Ksenon 12 Temmuz 1898'deWilliam Ramsay veMorris Travers tarafından yine kendi keşifleri olankripton veneon'un ardından keşfedildi. Ramsay ve Travers elementisıvı havanın buharlaşan bileşenlerinden arta kalan kalıntılarda buldular.[15][16] Ramsey bu gaz için Yunancada 'yabancı' veya 'ziyaretçi' anlamlarına gelenξένον [xenon] sözcüğünün geçişsiz tekil formuξένος [xenos] adını önerdi.[17][18] 1902'de Ramsay ksenonun Dünya atmosferindeki oranını 20 milyonda bir olarak tahmin etti.[19]
1939'da Albert R. Behnke Jr. derin su dalgıçlarında meydana gelen sarhoşluğu araştırmaya başladı. Behnke çalışmasında çeşitli solunum karışımlarının etkilerini test etti ve bunun dalgıçların derinlikteki değişimi algılamalarına sebep olduğunu keşfetti. Bu sonuçlardan sonra ksenon gazınınanestetik olarak kullanılabileceği görüşüne vardı. 1941'de Rusya'da Lazharev'in görünüşte ksenon anestezisi üzerine çalışmış olmasına rağmen 1946'da ksenon anestezisini teyit eden yayımlanmış ilk raporu yazan kişi deneylerini fareler üzerinde yapan J. H. Lawrence'dır. Ksenon ilk kez 1951'de, iki hastasını başarılı bir şekilde ameliyat eden Stuart C. Cullen tarafından cerrahi anestezik olarak kullanıldı.[22]
1960'ta fizikçiJohn H. Reynolds, aşırı ksenon-129 bolluğunda belli başlıgöktaşlarının izotopik anormallik içerdiğini keşfetti. Reynolds bunun radyoaktifiyot-129'un bir bozunum ürünü olduğu sonucuna vardı. Bu izotopcosmic ray spallation venükleer fisyon ile yavaşça üretilir ancak sadece süpernova patlamalarında nicel olarak üretilir.129I izotopunun yarı ömrü kozmolojik zaman skalasında nispeten kısadır (16 milyon yıl). Bu da süpernovalar ile göktaşlarının129I izotopunu katılaştırıp tuzakladığı zaman arasında çok kısa bir süre geçtiğinin ispatıdır. Bu iki olay (süpernova ve gaz bulutunun katılaşması) Güneş Sistemi'nin ilkel tarihi esnasında neler olduğunu göstermektedir.129I izotopu büyük ihtimalle Güneş Sistemi oluşmadan önce üretildi (ancak uzun süre önce değil) ve ikinci bir kaynaktan gelen izotoplar ile güneş gazı bulutunu tohumladı. Bu süpernova kaynağı aynı zamanda güneş gazı bulutunun çöküş sebebi de olabilir.[23][24]
Uzun bir süre boyunca ksenon ve diğer soy gazların tamamen kimyasal süreduran oldukları ve herhangi birbileşik oluşturamayacakları düşünülüyordu. AncakBritish Columbia Üniversitesi'ndenNeil Bartlett araştırmaları esnasındaplatinyum heksaflorid (PtF6) gazının,dioxygenyl hexafluoroplatinate (O2+[PtF6]-) oluşturulması için oksijen gazını (O2) okside edebilen güçlü bir aracı yükseltici olduğunu keşfetti.[25] O2 ve ksenonun birinciiyonizasyon potansiyeli neredeyse aynı olduğundan, Bartlett platinyum heksafloridin de ksenonu oksitleyebileceğini fark etti. 23 Mart 1962'de o iki gazı birleştirdi ve bilinen ilk soy gaz bileşiğiksenon heksafloroplatinatı elde etti.[26][5] Bartlett bileşiğinin Xe+[PtF6]- olduğunu düşündü ancak daha sonraki çalışmaları bunun muhtemelen ksenon içeren çeşitli tuzların karışımı olduğunu gösterdi.[27][28][29] Bunun sonrasında başka birçok soy gaz bileşiği daha keşfedildi[30] veargon florohidrür (HArF),[31]kripton diflorid (KrF2)[32][33] veradon florid[34] gibi bazıargon,kripton veradon bileşikleri de tanımlandı.
KsenonDünya atmosferindekieser gazlardandır 0.087±0.001ppm (μL/L) veya bir başka ifadeyle yaklaşık 11.5 milyonda bir parça şeklinde bulunur.[35] ve ayrıca bazı mineral kaynaklarından çıkarılan gazlarda da bulunur. Ksenonun133Xe ve135Xe gibi bazı radyoaktif türleri,nükleer reaktörlerdeki bölünebilir malzemelerinnötron ışınlaması ile üretilir.[3]
Ksenon havanınoksijen veazota ayrılması işleminde yan ürün olarak elde edilir. Genellikle çift aşamalı tesiste ayrımsal damıtma ile yapılan bu işlemden sonrasıvı oksijen küçük miktarda kripton ve ksenon içerir. İlave damıtma aşamaları ile sıvı oksijen %0,1–0,2 kripton/ksenon karışımı içerecek şekilde zenginleştirilebilir. Bu karışımsilika jel üzerine adsorpsiyon veya damıtma yoluyla çıkarılır. Son olarak kripton/ksenon karışımı damıtma yöntemi ile ksenon vekriptona ayrılabilir.[36][37] Bir litre ksenonun atmosferden eldesi 220 kilowatt saat enerji gerektirir.[38] 1998 yılı içinde Dünya çapında 5,000–7,000 m³ ksenon üretildi.[39] Ksenon nadir bulunuşu sebebi ile diğer hafif soy gazlardan çok daha pahalıdır. 1999 yılı itibarı ile küçük miktarlar için bu gazların Avrupa piyasasındaki değerleri; ksenon için 10€/L, kripton için 1 €/L ve neon için 0.20 €/L şeklindedir.[39]
KsenonGüneş atmosferinde,Dünya'da veasteroidlerde vekuyrukluyıldızlarda göreli olarak seyrek bulunur.Mars atmosferinde ksenonun bulunuşu Dünya'dakine benzerdir: yaklaşık olarak milyonda 0.08 parça.[40] Yine de129Xe'nin Mars'taki oranı Dünya ve Güneş'tekinden daha yüksektir. Bu izotopun radyoaktif bozunma ile oluştuğu düşünülürse, bu sonuç muhtemelen Mars'ın, gezegen formuna geldiği ilk 100 milyon yıl içinde, ilkel atmosferini yitirdiğinin belirtisi olabilir.[41][42] Bunların aksine Jüpiter gezegeni atmosferinde olağandışı derecede ksenon bulunur; yaklaşık olarak Güneş'tekinden 2.6 kat daha fazladır.[43] Bu yüksek bolluk güneş bulutsusu ısınmaya başlamadan önce, küçük gezegenlerin (planetesimal) erken ve ani artışından kaynaklanıyor olabilir[44] (aksi durumda ksenon, planetesimal buzullarda tuzaklanamazdı), ancak bu durumun sebebi hâlen açıklanamamış durumdadır.Güneş Sistemi içinde bütün ksenon izotopları içinnükleon fraksiyonu 1.56 × 10−8 veya toplam kütle içinde 64 milyonda bir parçadır.[45]
Ksenon elektronlarının enerji seviyelerindeki dağılımını gösteren diyagram.
Bir ksenon atomunun çekirdeğinde 54proton bulunur. Standart sıcaklık ve basınçta saf ksenon gazının yoğunluğu, (Dünya atmosferinin yüzey yoğunluğu 1.217 kg/m³'ten yaklaşık 3 kat fazla) 5.761 kg/m³'tür.[46] Sıva haldeki ksenonun yoğunluğu 3.100 g/mL'ye kadar çıkabilir (maksimum yoğunluk üçlü noktada olur).[47] Aynı koşullar altında katı ksenonun yoğunluğu 3.640 g/cm³'tür (2.75 g/cm³ olangranitin yoğunluğundan büyüktür).[47] Gigapaskal seviyesinde basınç uygulandığında ksenon metalik faza geçiş yapar.[48]
Ksenonsoy gaz veya asal gaz olarak isimlendirilen sıfırvalanslı elementlerdendir. Element (örneğin yanma gibi) birçok kimyasal reaksiyona karşı süredurandır, çünkü en dışvalans kabuğunda sekiz elektron bulunur. Bu durum sıkıca bağlı olan en dıştaki elektronların kararlı ve minimum enerji konfigürasyonunda olmasını sağlar.[49] Yine de ksenon güçlü oksitleyiciler ile oksitlenebilir ve birçok ksenon bileşiği sentezlenebilir.
Doğal ksenon dokuzkararlıizotoptan oluşur. On kararlı izotopu bulunan kalay dışındaki tüm elementler içinde en fazla kararlı izotopa sahip elementtir. Elementler içinde sadece ksenon ve kalay yediden fazla izotopa sahiptir.[50]124Xe,134Xe ve136Xe izotoplarınınçift beta çözünmesine uğrayacakları öngörülür, ancak bu hiçbir zaman gözlenmediği için, bu izotopların da kararlı oldukları kabul edilir.[51][52] Bu kararlı formların yanında, kırkın üzerinde kararsız izotop da incelenmiştir.Yarı ömrü 16 milyon yıl olan129Xe,129I'ninbeta çözünmesi sonucunda üretilir.131mXe,133Xe,133mXe ve135Xe,235U ve239Pu'nunfisyon ürünlerinden bazılarıdır.[53] Bu yüzden bu izotoplar nükleer patlamalarda indikatör olarak kullanılır. Çeşitli ksenon izotopları,süpernova patlamalarında,[54] çekirdeklerindeki hidrojeni tükenen veAGB yıldız haline gelenkırmızı dev yıldızlarında, klasik nova patlamalarında[55] veiyot,uranyum veplütonyum gibi elementlerin bozunumu sonucunda oluşur.[53]
Yapay135Xe izotopunükleer fisyon reaktörlerindeki işlemlerde dikkate değer bir öneme sahiptir.135Xe izotopunutermal nötronlar için büyük birtesir kesitine sahiptir (2.6×106barn),[7] bu özelliği ile izotopnötron soğurucu olarak veya işlemden bir süre sonra, zincir reaksiyonu yavaşlatabilen ve durdurabilen "zehir" olarak kullanılır. Bu olay, ABD'deManhattan Projesi çerçevesinde inşa edilen ilk nükleer reaktörlerde, plütonyum üretimi için keşfedildi.
Ksenon elementi, iki ana izotopun izleyicisi olduğu için, göktaşlarındaki ksenon izotopu oranıGüneş Sistemi'nin oluşumunun araştırılmasında önemli bir araçtır.Radyometrik tarihlemedeki iyot-ksenon yöntemi,nükleosentez vegüneş bulutsusundaki katı maddenin yoğunlaşması arasında geçen süreyi verir. Ksenonun129Xe/130Xe ve136Xe/130Xe gibi izotop oranları da, dünyasal başkalaşımın ve ilkel gaz çıkışının anlaşılmasında önemli bir araçtır.[6]
Ksenonun ilk bileşiği 1962'de sentezlenenksenon heksafloroplatinattır.[26] Bundan sonra birçok ksenon bileşiği daha keşfedildi. Bunlar arasındaksenon diflorür (XeF2),ksenon tetraflorür (XeF4), ksenon heksaflorür (XeF6),ksenon tetroksit (XeO4) vesodyumperksenat (Na4XeO6) gibi bileşikler yer alır. Ayrıca yüksek derecede patlayıcı bileşikksenon trioksit de (XeO3) elde edildi. Bu zamana kadar bulunan seksenden fazla[56][57] ksenon bileşiğielektronegatif flor veya oksijen içerir. Diğer atomlar bağlı iken (hidrojen ve karbon gibi), onlar çoğunlukla flor veya oksijen içeren bir molekülün parçası olarak bulunurlar.[58] Bazı ksenon bileşiklerirenklidir ancak elementin çoğu bileşiği renksiz halde bulunur.[56]
1905'te,Finlandiya'dakiHelsinki Üniversitesi'ndeki bir grup bilim insanı (M. Räsänen ve ortak çalışanlar) ksenon dihidrit (HXeH) ve sonrasında ksenon hidroksit (HXeOH), hidroksenoasetilen (HXeCCH) ve diğer Xe içeren moleküllerin anıklanmasını duyurdular.[59][60] Ek olarak 2008'de Khriachtchev ve diğerleri, kriyojenik ksenon matriksi dahilinde suyunışılkesimi (fotoliz) ile HXeOXeH bileşiğinin anıklandığını bildirdiler.[61] Ayrıca HXeOD ve DXeOH gibidöteryumlanmış ksenon molekülleri de üretilmiştir.[62]
XeF4 kristalleri, 1962.
Ksenonunkimyasal bağ oluşturduğu bileşiklere ek olarak, ksenon atomlarının başka bir bileşiğinkristalimsi kafesi ile tuzaklandığı klatrat yapılar da oluşturabilir. Bunun bir örneği, ksenon atomlarının su moleküllerinin kafesindeki boşlukları doldurduğu,ksenon hidrattır (Xe·5.75 H2O).[63] Ayrıca hidratın döteryumlanmış örnekleri de üretilmiştir.[64] Böylegaz hidratlar, doğal olarak, Vostok Gölü ve Antarktik buz örtüsünün altı gibi yerlerde yüksek basınç şartları altında ortaya çıkabilir.[65] Klatrat oluşumu, kısmi olarak ksenon, argon ve kripton damıtımında kullanıldı.[66]
Ksenon, atomunun birfulleren içinde hapsolduğuendohedral fulleren bileşikler de oluşturabilir. Fulleren içinde hapsolmuş ksenon atomu,129Xenükleer manyetik rezonans spektroskopisi yoluyla gözlenebilir. Bu tekniğin kullanılmasıyla, ksenon atomunun çevresine göre kimyasal duyarlılığına bağlı olarak, fulleren molekülü üzerindeki kimyasal reaksiyonlar analiz edilebilir. Ancak, ksenon atomu da fullerenin reaktifliği üzerinde, elektronik bir etkiye sahiptir.[67]
Ksenon atomları temel durumlarındayken, birbirlerini iterler ve bağ oluşturmazlar. Ksenon atomları enerji kazandıklarında, elektronlar tekrar temel duruma dönünceye kadaruyarılmışdimer (exited dimer - eximer) oluşturabilirler. Bu mahiyet oluşur çünkü ksenon atomu en dış elektron kabuğunu dolu tutma eğilimindedir ve bunu kamşu ksenon atomundan bir elektron alarak yapabilirler. Bir ksenon excimer için tipik yaşam süresi 1–5 ns'dir ve bozunum sonucunda yaklaşık 150 ve 173nmdalgaboyundafotonlar salıverilir.[68][69] Ksenon ayrıca,brom,klor veflor gibihalojenlerin de dahil olduğu diğer elementlerle de dimer oluşturabilir.[70]
Ksenon, ksenon flaş lambası olarak bilinen ışık yayan aletlerde kullanılır.Ksenon flaş lamba fotoğrafik flaşlarda ve stroboskopik lambalarda ve nadiren bakterisidal lambalarda[71] kullanılır.[8] Ksenonlazerlerdeaktif lazer ortamını uyararakkoherent ışık elde edilmesini sağlar.[72] 1960'ta keşfedilen ilk katı hal lazer ksenon flaş lambası ile pompalandı,[12] veatalet kısıtlamalı nükleer füzyonda kullanılan lazerler de ksenon flaş lambaları ile pompalandı.[73]
Ksenon kısa yay lambası
Sürekli, kısa, yüksek basınçlı ksenon yay lambaları gün ortası güneş ışığına yakından benzeyen birrenk sıcaklığına sahiptir ve bunlar güneş benzeticilerde kullanılır. Bu lambaların kromatikliği, Güneş'ten gözlenen ısıya yakın bir ısıdaki ısıtılmışkara cisim radyatörünü andırır. Bu lambalar 1940'larda ilk olarak tanıtıldıklarında, film projektörlerinde kullanılan kısa ömürlü karbon ark lambalarının yerini almaya başladılar.[9] Lambalar tipik35mm'lerde veIMAX film projeksiyon sistemlerinde, otomotivdeHID farlarında ve diğer özel alanlarda kullanıma sokuldu. Bu arklar muhteşem bir kısa dalga boylumorötesi ışınım kaynağıdırlar vekızılötesi yakınlarında yoğun yayıma sahiptirler arkın bu özelliği bazıgece görüş sistemlerinde kullanılır.
Plazma ekrandaki tekil hücreler elektrod kullanımıylaplazmaya dönüştürülen bir ksenon ve neon karışımı kullanır. Bu plazma ile elektrodların etkileşimi, ekranın önünü örtenfosforu uyaran morötesifotonlar üretir.[74][75]
Ksenonyüksek basınçlı sodyum lambalarında "starter gaz" olarak kullanılır. Ksenon bütün radyoaktif olmayan soy gazlar içerisinde en düşükısıl iletkenliğe ve en düşükiyonizasyon potansiyeline sahip olan elementtir. Bir soy gaz olarak ksenon işlem lambalarında meydana gelen kimyasal reaksiyonlara karışmaz. Düşük ısıl iletkenlik ısı kayıplarının minimize eder ve düşük iyonizasyon potansiyeli gazın çöküm geriliminin, soğuk durumda göreli olarak düşük olmasına sebep olur, bu da lambanın çok daha kolay bir şekilde çalışmasına olanak sağlar.[76]
1962'deBell Laboratuvarları'ndaki bir grup araştırmacı ksenonun lazer etkisini keşfettiler,[77] ve sonrasındahelyum eklendiğinde lazer aktif ortamının geliştiğini buldular.[78][79] Ksenondimer (Xe2) kullanılan ilkeximer lazerde bir demet elektron ile enerji sağlanarak, 176nm dalga boyunda (morötesi)uyarılmış emisyon üretildi.[11] Ksenon klorür ve ksenon florür de eximer (ya da daha doğru bir ifadeyle exiplex) lazerlerde kullanılır.[80] Ksenon klorür eximer lazer dermatolojide kullanım alanına sahiptir.[81]
Ksenon pahalı olmasına rağmen genel anestezik olarak kullanılır. Ksenon anestezisi için iki tane yöntem bulunmaktadır. Birincisi,sinapslarınhücre zarındaki kalsiyum-ATPaz pompasının inhibisyonunu kapsar.[82] Bu durum, ksenon protein içindeki nonpolar bölgelere bağlandığında meydana gelen, bir konoluşumsal değişimden (üç boyutlu yapı değişikliği) kaynaklanmaktadır.[83] İkinci yöntem anestezik ilelipid membranı arasındaki özgül olmayan etkileşmeye odaklanır.[84]
Ksenon %71minimum alveoler konsantrasyona (MAC) sahiptir. Bu haliyle bir anestezik olarak N2O'dan %50 daha etkilidir.[10] Bu nedenle ksenon, daha azhipoksi riskine sahip oksijenle yapılan konsantrasyonlar şeklinde kullanılabilir. Azot oksitten (N2O) farklı olarak ksenon bir sera gazı değildir bu yüzden de element çevre dostu olarak nitelendirilir.
Nükleer enerji uygulamalarında, ksenon,kabarcık odalarında,[85] problarda ve büyükmolekül ağırlığı ve süreduran yapının gerekli olduğu diğer alanlarda kullanılır.
NASA'nın Jet Propulsion Laboratory'de test edilen ksenon iyon motoruna ait bir prototip
Sıvı ksenon, kuramsalzayıf etkileşimli ağır parçacıkların veya WIMP'lerin tespitinde ortam olarak kullanılır. Bir WIMP, ksenon çekirdeği ile çarpışınca teorik olarak, bir elektronu koparması ve birsintilasyon yaratması gerekir. Ksenon kullanılmasıyla bu enerji patlaması, kolayca,kozmik ışınlar gibi parçacıkların sebep olduğu benzer olaylardan ayırt edilebilir.[13] Yine de İtalya'daGran Sasso Ulusal Laboratuvarı'ndaki (Gran Sasso National Laboratory) XENON deneyinde, o zamana kadar doğrulanmış herhangi bir WIMP bulunmasında başarısız oldu. Deneyde hiç WIMP tespiti yapılamamış olsa da, deney karanlık madde ve bazı fizik modellerinin araştırılmasına hizmet edecek.[86] Tesiste bulunan şimdiki dedektör, Dünya'daki diğer cihazlardan beş kat daha hassastır.[87]
Ksenon, sahip olduğu atom ağırlığı başına düşük iyonizasyon potansiyeli ve (yüksek basınç altında) oda sıcaklığında sıvı olarak saklanabilmesi ile uzay araçlarınıniyon itki motoru için tercih edilen bir yakıttır. Ksenonun süreduran doğası onu çevre dostu yapar ve yine bu özelliği ile ksenon iyon motorlarında,cıva veyasezyuma oranla daha az kimyasal aşındırıcılık gösterir. Ksenon uydu iyon motorlarında ilk kez 1970'lerde kullanıldı.[88] Element daha sonra Avrupa'nınSMART-1 adlı uzay gemisinde[14] ve NASA'nınDawn Spacecraft adlı uzay gemisinde üç iyon itki motoru için yakıt olarak kullanıldı.[89]
Ksenon gazı, standart sıcaklık ve basınçta, yalıtılmış cam veya metal konteynerde güvenli bir şekilde saklanabilir. Ancak ksenon, plastik ve kauçuk gibi materyallerle yalıtılmış konteynerlerde kademeli olarak sızıntı yapar.[92] Ksenon toksik değildir. Gaz kanda çözünebilir vekan beyin bariyerine nüfuz eden seçilmiş maddeler grubuna aittir ve oksijenle birlikte yüksek konsantarasyonda solunduğundaanestezik özellik gösterir. (bkz.anestezi alt başlığı). Birçok ksenon bileşiği,oksidatif özelliklerine bağlı olarak, patlayıcı ve toksiktir.[93]
Havada 344 m/s olan ses hızı ksenon ortamında 169.44 m/s'dir.[94] (bunun sebebi, ağır ksenon atomlarının, azot ve oksijen molekülleri ile karşılaştırıldığında daha yavaş ortalama hıza sahip olmalarıdır). Bu sayede ksenon atomu solunduğundases yolunun rezonans frekansını düşürür. Bu da solunduğunda yüksek perde sese sebep olanhelyumun aksine, karakteristik alçak perdeden ses üretilmesini sağlar. Helyum gibi ksenon da vücudun oksijen ihtiyacını karşılamaz ve basit asfiksanttır. Bu nedenle artık çoğu üniversitedeki genel kimya gösterilerinde, ses gösterisi yapılmasına izin verilmez. Ksenonun pahalı olması sebebiyle bu tür gösterilerde, molekül ağırlığı (146 versus 131) ksenonunkine yakın olansülfür heksaflorür (bu da aynı şekilde asfiksanttır) kullanılır.[95]
Ksenon veya sülfür heksaflorür gibi ağır gazların, %20 oksijen karışımı içerdiklerinde güvenli bir şekilde solunması mümkündür (yine de bu konsantrasyondaki ksenon genel anestezideki bilinçsizliğe sebep olur). Akciğerler bu gazları çok etkili ve çabuk bir şekilde karıştırır böylece ağır gazlar oksijenle birlikte tahliye edilir ve akciğerin arkasında birikmezler.[96] Yine de büyük miktardaki herhangi bir ağır gaz için tehlike durumu da vardır. Bu şekilde kokusuz, görünmez ve renksiz bir gazla dolu bir konteynere giren biri bilmeden gazı soluyabilir.
^Lide, David R. (2004). "Section 4, Properties of the Elements and Inorganic Compounds; Melting, boiling, triple, and critical temperatures of the elements".CRC Handbook of Chemistry and Physics (85. edition bas.). Boca Raton, Florida: CRC Press.ISBN0849304857.KB1 bakım: Fazladan yazı (link)
^abHusted, Robert; Boorman, Mollie (15 Aralık 2003)."Xenon". Los Alamos National Laboratory, Chemical Division. 22 Kasım 2010 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2007.KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
^Rabinovich, Viktor Abramovich; Vasserman, A. A.; Nedostup, V. I.; Veksler, L. S. (1988).Thermophysical properties of neon, argon, krypton, and xenon (İngilizce bas.). Washington, DC: Hemisphere Publishing Corp.ISBN0195218337. 18 Kasım 2017 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2009.—National Standard Reference Data Service of the USSR. Volume 10.
^abSanders, Robert D.; Ma, Daqing; Maze, Mervyn (2005). "Xenon: elemental anaesthesia in clinical practice".British Medical Bulletin.71 (1). ss. 115-135.doi:10.1093/bmb/ldh034.PMID15728132.|erişim-tarihi= kullanmak için|url= gerekiyor (yardım)KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
^Gagnon, Steve."It's Elemental - Xenon". Thomas Jefferson National Accelerator Facility. 16 Şubat 2015 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:16 Haziran 2007.
^Anonymous (1904). Daniel Coit Gilman, Harry Thurston Peck, Frank Moore Colby (Ed.).The New International Encyclopædia. Dodd, Mead and Company. s. 906.KB1 bakım: Birden fazla ad: editör listesi (link)
^Anonymous."History". Millisecond Cinematography. 15 Ekim 2008 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2007.
^Paschotta, Rüdiger (1 Kasım 2007)."Lamp-pumped lasers".Encyclopedia of Laser Physics and Technology. RP Photonics. 15 Mayıs 2015 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2007.
^Marx, Thomas; Schmidt, Michael; Schirmer, Uwe; Reinelt, Helmut (2000)."Xenon anesthesia"(PDF).Journal of the Royal Society of Medicine. Cilt 93. ss. 513-517. 6 Mart 2008 tarihindekaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi:2 Ekim 2007.KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
^Bolt, B. A.; Packard, R. E.; Price, P. B. (2007)."John H. Reynolds, Physics: Berkeley". The University of California, Berkeley. 24 Mayıs 2012 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:1 Ekim 2007.KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
^abBartlett, N. (Haziran 1962). "Xenon hexafluoroplatinate (V) Xe+[PtF6]-".Proceedings of the Chemical Society (6 bas.). Londra: Chemical Society. s. 218.doi:10.1039/PS9620000197.
^p. 392, §11.4,Inorganic Chemistry, translated by Mary Eagleson and William Brewer, edited by Bernhard J. Aylett, San Diego: Academic Press, 2001,ISBN 0-12-352651-5; translation ofLehrbuch der Anorganischen Chemie, originally founded by A. F. Holleman, continued by Egon Wiberg, edited by Nils Wiberg, Berlin: de Gruyter, 1995, 34th edition,ISBN 3-11-012641-9.
^Steel, Joanna (2007)."Biography of Neil Bartlett". College of Chemistry, University of California, Berkeley. 12 Haziran 2008 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:25 Ekim 2007.
^Bartlett, Neil (8 Eylül 2003)."The Noble Gases".Chemical & Engineering News. Cilt 81 (36 bas.). American Chemical Society. 29 Nisan 2018 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:1 Ekim 2007.
^Lynch, C. T.; Summitt, R.; Sliker, A. (1980).CRC Handbook of Materials Science. CRC Press.ISBN 0-87819-231-X.KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
^Paul R. Fields, Lawrence Stein, and Moshe H. Zirin (1962). "Radon Fluoride".Journal of the American Chemical Society. Cilt 84 (21 bas.). ss. 4164-4165.doi:10.1021/ja00880a048.KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
^Kerry, Frank G. (2007).Industrial Gas Handbook: Gas Separation and Purification. CRC Press. ss. 101-103.ISBN 0-8493-9005-2.
^"Xenon - Xe". CFC StarTec LLC. 10 Ağustos 1998. 27 Ocak 2014 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2007.
^Singh, Sanjay (15 Mayıs 2005)."Xenon: A modern anaesthetic". Indian Express Newspapers Limited. 28 Eylül 2011 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:10 Ekim 2007.
^Caldwell, W. A. (1997). "Structure, bonding and geochemistry of xenon at high pressures".Science. Cilt 277. ss. 930-933.doi:10.1126/science.277.5328.930.
^Barabash, A. S. (2002). "Average (Recommended) Half-Life Values for Two-Neutrino Double-Beta Decay".Czechoslovak Journal of Physics. Cilt 52 (4 bas.). ss. 567-573.doi:10.1023/A:1015369612904.|erişim-tarihi= kullanmak için|url= gerekiyor (yardım)
^abCaldwell, Eric (Ocak 2004)."Periodic Table--Xenon".Resources on Isotopes. USGS. 13 Aralık 2013 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:8 Ekim 2007.
^A molecular theory of general anesthesia,Linus Pauling,Science134, #3471 (July 7, 1961), pp. 15–21. Reprinted as pp. 1328–1334,Linus Pauling: Selected Scientific Papers, vol. 2, edited by Barclay Kamb et al. River Edge, New Jersey: World Scientific: 2001,ISBN 981-02-2940-2.
^Ikeda, Tomoko (23 Kasım 2000). "Distortion of Host Lattice in Clathrate Hydrate as a Function of Guest Molecule and Temperature".Journal of Physical Chemistry A. Cilt 104 (46 bas.). ss. 10623-10630.doi:10.1021/jp001313j.
^Patel, C. K. N. (1 Aralık 1962). "High gain gaseous (Xe-He) optical masers".Applied Physics Letters.1 (4). ss. 84-85.doi:10.1063/1.1753707.
^Bennett, Jr., W. R. (1962). "Gaseous optical masers".Applied Optics Supplement. Cilt 1. ss. 24-61.
^"Laser Output". University of Waterloo. 8 Nisan 2009 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:7 Ekim 2007.
^Baltás, E. (Temmuz 2006). "Treatment of atopic dermatitis with the xenon chloride excimer laser".Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology.20 (6). ss. 657-660.doi:10.1111/j.1468-3083.2006.01495.x.
^Brazzle, J. D. (28 Temmuz - 1 Ağustos 1975). "Modeling and Characterization of Sacrificial Polysilicon Etching Using Vapor-Phase Xenon Difluoride".Proceedings 17th IEEE International Conference on Micro Electro Mechanical Systems (MEMS). Maastricht, Netherlands: IEEE. ss. s. 737-740.ISBN9780780382657.
^Staff (2007)."Powerful tool". American Chemical Society. 14 Mart 2012 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:10 Ekim 2007.
^LeBlanc, Adrian D. (1971). "The handling of xenon-133 in clinical studies".Physics in Medicine and Biology.16 (1). ss. 105-109.doi:10.1088/0031-9155/16/1/310.
^169.44 m/s in xenon (at 0 °C and 107 KPa), compared to 344 m/s in air. See:Vacek, V. (2001). "Velocity of sound measurements in gaseous per-fluorocarbons and their mixtures".Fluid Phase Equilibria. Cilt 185. ss. 305-314.doi:10.1016/S0378-3812(01)00479-4.
^Yamaguchi, K. (2001). "Inhaling Gas With Different CT Densities Allows Detection of Abnormalities in the Lung Periphery of Patients With Smoking-Induced COPD".Chest Journal. Cilt 51. ss. 1907-1916.doi:10.1378/chest.120.6.1907.PMID11742921.|erişim-tarihi= kullanmak için|url= gerekiyor (yardım)
