d] Олы көн бәйрәме Балигълык яше 18 яшь Никахка керү яше 18 яшь Халык саны 9 109 280 (1 гыйнвар 2025 [ 30] Ир-ат халкы 4 350 290 [ 31] 4 327 916 [ 31] 4 287 977 [ 31] 4 248 965 [ 31] Хатын-кыз халкы 5 069 468 [ 31] 5 052 036 [ 31] 5 014 609 [ 31] 4 979 107 [ 31] Административ бүленеше Брест өлкәсе Һомел өлкәсе Гродно өлкәсе Могилёв өлкәсе Минск өлкәсе Витебск өлкәсе Минск Су өслеге өлеше 2,26 процент [ 32] Акча берәмлеге Беларусь сумы [d] Номиналь тулаем эчке продукт 72 793 457 588 $ [ 33] Прямые иностранные инвестиции, чистые поступления 19 821 800 000 $ [ 34] 18 649 900 000 $ [ 34] 17 988 200 000 $ [ 34] 17 773 000 000 $ [ 34] 16 663 500 000 $ [ 34] 14 586 200 000 $ [ 34] 12 993 300 000 $ [ 34] 9 904 200 000 $ [ 34] Прямые иностранные инвестиции, чистый отток 898 800 000 $ [ 35] 799 200 000 $ [ 35] 719 100 000 $ [ 35] 668 500 000 $ [ 35] 730 200 000 $ [ 35] 470 700 000 $ [ 35] 290 400 000 $ [ 35] 204 800 000 $ [ 35] Кеше потенциалы үсеше индексы 0,808 [ 36] Inequality-adjusted Human Development Index 0,765 [ 37] Үз-үзенә кул салулар күрсәткече 16,5 [ 38] Эшсезлек дәрәҗәсе 6 процент [ 39] Нәрсә белән чиктәш Латвия [ 12] Литва [ 12] Польша Украина [ 12] Россия [ 12] UE BTI Governance Index 2,75 [ 40] 2,9 [ 40] 3,29 [ 40] 2,81 [ 40] 2,8 [ 40] 3,02 [ 40] 3,52 [ 40] 3,71 [ 40] 2,78 [ 41] BTI Status Index 4,47 [ 40] 4,52 [ 40] 4,36 [ 40] 4,31 [ 40] 4,27 [ 40] 4,72 [ 40] 4,89 [ 40] 4,61 [ 41] Мәктәптә укымаган балалар саны 18 425 [ 42] Автомобил хәрәкәте ягы уң [d] [ 43] Челтәр көчәнеше 220 вольт Электр аергычы төре Europlug [d] [ 44] Schuko [d] [ 44] Алыштырган Беларус Совет Социалистик Республикасы [ 1] СССР Кулланылган тел рус теле беларус теле Мәйдан 207 596,76 км² [ 32] Рәсми веб-сайт belarus.by (ингл.) Һәштәге Belarus Югары дәрәҗәле Интернет домены .by .бел [d] Тематик география Беларусь географиясе [d] Нәрсәдән бүленеп чыккан СССР Тимер юл хәрәкәте ягы уң [d] [ 45] Нинди вики-проектка керә Проект:Беларусь [d] Феноменның икътисады Беларусь икътисады Феноменның демографиясе Беларусь халкы [d] Оешмада рәсми күзәтүче статусы ŞXO Джини коэффициенты 24,4 [ 46] Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 20 процент Тулаем туулар коэффициенты 1,62 [ 47] Шәһәр халкы 7 445 754 [ 31] 7 455 467 [ 31] 7 433 696 [ 31] 7 412 540 [ 31] Авыл халкы 1 974 004 [ 31] 1 924 485 [ 31] 1 868 889 [ 31] 1 815 531 [ 31] Минималь хезмәт хакы 330 Br [ 48] Уку-язу нисбәте 100 процент [ 49] Демократия индексы 2,59 [ 50] Туым күрсәткече 9,3 [ 31] 9,47 [ 31] 9,283 [ 31] 9,165 [ 31] Акватория 4702 км² [ 32] Үлем күрсәткече 12,8 [ 31] 16,553 [ 31] 16,544 [ 31] 15,49 [ 31] Happy Planet Index score 42,9 [ 51] Илнең мобиль коды 257 Илнең телефон коды +375 Халыкара префикс 8 Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 101[d] [ 52] 102[d] [ 52] 103[d] [ 52] Илнең GS1 коды 481 Номер тамгасы коды BLR Диңгездәге идентификацияләү номеры 206 Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Беларусьтә җирләнгәннәр [d] Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Беларусьтә төшерелгән фильмнар [d] Беларусия Викиҗыентыкта
Беларусь (белар. Беларусь ), рәсми атамасыБеларусь Республикасы (белар. Рэспубліка Беларусь ) –Көнчыгыш Европада урнашкан дәүләт.1991 елга кадәр – Беларус Совет Социалистик Республикасы. Күршеләре:Россия ,Латвия ,Литва ,Польша ,Украина .
Беларусьның Витебск өлкәсендәЕвропаның географик үзәге урнаша.
БеларусьКөчыгыш Европа тигезлегендә урнаша, илнең иң калку өлеше үзәк өлеше була — шунда Беларус таулар тезмәсе урнаша; Беларус таулар тезмәсененең Минск калкулыгында Беларусьның иң биек ноктасы — Дзержинский тавы (345 м) урнаша. Беларусьның иң түбән ноктасы —Неман елгасы (Литва белән чиге янында) (90 м).
Беларусь климаты — континенталь климатыннан диңгез климатына күчә торган уртача климат. Иң җылы ай —июнь (урта температурасы — 17°С…19°С), иң салкын ай —гыйнвар (уртача температура — -4,4°С…-8°С). Уртачаеллык явым-төшем күләме — 600-700 мм.
Төп елгалар —Днепр ,Көнбатыш Двина ,Неман ,Припять . Иң зур күл — Нарочь күле (80 км²). Беларусь территорянең 1/3 өлешен сазлыклар биләп тора, алар күбесенчә Полесьеда урнаша.
Беренче сәяси берләшмәләр хәзреге Беларусь территориясендә VI—IX гасырларда барлыкка килә.[ 53]
XI гасыр Киев Русе IX гасырның ахырындаКиев Русе барлыкка килә, аның составына акрынлап Беларусь территориясе дә керә.
Борынгы Русьның таркалу процессы вакытындаXI гасырның ахырында —XII гасырның башындаПолоцк ,Смоленск һәмТуров кенәзлекләре аерылып чыга;XII гасырда Гродно, Слуцк, Орша, Мстиславль, Новогрудок, Логойск, Друцк һ. б. кенәзлекләр барлыкка килә.
Монгол-татар ябырылуыннан соң хәзерге Беларусь җирләре акрынлапБөек Литва кенәзлеге составына кертеләләр.
XVIII гасырның ахырында,Речь Посполитаяның бүлүләре һәмТилзит солыхы нәтиҗәсендә Беларусь территориясеРоссия империясе составына кертелә.
1812 елгы сугышы вакытында Беларусь территориясенә зур зыян китерелә, күп кеше һәлак була.
1862 —1863 еллардаБеларусь ,Польша һәмЛитва җирләрендә Поляк күтәрелеше була.
1871 елда Беларусь территориясендәге беренче тимер юл (Мәскәү —Смоленск —Брест ) төзелә.
1917 елның революциягә кадәр хәзерге Беларусь җирләре Витебск, Могилев, Минск, Гродно, Житомир (өлешчә) һәм Вильно (өлешчә) губерналары составында булганнар.
1914 —1918 елларда Беларусь —Беренче бөтендөнья сугышы хәрәкәтләре мәйданы.1915 елда Горлица-Тарново арасындагы рус фронтын өзү нәтиҗәсендә АлманияДвинск —Поставы—Барановичи—Пинск сызыгы кадәр көнбатыш җирләрен, ә1918 елның Брест солыхы нәтиҗәсендә — бөтен территориясен басып ала.
Моны да карагыз:Россия ватандашлар сугышы
1918 елның 25 мартында алман оккупациясе астындагы территорияләрдәБеларусь Халык Республикасы игълан ителә. Алманнар китүдән соң БХР территориясе зур каршылыксыз Кызыл Армия тарафыннан басып алына.Смоленскида узган1918 елның 30-31 декабрьдагы Россия империясе Төньяк-Көнбатыш өлкәләренең РСДРП (б) оешмалары конференциясендә Беларусьның совет хөкүмәте оештырыла;1919 елның 1 гыйнварында Совет Социалистик Беларусь Республикасы игълан ителә.8 гыйнварда ССБР хөкүмәте СмоленскиданМинскига күчә.31 гыйнварда ССРБРСФСР составыннан чыгарыла, аның бәйсезлеген Совет Россиянең хөкүмәте таный.
27 февральдә Совет Социалистик Беларусь Республикасы Литва Совет Социалистик Республикасы беләнЛитва-Беларус Совет Социалистик Республикасына (кыскачаЛитбел ) берләштерелә.
1919 елның яз-җәй эчендә Литбел территориясеПольша гаскәрләре тарафыннан басыла. Кызыл Армиянең1920 елның яз-җәйге каршы һөҗүме нәтиҗәсендә Беларусьның зур өлешен кире ала һәм яңабаштан андаБеларус Совет Социалистик Республиканы игълан итә.1921 елгы ССРБ һәмПольша арасындагыРига килешүе нәтиҗәсендә Көнбатыш Беларусь Польша составына күчә.
1924 һәм 1926 елларда БССР составына Витебск (Витебск белән),Смоленск (Орша белән) һәм Гомель (Гомель белән) губерналары өлешләре кертеләләр. 1936 елга кадәр БССРда дүрт рәсми тел булган —беларус ,рус ,поляк һәмидиш .
Файл:Soviet guerilla.jpg 1939 елда БССР составына Көнбатыш Беларусь кертелә.[ 54]
1941 елның 22 июньдә Алмания Совет Берлегенә һөҗүм итә . БССР территориясе алман гаскәрләре тарафыннан1941 елның җәй-кыш эчендә тулысынча басып алына. Оккупация чорында Беларусь территориясендә киң партизан хәрәкәте җәелеп китә. Беларусь территориясе1943 —1944 елларда «Багратион» операциясе нәтиҗәсендә азат ителә.1945 елда Беларус Совет Социалистик РеспубликасыБерләшкән Милләтләр Оешмасының дәүләт-нигезләүчеләрнең берсе була.
1986 елның 26 апрельдә Чернобыль атом электростанциясендә һәлакәте була, аның нәтиҗәсендә Беларусь территорясенең зур өлеше радиацион агуына дучар була.
1990 елның 27 июнендә Беларус ССРы Дәүләт суверенлыгы турында Декларация кабул ителә.
1994 елда Беларусь Конституциясе кабул ителә.
1995 елда Александр Лукашенко тәкъдиме буенча үткәрелгән референдумы буенча Беларусьдарус теленә дә дәүләт теле статусын бирелә, яңа флаг һәм герб кабул ителә.
Моны да карагыз:Беларус шәһәрләре исемлеге [ 55] [ 56]
Моны да карагыз:Польша-Литва татарлары
Моны да карагыз:Минск җәмигъ мәчете
Беларусьнең административ бүленеше Беларусь — унитар республика, административ берәмлек — өлкә. Беларусь 6 өлкәгә бүленә:
Беларусь тимер юлларның гомум озынлыгы — 5 512 километр, шул исәптә электрлаштырылган тимер юллар — 897 километр.
Халыкара аэропортларМинскида ,Брестта ,Витебскида ,Гомельдә ,Гроднода һәмМогилёвда урнашалар.
1994 елның 15 мартында кабул ителгән Беларус Республикасы Конституциясенең 16 статьясы нигезендә (1996 елның 24 ноябрендә һәм 2004 елның 17 октябрендә Республика референдумнарында кабул ителгән үзгәрешләр һәм өстәмәләр белән ), «диннәр закон каршында тигез». Ил территориясендә урнашкан иң зур дини оешма —Рус православие чиркәве , дин тотучылар саны буенча икенчеРим католик чиркәве . Күп санлы конфессияләр: протестантлар,яһүд дине ,ислам ,һинд дине ,бәһаи дине һәм башкалар бар. Шул ук вакытта ил халкының күп өлеше динсез булып санала[ 57]
Беларусь байрагы (
1995 —х.в.)
Беларусь гербы (
1995 —х.в.)
↑1,0 1,1 1,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #4079143-9 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016. ↑ Подлужный А. И. (unspecified title) ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты ↑ http://gramota.ru/slovari/dic/?word=%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8B&all=x
↑5,0 5,1 5,2 https://publicacions.iec.cat/repository/pdf/00000262/00000090.pdf
↑ http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
↑ https://www.isof.se/sprak/sprakradgivning/aktuellt-sprakrad/granskade-rad/2020-06-24-vitryssland-eller-belarus.html
↑ The National Terminology Database for Irish — 2006. ↑ 17 // Конституция Белоруссии ↑ 17 //(unspecified title)
↑ https://www.workwithdata.com/place/belarus
↑12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Брокгауз энциклопедиясе ↑ http://naviny.by/rubrics/society/2011/09/16/ic_articles_116_175144/
↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World —Интерпол . ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Europe/BELARUS
↑ http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1 —Атом-төш чималны сатучылар төркеме . ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ —ХКТО . ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/belarus
↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=40
↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
↑ http://icdo.org/who-we-are/members/observer-states.html
↑ https://public.wmo.int/en/members/belarus
↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
↑ https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_parties_to_the_Treaty_on_the_Non-Proliferation_of_Nuclear_Weapons
↑ Численность населения на 1 января 2025 г. и среднегодовая численность населения за 2024 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа —Национальный статистический комитет Республики Беларусь , 2025. ↑31,00 31,01 31,02 31,03 31,04 31,05 31,06 31,07 31,08 31,09 31,10 31,11 31,12 31,13 31,14 31,15 31,16 31,17 31,18 31,19 31,20 31,21 31,22 31,23 (unspecified title) —база данных Всемирного банка . ↑32,0 32,1 32,2 http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010.doc
↑ https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD —Бөтендөнья банкы . ↑34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 34,5 34,6 34,7 http://www.nbrb.by/statistics/ForeignDirectInvestments/Domestic/coutries.xlsx
↑35,0 35,1 35,2 35,3 35,4 35,5 35,6 35,7 http://www.nbrb.by/statistics/ForeignDirectInvestments/Abroad/coutries.xlsx
↑ Отчёт о развитии человечества —Программа развития ООН , 2022. ↑ Отчёт о развитии человечества —Программа развития ООН , 2022. ↑ https://en.wikipedia.org/?curid=3071786
↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
↑40,00 40,01 40,02 40,03 40,04 40,05 40,06 40,07 40,08 40,09 40,10 40,11 40,12 40,13 40,14 https://www.bti-project.org
↑41,0 41,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/BLR
↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты ↑ http://chartsbin.com/view/edr
↑44,0 44,1 World Plugs / мөхәррирХалыкара иликтер тихникасы кәмисиясе ↑ https://www.forschungsinformationssystem.de/servlet/is/325069/
↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты ↑ http://mintrud.gov.by/ru/min_zar_plata_2019/
↑ https://data.worldbank.org/indicator/SE.ADT.LITR.ZS —WB . ↑ 2020 Democracy Index ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=BLR
↑52,0 52,1 52,2 International Numbering Resources Database : ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррирХалыкара телекоммуникацияләр берлеге ↑ архив күчермәсе (PDF) , archived fromthe original (PDF) on 2012-01-27, retrieved2013-01-02 ↑ Закон СССР от 2.11.1939 о включении Западной Белоруссии в состав СССР и воссоединении её с БССР ↑ архив күчермәсе (PDF) ,archived (PDF) from the original on 2010-10-30, retrieved2010-10-30 ↑ архив күчермәсе (PDF) ,archived (PDF) from the original on 2010-10-30, retrieved2010-10-30 ↑ Количество религиозных общин в Республике Беларусь (по состоянию на 1 января 2012 г.) 2012 елның 6 декабрь көнендәархивланган . (рус.)
БДБ әгъзаләре Ассоциацияләүче БДБ әгъзаләре Элеккеге әгъзаләр
Калып:Беларусның административ бүленеше
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
