Yeni Zelanda (İngilizce: New Zealand,Maorice: Aotearoa), GüneyBüyük Okyanus'ta bir ada ülkesidir.Güney Yarımkürede,Okyanusya'daki Güney Pasifik adaları arasında,Avustralya'nın yaklaşık 2.000 km güneydoğusunda yer almaktadır. Başlıca iki büyük (North Island veSouth Island) ve 700'den fazla küçük adadan oluşur. Toplamda 268.021 kilometrekarelik bir yüz ölçümüne sahiptir. Bölgedekitektonik hareketler ve volkanik olaylar nedeniyle Yeni Zelanda birçok yüksek dağa sahiptir. Yeni Zelanda'nın başkentiWellington ve en büyük şehriAuckland'dır.
Uzak olmaları sebebiyle Yeni Zelanda adaları insanlar tarafından yerleşilen en son büyük kara parçalarından biridir. 1280 ile 1350 yılları arasında Polinezyalılar tarafından yerleşilmeye başlanan adalar özel birMaori kültürü geliştirmeye başlamıştır. Adaları keşfeden ilk avrupalı 1642 yılındaAbel Tasman isimli Hollandalı olmuştur.
Nova Zeelandia'nın batı kıyı şeridini gösteren 1666 tarihli haritadan detay (Bu haritada kuzey en alttadır)
1642'te Yeni Zelanda'ya ilk ayak basan Avrupalı, Hollandalı kaşifAbel Tasman'dır,Jacob Le Maire'in Güney Amerika'nın güney ucunda gördüğüIsla de los Estados'un bir parçası olduklarına inanarak adalara Staten Land adını verdi.[3][4]Hendrik Brouwer 1643 yılında Güney Amerika topraklarının küçük bir ada olduğunu kanıtladı ve HollandalıHaritacılar daha sonra Tasman'ın keşfine Hollanda'nınZelanda (Zeeland) şehrine atfenLatince Nova Zeelandia adını verdiler.[3][5] Bu ad daha sonra Yeni Zelanda olarak İngilizceleştirilmiştir.[6][7]
Bu,Maoricede Nu Tireni olarak yazılmıştır (Te Tiriti o Waitangi'de Nu Tirani olarak yazılır). 1834 yılındaMaoricede yazılan ve "He Wakaputanga o te Rangatiratanga o Nu Tireni" başlığını taşıyan bir belge İngilizceye çevrilerek Yeni Zelanda Bağımsızlık Bildirgesi haline gelmiştir. Yeni Zelanda Birleşik Kabileleri Te W(h)akaminenga o Nga Rangatiratanga o Nga Hapu o Nu Tireni tarafından hazırlanmış bildirge, Yeni Zelanda Birleşik Kabileleri'nin (United Tribes of New Zealand) bildirgesini zaten kabul etmiş olan ve Lord Glenelg'in bir mektubuyla bildirgeyi tanıyanKral IV. William'a bir kopyası gönderilmiştir.[8] Aotearoa(Maorice de; [aɔˈtɛaɾɔa] olarak veİngilizce de; /ˌaʊtɛəˈroʊ.ə/ telaffuz edilir. Genellikle 'Uzun Beyaz Bulut Ülkesi' olarak çevrilir.) Yeni Zelanda için kullanılan güncelMaorice adıdır. Avrupalılar gelmeden önce Maorilerin ülkenin tamamına verdikleri bir isim olup olmadığı bilinmemektedir; Aotearoa başlangıçta sadece Kuzey Adası'nı ifade etmekteydi.[9]
Maoricede Yeni Zelanda'yaAotearoa denir. AçılımlarıAo bulut, şafak, gündüz ya da dünya anlamına,tea beyaz, açık ya da parlak anlamına veroa uzun anlamına gelmektedir.
Yeni Zelanda'ya ilk kez 1000 yıl öncePolinezyalıMaoriler yerleşmiştir. Maoriler iyi örgütlenmiş, kan bağı ile gelen şefler ve güçlü rahipler tarafından yönetilen bir kabiledir.
Adaya ilk ayak basan Avrupalı, 1642 yılında HollandalıAbel Tasman olmuştur. AncakKaptan James Cook'un 1769 ve 1779'daki gezilerine kadar adalar herhangi bir yönetime bağlı kalmamış ve keşfedilmemiştir. İngiliz göçmenler, 1840 yılında İngiliz hakimiyeti kurulunca adaya yerleşmeye başlamışlardır.Wellington bu tarihten sonra kurulmuştur. Yeni Zelanda'ya 1852 yılında kendi hükûmeti tahsis edilmiştir ve sonraki yüzyılda ülke yatırım, iletişim ve tarımsal üretimde hızlı bir gelişme kaydetmiştir.
Yeni Zelanda adı Hollandalı kartograflar tarafından, Hollanda'da bulunan Zealand adasına ithafen konulmuştur ve ülkenin yerlileri olan Maorilerin kendi dillerindeAotearoa yani Uzun Beyaz Bulut Ülkesi olarak isimlendirilir. 1769-1779 yılları arasında ülkeyi 4 kez ziyaret eden İngiliz kâşif James Cook tarafından şimdiki ismi New Zealand olarak adlandırılmıştır. İngiliz Kraliyeti, 1840'ta Maori şefleri ile Waitangi anlaşmasını yaparak Yeni Zelanda'yı İmparatorluğu'nun kolonisi olarak ilan etmiştir.
Yeni Zelanda'nınGüney Yarımküre'de veyaekvatorun güneyinde olması, mevsimlerin kuzey yarım küredekilerin tam tersi olması anlamına gelir. Yazın en sıcak ayları ocak ve şubat olup en soğuk aylar haziran ve temmuzdur.
Genellikle ılıman bir iklime sahip olup, ülkenin kuzey kesimlerisubtropikal iklimin etkisi altındadır. Kışın, Güney Ada'nın (South Island) iç kesimleri -10 dereceye kadar inerken, Okyanus kıyıları daha yumuşak ve yağışlı bir iklime sahiptir. Yazları 20-33 dereceler arasında olup oldukça da güneşlidir.
2019 yılının Aralık ayındaki sayıma göre Yeni Zelanda'da 4.951.500 kişi yaşamaktadır. Kuzey Adası, Güney Adası'ndan daha küçük olmasına rağmen bu adada daha çok kişi yaşar. Ülke nüfusunun çoğunluğunu Avrupa kökenliler oluşturur Yeni Zelanda'nın yerli halkıMaoriler ise nüfusun %14,9'unu oluşturmaktadır.
Yeni Zelanda halkı kendilerini Yeni Zelanda'da yaşayanuçamayan bir ulusal kuş olanKivi olarak adlandırmaktadır.
Ülkede baskın inanç bulunmamaktadır. 2018 nüfus sayımına göre halkın %48,59'u kendini herhangi bir dine mensup görmemektedir. 2001 nüfus sayımından bu yana kendiniHristiyan olarak gören Yeni Zelandalıların oranı azalmaktadır. Nüfus sayımının verilerine göre diğer azınlık dinleriHinduizm,Budizm,İslam veSihizm'dir.[13]
BaşkentiWellington olan Yeni Zelanda kar kaplı dağ manzaraları ile bilinen bir ülkedir. En büyük ve en kozmopolit şehriAuckland'dır. SinemadaYüzüklerin Efendisi film üçlemesi ile 200.000.000 $ ek gelir kazanmıştır.Peter Jackson'ın yönettiği filmlerAlmanya,ABD ve Yeni Zelanda'da çekilmiştir.
Yeni Zelanda'nın en büyük şehri olanAuckland'dan bir panorama.
Yeni Zelanda oldukça gelişmiş bir serbest piyasa ekonomisine sahiptir. Gayri safi yurt içi hasılaya göre 52. en büyük ekonomiye sahip olan ülke, satın alma gücü paritesi bakımından ise 63. en büyük ekonomidir. 5 milyon nüfusa göre oldukça büyük bir ekonomisi olan ülkede kişi başına 42,084 Amerikan doları düşer. Ülke ekonomisi dünyadaki en küreselleşmiş ekonomilerden biridir ve genel olarak Avustralya, Kanada, Çin, Avrupa Birliği, Japonya, Singapur, Güney Kore ve ABD ile yaptığı ticarete dayanır.
Yeni Zelanda ekonomisi 2013 itibarıyla toplam GYSİH'sinin %63'üne denk gelen oldukça büyük bir hizmet sektörüne sahiptir. Alüminyum, gıda, metal, ahşap ve kağıt endüstrileri ülkenin başlıca sanayi kalemlerini oluştururlar. Birincil sektör ülkenin GSYİH'sinin %6,5'ini oluşturmasına rağmen ihracatı domine eder. Bilgi teknolojileri sektörü de hızla büyüyen sektörler arasındadır.
Yeni Zelanda para birimi olan Yeni Zelanda doları (halk arasındaki adı Kiwi doları) dört Pasifik ada bölgesinde de kullanılır. Yeni Zelanda doları dünyanın en çok takas edilen 10. para birimidir.
Yeni Zelanda,Transparency International 2013Yolsuzluk Algısı Endeksi'nde,Danimarka ile birlikte 100 üzerinden 91 puanla birinci sırada yer almıştır (0 puan = yüksek yolsuzluk, 100 puan = temiz).[15] The Legatum Institute 2016 Dünya refah düzeyi araştırması sonucuna göre Yeni Zelanda Dünyada refah düzeyi en yüksek ülke olarak 1. sırada yer almıştır.İnsani Gelişmişlik Endeksi'nde 14. sırada yer almaktadır.
Yeni Zelanda ekonomisi büyük oranda uluslararası ticarete dayanır. İhracatın toplam üretimin %24'üne karşılık gelmesi, ülkeyi küresel yavaşlamalara karşı savunmasız hale getirir. Gıda ürünleri %55'le ülke ihracatında ilk sırayı alır. Ahşap ürünleri ise %7 ile ikinci sıradadır. TurizmGYSİH'ye 12,9 milyar dolar katkıda bulunur ve iş gücünün %7,5'ini oluşturarak önemli bir rol oynar.
2015 yılında Yeni Zelanda'nın enerji ihtiyacının %40,1'i yenilenebilir enerjiden karşılandı. Ülkenin elektrik üretiminin büyük bir kısmıWaikato,Waitaki veClutha nehirleri üzerindeki hidroelektrik santrallerinde yapıldı. Yeni Zelanda'nın ulaşım ağı 94,000 kilometre otoyol ve 4,128 kilometre demiryolu hatlarından oluşur. Çoğu büyük yerleşim yeri birbirine otobüs seferleriyle bağlı olmasına rağmen başlıca ulaşım tercihi özel araçtır. 1993'te özelleştirilen fakat 2004 ile 2008 arasında yeniden millileştirilen demiryolları ise tüm ülkeyi kaplar ve yolcudan ziyade yük taşımacılığında kullanılır. İki adadaki otoyollar ve demiryolları birbirlerineWellington vePicton arasındaki feribot seferleriyle bağlanır. Yeni Zelanda'nın altı uluslararası havaalanı vardır fakat yalnızcaAuckland veChristchurch havaalanları Avustralya veFiji dışındaki ülkelerle bağlantılıdır.
^Jennifer Hay, Margaret A. Maclagan, Elizabeth Gordon (2008).Dialects of English: New Zealand English (İngilizce). Edinburgh University Press. s. 72. 6 Şubat 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2024.
.jpg)
.jpeg)
.jpg)
.jpg)
