En iyiMayıs ayı saat 21:00'de +80° ve −80° enlemleri arasında görülebilir.
Başak takımyıldızı (Latince:Virgo, "bakire" anlamına gelir),kuzey göksel yarımkürede yer alan birzodyaktakımyıldızıdır. BatısındaAslan ve doğusundaTerazi takımyıldızları arasında yer alan Başak, gökyüzünün en büyük ikinci (Suyılanı'ndan sonra), Zodyak kuşağının ise en büyük takımyıldızıdır. Takımyıldız için Türkçede kullanılan "Başak" adı, 10. yüzyıl astronomues-Sufî'ninSabit Yıldızların Suretler Kitabı'nda da geçen ve "tahıl başağı" anlamına gelen Arapçaes-Sünbüle[1] adının doğrudan çevirisidir. Takımyıldızın en parlak yıldızı olanSpica'nın Latince anlamı da "tahıl başağı"dır.
Başak takımyıldızı,Spica sayesinde gökyüzünde kolayca bulunabilir. Takımyıldızın önemli bir özelliği,gök ekvatorununekliptiği kestiği noktalardan birinin kendi sınırları içinde bulunmasıdır. Diğer kesişim noktasıBalıklar'ın sınırları içinde yer alır. Bu kesişimin astronomik anlamı,Güneş'insonbahar ekinoksu sırasında Başak takımyıldızı içindeykenekvatorun tam üzerinden geçmesidir.
NOIRLab'ın Alman astrofotoğrafçı Eckhard Slawik işbirliğiyle ürettiği Başak takımyıldızının fotoğrafı.
Başak,Kuzey Yarımküre'nin ilkbahar gökyüzünde belirgin bir konuma sahiptir ve mart ile nisan aylarında gece boyunca gözlemlenebilir. Zodyak kuşağının en büyük takımyıldızı olması sebebiyle, Güneş'in bu takımyıldızdaki seyahati diğerlerine göre daha uzun sürer ve 44 günde tamamlanır. 1990 ile 2062 yılları arasındaki dönemde bu geçiş, 16 Eylül'den 30 Ekim'e kadar sürmektedir. Göksel küreninGüney Yarımküre'sindeki üçüncü kadranda (SQ3) yer alan takımyıldız, +80° ile -80° enlemleri arasından görülebilir.
Takımyıldızın konumunu bulmak, en parlak yıldızı olanSpica sayesinde oldukça kolaydır.Büyük Kepçe'nin sapındaki kavis takip edilerek önceÇoban takımyıldızındakiArcturus yıldızına, ardından aynı kavis üzerinde devam edilerek Spica'ya ulaşılır.[2]
Dünya'nınyalpalama (presesyon) hareketi sebebiyle sonbahar ekinoksu noktası günümüzde Başak takımyıldızının sınırları içerisinde,β Virginis'e çok yakın bir konumda bulunur. Bu nokta,gök ekvatorununekliptiği kestiği iki noktadan biridir; diğeri iseBalıklar takımyıldızında yer alan ilkbahar ekinoksu noktasıdır. MÖ 4. yüzyıldan 18. yüzyıla kadarTerazi takımyıldızında yer alan sonbahar ekinoksu noktası, presesyon etkisiyle zamanla Başak'a kaymıştır. Bu noktanın yaklaşık 2440 yılında komşuAslan takımyıldızına geçmesi öngörülmektedir.
Başak'ın Beta, Gama, Delta, Epsilon ve Eta Virginis gibi parlak yıldızları, günümüzde "Başak Kasesi" olarak bilinen bir yıldız desenini oluşturur. Bu desen, Spica veTeta Virginis ile birleştiğinde ise Y harfine benzer bir şekil meydana getirir.
70 Virginis, bilinen ilkötegezegen sistemlerinden birini barındırır ve bu sistemdeJüpiter'den 7,5 kat fazla kütleye sahip, varlığı doğrulanmış bir gezegen bulunmaktadır.
Chi Virginis, Jüpiter'in 11,1 katı kütlesiyle bugüne dek tespit edilmiş en büyük kütleli ötegezegenlerden birine ev sahipliği yapmaktadır.
Güneş benzeri bir yıldız olan61 Virginis'in ise bilinen üç ötegezegeni vardır. Bunlardan biridev Dünya, diğer ikisi iseNeptün kütlesindedir.
SS Virginis, belirgin kırmızı rengiyle dikkat çeken bir değişen yıldızdır. Parlaklığı, yaklaşık bir yıllık bir periyot içinde minimum 9,6'dan maksimum 6,0 kadire kadar değişkenlik gösterir.[3]
Başak takımyıldızı, sınırları içindeε Vir'in (Vindemiatrix) 5° ila 12° batısında yer alan ve kendi adıyla anılanBaşak Kümesi'nin varlığı nedeniylegökadalar açısından olağanüstü zengindir.
NGC 4639, Dünya'dan 78 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan ve karşıdan görünen birçubuklu sarmal gökadadır. Dış kollarında, astronomik mesafeleri belirlemede standart mum olarak kullanılan çok sayıdaSefe değişeni barındırır. NGC 4639'daki Sefe değişenleri sayesinde bu gökadanın mesafesi hassas bir şekilde ölçülmüş ve bu bilgi kullanılarak, evrenin çok daha uzak köşelerindeki mesafeleri ölçmek için temel bir "standart mum" olanTip Ia süpernovalarınmutlak büyüklüğü yüksek bir doğrulukla hesaplanmıştır.[4]
Başak takımyıldızı,HCG 62 gibi birçok gökada kümesine de ev sahipliği yapar. BirYoğun Hickson Grubu olan HCG 62, Dünya'dan 200 milyon ışık yılı uzaklıkta yer alır ve merkezinde büyük bireliptik gökada barındırır. Merkezdeki eliptik gökadanın kalbinde bulunanaktif galaktik çekirdekten (AGN) kaynaklandığı düşünülen ve aşırı sıcak gazdan oluşmuş heterojen bir haleye sahiptir.[4]
M87, Başak Kümesi'ndeki en büyük gökadadır ve Dünya'dan 60 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunur. Kısmen merkezindekisüper kütleli kara delik tarafından dışarıya doğru püskürtülen elektron jeti sayesinde önemli bir radyo kaynağıdır. Bu jetin çok sayıda farklı dalga boyunda görülebilmesi, böylesine benzersiz bir galaktik ortamdaki kara delikleri inceleyen gökbilimciler için kilit bir hedef haline getirmektedir.[4] 10 Nisan 2019 tarihinde M87'nin merkezindeki kara deliğin bir fotoğrafı yayınlandı.Olay Ufku Teleskobu projesindeki gökbilimciler tarafından elde edilen bu görüntü, bir kara deliğin tarihteki ilk doğrudan görüntüsüydü.[5][6][7] En az 7,2 milyarGüneş kütlesine sahip olan bu kara delik,Samanyolu'nun yakın çevresindeki en büyük kütleli kara deliktir.[8]
M84, Başak takımyıldızında yer alan bir başka eliptikradyo gökadadır ve o da tıpkı M87 gibi 60 milyon ışık yılı uzaklıktadır. Gökbilimcilere göre çekirdeğin yörüngesindeki gaz bulutlarının hızı (yaklaşık 400 km/s), merkezinde bulunan 300 milyon Güneş kütlesindeki bir nesnenin varlığına işaret etmektedir ve bu nesne büyük olasılıkla birkara deliktir.[4]
NGC 4438, Dünya'dan 50 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan ve aktif galaktik çekirdeğe sahip birtuhaf gökadadır. Süper kütleli kara deliği, dışarıya doğru maddejetleri püskürterek çapı 78 ışık yılına ulaşan kabarcıklar oluşturmaktadır.[4]
NGC 4261 de merkezinden 20 ışık yılı uzakta, 1,2 milyar Güneş kütlesinde bir kara delik barındırır. Dünya'dan 45 milyon ışık yılı uzaklıkta yer alan gökada, 300 ışık yılı çapa sahip alışılmadık derecede tozlu bir diske de sahiptir. M84 ve M87 ile birlikte NGC 4261'deradyo spektrumunda güçlü emisyonlar sergiler.[4]
Başak takımyıldızı aynı zamanda, ilk tanımlanankuasar olan3C 273'e de ev sahipliği yapmaktadır. Yaklaşık 12,9 kadir büyüklüğüyle bu kuasar, aynı zamanda optik olarak gökyüzündeki en parlak kuasardır.
Başak takımyıldızı ile temsil edilen figürün kim olduğu konusunda kesin bir uzlaşı yoktur. Bu göksel figür tarih boyunca Mezopotamya'nın bereket tanrıçasıİştar'dan Mısır'ınİsis'ine, Yunan adalet tanrıçasıDike'den (Astraea) bereket tanrıçasıDemeter'e kadar neredeyse tüm önemli ana tanrıçalarla özdeşleştirilmiştir.
On iki burçluk bir serinin parçası olan Seleukos dönemine ait Zodyak Takvimi. Daha eski bir tabletten kopyalanmıştır.
Takvimin üst kısmında elinde tuttuğu tahıl başağıyla tasvir edilen Tanrıça Šala'nın çizimi.
Takımyıldızın bilinen en eski adı, "Saban İzi" anlamına gelen ve binlerce yıl boyunca varlığını koruyacak olanSümerce birlogogram AB.SÍN'dir.[9] En önemli ve kapsamlıBabil astronomi metinlerinden biri olanMUL.APIN tabletinde takımyıldız, MUL.AB.SÍN D.ŠA‑LA šubultu4 ifadesiyle tanımlanır.[9][10] Bu ifadenin modern yorumu "Saban İzi-Tanrıça Šala-Tahıl Başağı" şeklindedir.[11] Bu göksel bölge, elinde tahıl başağı tutanHurri kökenli bereket tanrıçası Šala ile özdeşleştirilmiş ve onun sembolü de Šubultu ("Tahıl Başağı") olmuştur. Araştırmacılar bu ismin kökenini, takımyıldızın en parlak yıldızıSpica'nın Güneş ile birlikte doğuşunun (helyak doğuşu) tohum ekme mevsimine denk gelmesine bağlar.[10] Zamanla gökyüzünün kraliçesi olarak öne çıkan ve diğer tanrıçaların rollerini kapsayanİnanna (sonradan İştar), Geç Babil döneminde bu takımyıldızla anılmış ve bu durum özellikle takvimin 6. ayı kin‑dinnin (Adalet Görevleri) törenleriyle belirginleşmiştir.[12] Bu bölgenin Babil gökyüzü tasavvurundaki önemi, komşusuAslan takımyıldızıyla taşıdığı zıt anlamda yatar; evcilleştirilmemiş doğanın sembolü olan Aslan'ın (UR.GU.LA) bittiği yerde, tanrıların bereketli kıldığı ve insan eliyle işlenen "Saban İzi" başlar.[13]
Geç Babil Dönemi'nde (yaklaşık MÖ 626–539) bu göksel bölge, gezegen hareketlerini kaydetmek için kesin bir adrese dönüşmüştür.[14] Dönemin astronomi günlüklerindeSpica (α Virginis), ŠA4 šá AB.SÍN olarak geçer.[15] Akadcašarūru ("parlaklık, pırıltı") kelimesinden türeyen bu isim, "Saban İzinin Parlak Olanı" anlamına gelir. KomşusuPorrima (γ Virginis) ise DEL2 šá IGI.AB.SÍN yani "Saban İzinin Önündeki Tek Yıldız" olarak adlandırılırdı.[15] Babilli gözlemcilere göre bu sabit yıldızlar, gökyüzündeki değişmez adreslerdi; tanrıları temsil eden gezegenler ise bu adresleri ziyaret eden "misafirlerdi".[16] Örneğin, tanrıçaİştar'ın göksel karşılığı olan Venüs gezegeni Spica ile aynı konuma geldiğinde veya baş tanrıMarduk'u simgeleyen Jüpiter bu bölgeye uğradığında, bu olaylar büyük kehanetler olarak titizlikle kayda geçirilirdi.[14][15]
Takımyıldıza bugünkü adını kazandıran "Bakire" (Virgo) tasavvuru ise kökenini doğrudan Mezopotamya'dan değil, Batı Semitik coğrafyasından alır. Kenan tanrıçası ʿAnat içinUgarit metinlerinde kullanılan bir ünvan olanBtlt ʿAnat, yani "Genç Kız veya Bakire Anat", bu anlayışın bilinen en eski kaynaklarından biridir.[17] Bu Semitik anlayışın Yunan kültürüne aktarılmasının ardında ise güçlü bir yapısal paralellik yatar. Tıpkı Mezopotamya'da bereket tanrıçası Šala'nın, Fırtına TanrısıAdad'ın eşi olması gibi, Kenan'da da tanrıça ʿAnat, Gök Gürültüsü Tanrısı Hadad'ın eşidir.[18] Tanrısal aile yapısındaki bu benzerlik, Doğu Akdeniz’in güçlü dişil tanrıça arketipinin Yunan dünyası için de anlamlı bir zemin oluşturmasını sağlamıştır. Bu çok katmanlı yapı, Yunan şairAratos aracılığıyla Batı kültürüne adalet tanrıçasıDike olarak aktarılmış ve son olarak Romalıların benimsediği Virgo (Bakire) figürüne evrilmiştir.[19]
Zodyak, gelenekselMısır astronomisinde yer almayan ve Mısır'aPtolemaios Krallığı döneminde (yaklaşık MÖ 305–30) Yunan-Roma kültürü aracılığıyla girmiş bir sistemdi.[20] Mısırlıların bu yabancı anlayışı kendi inançlarıyla bütünleştirmesinin en bilinen örnekleri,Dendera Tapınağı'nda bulunan iki ünlü Dendera Zodyağı ve Esna Tapınağı'nda bulunan Esna Zodyağıdır. Ortaya çıkan sonuç, astronomi, astroloji ve mitolojinin görkemli bir sentezi, Mısır kutsal evreninin Helenistik gökbilimiyle birleşmesidir.[21] Dendera Zodyağı'nda Başak takımyıldızı, elinde buğday başağı tutan bir kadın olarak resmedilmiştir. Antik yazarlarEratosthenes veAvienus'a göre bu figür, elinde buğday başakları tutan tanrıçaİsis ile özdeşleştirilmiştir.[19] Dendera'daki iki zodyakta Başak takımyıldızına bağlı dekanların isimleri küçük bir fark gösterir. Dairesel zodyakta dekanlarwšȝ.tj,bȝk vejps.t olarak listelenirken, dikdörtgen zodyakta ikinci dekanbȝ-qḏ olarak belirtilmiştir. Üçüncü dekanjps.t adının Yunan harfleriyle yazılışı ise "afoso" (αφοσο) olarak verilmiştir.[22] Dendera Zodyağı'nda, klasik Başak figürünün hemen yanında elinde çapa tutan boğa başlı bir figür de yer alır. Çapayla duruşu, KralII. Akrep'in (ünlü) topuz başı üzerindeki tasvirinde bir tarım seremonisindeki duruşunu andırır. Priskin'e göre boğa başı ise muhtemelenApis boğasına ve dolayısıyla, ekim ritüeli esnasında sabanı çektiği söylenen iki siyah ineğe dolaylı bir gönderme olabilir. Bu figürün, Güneş Başak takımyıldızındayken gerçekleştirilenOsiris'in kutsal ekim ritüellerini simgelediği düşünülmektedir.[22]
Bu geç dönem tasvirlerin altında, çok daha eskilere dayanan ve takımyıldızın en parlak yıldızıSpica ile bağlantılı yerel Mısır gelenekleri yatmaktadır. Takımyıldızın en parlak yıldızı olan Spica, Dendera Zodyağı'ndan yüzlerce yıl önceRamsesler Dönemi'ne ait yıldız haritalarındatꜣ-nfr ("güzel olan" veya "güzel çocuk") adıyla kaydedilmiş ve gecenin saatlerini belirlemede bir referans noktası olarak kullanılmıştır.[23] Bundan yüzlerce yıl sonra Dendera Zodyağı'nda, oturan bir kadın figürünün ellerinde tuttuğu "Güzel Çocuk" olarak Başak takımyıldızı figürünün altına ilave edildiği düşünülmektedir.[20]
Zodyak sisteminin Ptolemaios dönemi Mısır'ında benimsenmesiyle birlikte Başak burcu için kullanılan Yunan "Parthenos" (Bakire) adı, Demotik metinlere "Soylu Kadın" anlamına gelenTꜣ-rpy.t olarak aktarılmıştır.[24] Bu adlandırma, astrolojik burç sisteminin yerel kavramlarla bütünleştirilmesinin tipik bir örneğidir.
Hint astronomisinin temeli, kökleriVedik metinlerine dayanan ve Ay'ın konumunu belirleyen 27 Nakṣatra (Ay konağı) sistemidir.[25] Bu sistemde Başak takımyıldızının en parlak yıldızı Spica, Citrā Nakṣatra'sının belirleyici yıldızı olarak kabul edilir.[26] Daha sonraki dönemlerde Zodyak anlayışının benimsenmesiyle, gökyüzünün bu bölümüSanskritçede "Bakire" anlamına gelen Kanyāकन्या adıyla tanımlanmıştır.[27]
Citrā'nın kültürel önemi pratik astronomide de kendini gösterir.Hindu takviminde Citrā, Chaitra ayına adını verir ve en önemli festivallerden biri olanRāmanavamī'nin zamanlaması için bir referans noktası oluşturur.[28] Takımyıldızın bu özelliği, güney Hindistan'daki Vidyāśankara tapınağında bulunan ve kış gündönümünde (22 Aralık) güney kapısından giren güneş ışığıyla aydınlanan Başak (Kanyā) sütunu gibi somut mimari unsurlara da yansımıştır.[28]
Çin astronomisinin en önemli eserlerinden olan Suzhou Planisferi'nin (yak. 1247) bir kopyası. Harita, Çin astronomisindeki Yirmi Sekiz Konak sistemini detaylı biçimde göstermektedir. Haritanın sol tarafına yayılan Doğu'nun Gök Ejderhası, sol üst kısımda Başak takımyıldızının konumuna karşılık gelen ilk iki konağı (Jiao-Kang) içerir.
GelenekselÇin astronomisinde Başak takımyıldızı, "Şı-nü zuò" (Çince:室女座;pinyin:shìnǚzuò) yani "Bakire takımyıldızı" olarak adlandırılır.[29] Bu takımyıldızı oluşturan yıldızlar, Gök İmparatoru'nun sarayını temsil eden "Yüce Saray Duvarı" (Çince:太微垣;pinyin:tàiwēiyuán)[29] ve Yirmi Sekiz Konak sistemi olmak üzere iki yapıya dağılmıştır.[30]
Yüce Saray Duvarı, Gök İmparatoru'nun idari sarayı olarak kabul edilir ve Başak takımyıldızındaki yıldızlar bu sarayın hem sol (doğu) hem de sağ (batı) duvarlarının önemli parçalarını oluşturur.[29][31] Sarayın "Sol Duvarı"nı (Çince:太微左垣;pinyin:tàiwēizuǒyuán) oluşturan ve yüksek rütbeli memurları temsil eden yıldızlar arasında,η Virginis'e "Sol Hukuk İdarecisi" (Çince:左執法;pinyin:zuǒzhífǎ) ünvanı verilmiştir. Aynı duvar üzerindeδ Virginis "Doğu İkinci Bakanı" (Çince:東次相;pinyin:dōngcìxiàng) veε Virginis ise "Doğu İkinci Generali" (Çince:東次將;pinyin:dōngcìjiāng) olarak adlandırılır.[29] Sarayın "Sağ Duvarı" asterizminde ise (Çince:太微右垣;pinyin:tàiwēiyòuyuán) Başak takımyıldızından sadeceβ Virginis bulunur ve bu yıldıza da "Sağ Hukuk İdarecisi" ünvanı verilmiştir.[31] Bu iki "Hukuk İdarecisi" yıldız birlikte, sarayın girişini oluşturan "Ana Kapı"nın (Çince:端門;pinyin:duānmén) iki yanındaki "Güney Duvarı"nı (Çince:南垣;pinyin:nányuán) sembolize eder.[29][31] Ayrıca, saray mahremiyetini sağlamak üzere Ana Kapı'nın hemen ardına yerleştirilmiş olan ve "İç Perde" (Çince:內屏;pinyin:nèipíng) adı verilen dört yıldızlı asterizmin tamamı da Başak takımyıldızında bulunur.[32]
Başak takımyıldızının Çin astronomisindeki en önemli rollerinden biri de Yirmi Sekiz Konak sisteminin başlangıcını oluşturmasıdır.[30] Takımyıldız, "Doğu'nun Gök Ejderhası"nın (Çince:東方青龍;pinyin:dōngfāngqīnglóng) ilk iki konağına ev sahipliği yapar. Bu konaklardan ilki, adını ejderhanın boynuzundan alan "Boynuz Konağı"dır (Çince:角宿;pinyin:jiǎoxiù).[30] Sistemin başlangıcını işaret eden bu konağın en parlak yıldızı,Spica olarak bilinen α Virginis'tir.[30] Onu, ejderhanın boğazını simgeleyen ve yine tamamı Başak yıldızlarından oluşan "Boyun Konağı" (Çince:亢宿;pinyin:kàngxiù) takip eder.[33] Bu bölgede ayrıca, ilkbahar ekim zamanının geldiğini gösteren "Göksel Tarla" (Çince:天田;pinyin:tiāntián) ve devlete hizmet edecek liyakatli kişilerin seçilmesini temsil eden "Göksel Liyakat Seçimi" (Çince:進賢;pinyin:jìnxián) gibi, tarım ve devlet yönetimiyle ilgili anlamlar taşıyan daha küçük asterizmler de yer almaktadır.[30]
Eski Türk kozmolojisinde Çin sisteminden uyarlanan ve evreni dört ana yöne ayıran bir düzen bulunur. Bu sistemde doğu yönü, "Çeçeklig" (bahar) mevsimi ve "ığaç" (ağaç) sembolü ile birlikte,Kök-Luu (Gök Ejderhası) adı verilen büyük bir göksel bölge tarafından temsil edilirdi.[34] Bu bölgenin içinde yer alan ve "Buğday burcu" olarak anılan Başak takımyıldızındaki bir yıldız grubu, Gök Ejderhası'nın "Boynuz"unu oluştururdu.[35] Başak takımyıldızı Türk kozmolojisinde sadece bir yönü belirtmekle kalmamış, aynı zamanda ilkbahar ekinoksunun ve yıl döngüsünün başlangıcını haber veren kutsal bir işaret olarak görülmüştür.[34][35]
Antik Yunan'da takımyıldız, "Bakire" anlamına gelenParthenos (Παρθένος) adıyla bilinirdi. En parlak yıldızıSpica ise elinde tuttuğu düşünülen tahıl başağından dolayı "Başak" anlamına gelenStachys (Στάχυς) olarak anılırdı. Takımyıldızın tarımla ilgili bu bağlantısı, onun sıklıkla bereket tanrıçasıDemeter ile özdeşleştirilmesine neden olmuştur.[36] Romalılar da bu adlandırmaları benimseyerek takımyıldızaVirgo, en parlak yıldızına iseSpica demişlerdir.[37]
Figürün bir diğer önemli yorumu ise onun adalet ve masumiyetin sembolü olarak görülmesidir.Hesiodos'a göre bu figür, insanların ahlakı bozulunca yeryüzünü terk eden ve son ölümsüz olduğuna inanılan adalet tanrıçasıDike (Δίκη) ya da Romalıların adlandırmasıylaAstraea idi.[19]
Yunan mitolojisindeki bir başka anlatı ise takımyıldızı İkaryos'un kızı Erigone'nin trajik öyküsüyle ilişkilendirir. Efsaneye göre, şarap tanrısıDionisos'un armağanı olan şarabı ilk kez tadan çobanlar, sarhoşluğun etkisini zehirlenme sanarak İkaryos'u öldürürler. Babasının cesedini bulan Erigone kederinden kendini asar. Tanrılar bu trajik olayı ölümsüzleştirmek amacıyla ailenin tamamını gökyüzüne yerleştirir. Efsaneye göre Erigone, Başak takımyıldızına; babası İkaryos, komşuÇoban (Boötes) takımyıldızına ve sadık köpekleri Maira iseKüçük Köpek'tekiProcyon veyaBüyük Köpek'tekiSirius yıldızına dönüşmüştür.[19]
Es-Sufî'ninSabit Yıldızların Suretler Kitabı'nın MS 1009-10 tarihli bir nüshasında yer alan Başak takımyıldızının tasviri.
Arap geleneğinde,Ay'ın gökyüzündeki yolculuğunu tanımlayan ve "Ay Konakları" olarak bilinen Menâzilü'l-Kamer sistemine dayalı bir gök anlayışı vardı. Bu anlayış ve 9. yüzyıldan itibarenAntik Yunan astronomisinden devralınan Yunan-Arap astronomi anlayışı arasında bir ayrım yapmak gerekir.[38][39]
Es-Sufî, Başak takımyıldızınıBatlamyus'tan aldığı "Bakire" anlamına gelenel-ʿAdhrâ (العذراء) adıyla tanımlar. Bu anatomik figürün sınırları içinde üç Ay Konağı'nı detaylandırır. Bunlardan ilki olan ve "Uluyan" anlamına gelenel-ʿAvvâ (العواء), β, η, γ, δ ve ε Virginis yıldızlarından oluşur ve Başak figürünün kanadını oluşturur.[19] Es-Sufi'ye göre bu ismin sebebi, bu yıldızların Aslan'ı takip eden "uluyan köpeklere" benzetilmesidir.[1] İkinci konak ise Başak'ın sol elinde, tek başınaSpica (α Virginis) tarafından temsil edilenes-Simâk (السماك)'tır.[1] Bu konakta yer alan Spica'ya, komşu Çoban takımyıldızındakiArcturus'tan (es-Simâk er-Râmih, "Mızraklı Simâk") ayırmak için ve yakınında da başka bir yıldız olmadığındanes-Simâk el-Aʿzel ("Yalnız Simâk") derlerdi.[1][19] Takımyıldızdaki üçüncü konak ise ι, κ ve φ Virginis yıldızlarının oluşturduğu ve "Örtü" anlamına gelenel-Gafr (الغفر) idi.[1]
Kadim Arap gök tasavvurunda bu yıldızlar bağımsız bir figürden çok, gökyüzünü kaplayan devasa bir Aslan figürünün parçaları olarak görülürdü. Bu eski sistemde, modern Başak takımyıldızının yer aldığı bölge, "Tahıl Başağı" anlamına gelenes-Sünbüle (السنبلة) adıyla anılmıştır.[1] Gökyüzünün bu bölgesindeki iki parlak yıldız, yani Başak'takies-Simâk el-Aʿzel (Spica) ve Çoban'dakies-Simâk er-Râmih (Arcturus), birliktees-Simâkayn olarak adlandırılırdı ve bu iki yıldız Aslan'ın arka bacaklarını oluştururdu.[1][19]Es-Sünbüle adı aynı zamandaes-Simâk el-Aʿzel (Spica) yıldızı için de kullanılmış; bu bölgeye komşu olan Berenis'in Saçı iseed-Dîneverî gibi gökbilimciler tarafındaned-Dafîre (Saç Örgüsü), halk arasında iseel-Halba (Püskül) olarak adlandırılmıştır.[1]
Johann Elert Bode'nin 1801 tarihli Uranographia yıldız atlasından, Başak ve Terazi takımyıldızlarını gösteren gravür.
Orta Çağ Avrupası'nda Latin din adamları takımyıldızı "Virgo" adıyla biliyordu.[40] Bu bilgiyi onlara ulaştıran temel kaynaklar,Sevillalı İsidor'un 7. yüzyılda derlediğiEtimolojiler gibi ansiklopediler veAratos'unPhaenomena eserinin yorumluLatince çevirileri olanAratea el yazmalarıydı. Ancak, 12. yüzyıldan itibaren figürün Arapça kökenli yıldız adları da Avrupa'da tanınmaya başlamıştır.Gerardus Cremonensis takımyıldızıStellatio Virginis & est Spica olarak kaydederken, "Spica" ismini Arapçada "Tahıl Başağı" anlamına gelen es-Sünbüle (السنبلة) ile bağdaştırmıştır.[41] Gerardus'un yaşadığı dönemde takımyıldızın Yunanca "Parthenos" adı metinlerde henüz yer almamaktaydı. Bu ismin yeniden kayıtlara geçmesi ancakRönesans döneminde mümkün olmuştur.
Johann Bayer'in 1603 tarihliUranometria atlası, Rönesans'ta bu konuda başvurulan en önemli kaynaklardan birisi olmuştu. Bayer, dönemin akademik anlayışına uygun olarak farklı dillerdeki isimlere de atıf yapmıştır. Listede takımyıldızın Yunanca adıΠαρθένος (Parthenos) ile birlikte, Arapçadan aktarılmış iki farklı ismi de notlarında belirtmiştir. Bunlardan biri, "Bakire" anlamına gelen ve Yunan-Arap kataloğunda takımyıldızın adı olanel-ʿAdhrā (العذراء) kelimesinin Latinceleşmiş haliEladri, diğeri ise Spica için not ettiğies-Sünbüle'nin (السنبلة) Latinceleşmiş hali olanSunbula'dır.[42]
Farklı kökenlere sahip bu adlandırmalar, sonraki yüzyıllarda da astronomi kataloglarında bir arada varlığını sürdürmüştür. Bu çeşitlilik,Uluslararası Astronomi Birliği'nin (IAU) 1930 yılında yaptığı düzenlemeyle son bulmuş; takımyıldıza resmi olarak "Virgo" adı verilerek diğer tüm tarihsel isimler kullanım dışı bırakılmıştır. Günümüz astronomi kataloglarında karşımıza çıkan ve Arapçadan ödünç alınan yıldız adlarının kökeni de bu iki farklı Arap geleneğine dayanır.
^Oldham, L. J.; Auger, M. W. (Mart 2016). "Galaxy structure from multiple tracers - II. M87 from parsec to megaparsec scales".Monthly Notices of the Royal Astronomical Society.457 (1). ss. 421-439.arXiv:1601.01323 $2.Bibcode:2016MNRAS.457..421O.doi:10.1093/mnras/stv2982.
^abHunger, Hermann; Pingree, David E. (1989).MUL.APIN: An Astronomical Compendium in Cuneiform. F. Berger.
^abLaffitte, Roland."D'Ab-sìn 'l'Épi' à la Vierge"(PDF).ETUDES-Uranos N°21 (Fransızca). Société d'Études Prótohistoriques, Uranos. 6 Aralık 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi(PDF). Erişim tarihi:10 Temmuz 2025.
^Laffitte, Roland."L'origine de la figure de la Vierge"(PDF).ETUDES-Uranos N°29 (Fransızca). Société d'Études Prótohistoriques, Uranos. 31 Ağustos 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi(PDF). Erişim tarihi:10 Temmuz 2025.
^abde Jong, Teije (24 Eylül 2018). "A study of Babylonian planetary theory I. The outer planets".Archive for History of Exact Sciences.73 (1). Springer. ss. 1-37.doi:10.1007/s00407-018-0216-0.ISSN1432-0657.
^abcRoughton, N. A.; Steele, J. M.; Walker, C. B. F. (26 Mayıs 2004). "A Late Babylonian Normal and Ziqpu Star Text".Archive for History of Exact Sciences. Cilt 58. ss. 537-572.doi:10.1007/s00407-004-0083-8.
^Hunger, Hermann; Sachs, Abraham J., (Ed.) (2001).Astronomical Diaries and Related Texts from Babylonia, Volume V: Lunar and Planetary Texts. Österreichische Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-Historische Klasse, Denkschriften, 299. Band. John M. Steele'in bir Eki ile. Viyana: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.ISBN978-3700130284.
^Smith, Mark S.; Pitard, Wayne T. (2009).The Ugaritic Baal Cycle. Supplements to Vetus Testamentum (İngilizce).II. Leiden; Boston: Brill.ISBN978-90-04-15348-6.
^Green, Alberto R. W. (2003).The Storm-God in the Ancient Near East. Biblical and Judaic Studies from the University of California, San Diego (İngilizce).8. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns.ISBN978-1575060699.
^abLull, Jose (2003)."The Constellations of Ancient Egypt".Trabajos de Egiptología — Papers on Ancient Egypt (İngilizce). Cilt 2. ss. 165-187. 19 Mayıs 2025 tarihinde kaynağındanarşivlendi10 Temmuz 2025.
^"The Dendera Zodiac".egypt-museum.com. Egypt Museum. 12 Haziran 2025 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:10 Temmuz 2025.
^Lull, José; Belmonte, Juan Antonio (2006). "A Firmament Above Thebes: Uncovering the Constellations of Ancient Egyptians".Journal for the History of Astronomy.37 (128). ss. 319-334.Bibcode:2006JHA....37..319L.
^Ossendrijver, Mathieu; Winkler, Andreas (2018). "Chaldeans on the Nile: Two Egyptian Astronomical Procedure Texts with Babylonian Systems A1 and A2 for Mercury". Crisostomo, C. Jay; Escobar, Eduardo A.; Tanaka, Terri; Veldhuis, Niek (Ed.).The Scaffolding of Our Thoughts: Essays on Assyriology and the History of Science in Honor of Francesca Rochberg (İngilizce). Leiden: Brill. ss. 382-412.doi:10.1163/9789004363380_020.
^Kak, Subhash (2000). "Birth and Early Development of Indian Astronomy". Selin, Helaine (Ed.).Astronomy Across Cultures: The History of Non-Western Astronomy (İngilizce). Kluwer Academic Publishers. ss. 303-340.doi:10.1007/978-94-011-4179-6_10.
^abEsin, Emel (1969). "(Selçuklu San'atı Evren Tasvirinin Türk İkonografisinde Menşe'leri) Evren".Selçuklu Araştırmaları Dergisi. Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü.I: 163-164.
^Charvet, Pascal, (Ed.) (1 Ekim 1998).Ératosthène, Le Ciel: mythes et histoires des constellations (Fransızca). Paris: Nil Éditions. s. 61.ISBN978-2841111053.
^Le Bœuffle, André (1977).Les Noms latins d’astres et de constellations (Fransızca). Paris: Les Belles Lettres. ss. 164-167.ISBN9782251328232.
^Barney, Stephen A.; Lewis, W. J.; Beach, J. A.; Berghof, Oliver (2006).The Etymologies of Isidore of Seville. s. 106 (Book III, Chapter lxxi, §28): Cambridge University Press.ISBN978-0-521-83749-1.
.jpg)
