Eka botany,mbewu i embryo ya ximilani na vuhlayiselo bya swakudya leswi pfaleriweke eka xifunengeto xa le handle lexi sirhelelaka lexi vuriwaka seed coat (testa). Hiku angarhela, rito "mbewu" rivula xin'wana na xin'wana lexi nga byariwaka, leswinga katsa mbewu na madzovo kumbe tuber . Mbewu i vuhumelerisi byaovule leyi vupfeke, endzhaku ka loko nkwama wa embryo wu nonisiwile hi mbewu ya vununa kusuka eka pollen, yi vumba zygote . Embryo leyinga endzeni ka mbewu yikula kusuka eka zygote naswona yikula endzeni ka ximilani xa manana kuya eka vukulu byokarhi loko kukula kunga se yimisiwa.
Ku endliwa ka mbewu i xiphemu lexi hlamuselaka maendlelo ya kutswalana eka swimilani swa mbewu ( spermatophytes ). Swimilani swin’wanaswofana naferns, mosses na liverworts, aswina mbewu naswona switirhisa tindlela leti titshegeke hi mati kuva swi hangalasa. Sweswi swimilana swa mbewu swi lawula tindhawu leti hanyaka emisaveni, ku sukela emakhwatini ku ya eka tindhawu ta byanyi ekamaxelo yo hisa ni yo titimela .
Eka swimilani leswinga na swiluva, ovary yivupfa yiva mihandzu leyingana mbewu naswona yitirha ku yi hangalasa. Swivumbeko swotala leswi talaka kuvuriwa "mbewu" kahle kahle i mihandzu yo oma. Mbewu yasunflower minkarhi yin’wana yi xavisiwa hi ndlela yo xavisa loko ya ha pfaleriwile endzeni ka rirhangu ro tiya ra mihandzu, leyi faneleke ku avanyisiwa leswaku yita fika eka mbewu. Mintlawa yohambana hambana ya swimilani yina ku cinca kun’wana, leswi vuriwaka mihandzu ya maribye (kufana na peach ) yina leyara ya mihandzu leyi nonokeke (theendocarp ) leyi hlanganisiweke na mbewu ya xiviri naswona yi rhendzeleke. Tinyawa i mihandzu leyi nga ni mbewu yin’we, leyi nga ni swiphemu swo tiya swa swimilana swin’wana leswi nga ni mbewu leyi nga tshovekiki, yo tanihi acorn kumbe hazelnut .
Xivumbeko xa tinyawa ( . ) – leyi fanaka na tinso, leyingana makumu ya lobed eka matlhelo hinkwawo ya hilum
Square kumbeOblong – angular, laha matlhelo hinkwawo ya ringanaka, kumbe ya lehe ku tlula ku anama
Triangular – ya matlhelo manharhu, yo anama swinene ehansi ka le xikarhi
Elliptic kumbeOvate kumbeObovate – yiva xirhendzevutani emakumu hamambirhi, kumbe xivumbeko xa tandza (ovate kumbe obovate, yi anama eka makumu yan’we), yiva xirhendzevutani kambe yiva symmetrical kwalomu ka le xikarhi, kumbe yi anama ehansi ka le xikarhi, kumbe yi anama ehenhla ka le xikarhi
Discoid– leyi fanaka na disc kumbe plate, yina ku enta na swikandza leswi fambelanaka naswona yina margin ya xirhendzevutani) .
Tinhlamuselo tin’wana leti tolovelekeke ta mbewu ti kongomisa eka muvala, xivumbeko na xivumbeko. Mbewu yastriate yina swirhendzevutani na milayeni leyi fambelanaka, yo leha kumbe swirhendzevutani. Mihlovo leyi tolovelekeke ngopfu i ya buraweni na ya ntima, laha mihlovo yin’wana ayi humeleli ngopfu. Xivumbeko xa le henhla xa hambana kusuka eka lexi pholishiweke swinene kuya eka lexi roughened swinene. Vuandlalo byinga tlhela byiva na ti appendages tohambana hambana (vona Seed coat), naswona byi hlamuseriwa hi marito yofana napapillate kumbe digitiform (finger-like).[1] Xigwitsirisi xa mbewu lexi nga na ku ringanana kakhokhi xi vuriwasuberose . Marito yan’wana ya katsacrustaceous (hard, thin kumbe brittle).
