Uzay Yolu (özgün adı:Star Trek),Gene Roddenberry tarafından oluşturulanbilimkurgu televizyon dizisi, film ve roman serisi. 11 kez dizi, 13 kezsinema filmi, yüzlerce kez roman,video oyunu ve hikâye olarak yayımlandı. 8 Eylül 2021 Çarşamba günü Uzay Yolu'nun ilk televizyon yayının 55. yılı kutlandı.
İnsanlarıngalakside diğer bilinçli canlılarla birleşerekBirleşik Gezegenler Federasyonu'nu kurdukları, kurgusal bir 3. Dünya Savaşı sonrası bir geleceği tasvir eder.
Kahramanlar genelde fedakârdır ama zaman zaman sonuç almak için başka yollara baş vurabilirler. 1960'larda Orijinal Seri'de ve diğer serilerde olduğu gibi hikâyelerdeki çatışmalar ve politik boyutlar günümüz olaylarını yansıtır. Dizilerdekiemperyalizm,sınıf kavgası,ırkçılık,insan hakları veteknolojinin etkileri gibi konular ilk yayınladıkları zaman olduğu gibi bugün de yankılanmaktadır.
Uzay Yolu 1966'da bir televizyon dizisi olarak hayata başladığında yaklaşık 6 senedir planlama aşamasındaydı.[1]Orijinal Seri 3 sezon sonunda düşük reytingler[2] yüzünden yayından kaldırılmasına rağmen kendisinden sonra 5 serinin daha yayınlanmasına sebep oldu. Bu 6 seri toplamda 726 bölüm veya 30 televizyon sezonuna denk gelmektedir. Bu da 570,75[3] saatlik program süresine denk gelir.Orijinal Seri Türkiye'de 17 Ekim 1972'de yayımlanmaya başladı.
(Star Trek: The Original Series)Uzay Yolu ilk kez[4] ABD'de 8 Eylül 1966 Perşembe günüNBC televizyonunda yayınlandı. DiziWilliam Shatner tarafından oynananKaptan Kirk'ün kumandasındakiAtılganYıldız Gemisi'nin mürettebatını ve onların "daha önce hiç kimsenin gitmediği yerlere cesurca gitmek" olan 5 yıllık görevinin hikâyelerini anlatmaktadır. Sadece 3 sezon sonunda dizi yayından kaldırıldı ve son bölüm 3 Haziran 1969'da gösterildi.[5] Tekrarların gösterimini takriben bir kültürel fenomen haline geldi. İlk başta sadece Uzay Yolu olarak bilinmesine rağmen daha sonraki yıllardaUzay Yolu: Orijinal Seri (Star Trek: Original Series) ya da Klasik Trek (Classic Trek) olarak anıldı. Şu anda başta Amerika olmak üzere birçok ülke televizyonunda hâlâ yayınlanmaktadır. Serinin 2006 Eylül'ünde dijital olarak yenilenmiş ve yüksek çözünürlükte tekrar dağıtılacağı açıklandı.[6]
(Star Trek: The Animated Series)Uzay Yolu: Animasyon Serisi Filmation adlı firma tarafından yapıldı ve iki sezon boyunca gösterimde kaldı. Orijinal seridenWalter Koenig haricinde diğer bütün başrol oyuncuları sesleri ile diziye katıldılar. Koenig bütçe sıkıntıları yüzünden yapımcılar tarafından çağrılmamıştı.Animasyon tekniği egzotik ve geniş uzaylı dünyaları ve manzaralarına izin verse de, bütçe sıkıntıları yüzünden animasyonlar vasat olarak kaldı. İlk baştaParamount tarafından onaylanmış olmasına rağmen tam olarak resmî Uzay Yolu sayılmadı. Buna rağmen bu serideki birçok eleman daha sonra dizilerde ve/veya filmlerde resmîleştirildi. Örneğin Kirk'ün orta adı Tiberuis ilk olarak Animasyon seride ortaya atıldı, daha sonraUzay Yolu VI: Keşfedilmemiş Ülke ile resmiyete kavuştu.
(Star Trek: Phase II)Uzay Yolu: Safha II Paramount Televizyon tarafından 1978'de bayrak gemisi tv dizi olarak önerilmişti. Yapım başlamadan 12 bölümünsenaryoları yazılmıştı.[7] Dizi Orijinal serideki mürettebatın büyük bir bölümünü (Spock olarak geri dönmeyi reddedenLeonard Nimoy hariç) ikinci bir beş yıllık görev için bir araya getirecekti. Nimoy'un yerine Xon adında daha genç safkan bir Volkanlı düşünülmüştü, buna rağmen Nimoy'un misafir oyuncu olarak arada görüneceği umut ediliyordu.[7] Setler yapılmış hatta ciddi rakamda test çekimleri yapılmıştı. Buna rağmen dördüncü bir televizyon ağının riski ve "o zamanlar yakın tarihte" yayınlananYıldız Savaşları filminin popülaritesi yüzünden Paramount haftalık bir dizi yerine bir sinema filmi yapmaya karar verdi. Bu serinin ilk bölümünün senaryosuUzay Yolu: Sinema Filmi adlı ilk filmin senaryosu için temel oluşturdu. Diğer üç tanesi ise Uzay Yolu: Yeni Nesil için uyarlandı.[8]
(Star Trek: The Next Generation)Uzay Yolu: Yeni Nesil yaklaşık olarakOrijinal Seri'den bir yüzyıl sonra geçmekte, gene Atılgan adında fakat daha yeni ve gelişmiş (Atılgan-D) yeni bir yıldız gemisi içermekte ve KaptanJean-Luc Picard'ın (Patrick Stewart) emri altındaki yeni bir mürettebatın maceralarını anlatmaktadır. Dizi ilk olarak 28 Eylül 1987'de yayınlandı ve 23 Mayıs 1994'te son buldu.[9]Yeni Nesil Uzay Yolu dizileri arasından en yüksek reytinglere sahipti ve yayınlandığı ilk birkaç yıl boyunca hep 1 numaralı dizi olarak kaldı.[10] En iyi drama dalında birEmmy için aday olan (1994 yılında) tek Uzay Yolu dizisi idi. Ayrıca en iyi televizyon programı olarakPeabody Ödülü'de kazandı.[11]
(Star Trek: Deep Space Nine)Uzay Yolu: Derin Uzay DokuzYeni Nesil ile aynı zamanda geçmektedir ve 1993'ten başlayarak yedi yıl boyunca yayınlandı.[12] Bir yıldız gemisi yerine biruzay istasyonunda geçen tek Uzay Yolu dizisidir. Dizi Kumandan (daha sonra Kaptan) Benjamin L. Sisko (Avery Brooks) tarafından yönetilen ve Bajoran sisteminde yeni keşfedilmiş ve sabit yeganeSolucan deliği'nin (en:wormhole) yanında bulunan uzay istasyonundaki mürettebatın ve istasyon sakinlerinin maceralarını izler.[13] Hikâye hemen yakındaki Bajor gezegenin Cardassia'lılar tarafından işgali, Sisko benzersiz ruhsal rolü ve Dominion ile olan savaş gibi konuları da içerir. Derin Uzay Dokuz Gene Roddenberry'nin daha önceki serilerde yasakladığı uzun seri hikâye anlatımı, mürettebat içinde çatışma gibi konularla diğer Uzay Yolu serilerinden ayrılır.[14]
(Star Trek: Voyager)Uzay Yolu: Voyager yedi yıl boyunca yayınlandı. KaptanKathryn Janeway (Kate Mulgrew) adında bir kadın kaptan içeren tek Uzay Yolu dizisidir.[15] DiziUSSVoyager'ın 70.000ışık yılı uzaklıktaki Delta çeyreğinde(Delta Quadrant) kayboluşunu gösterir.[16] 70 yıllık bir eve dönüş yolculuğu ile karşı karşıya olan mürettebat zorlukların üstesinden gelmek ve kendi aralarından çatışmaları yenmek zorundadır.Voyager orijinalde Uzay Yolu'nun birçok tanıdıklarından uzaktı, fakat daha sonraki sezonlardaBorg veQ gibi tanıdık simalar görünmeye başladılar.[17][18]
Uzay Yolu: Atılgan(Star Trek: Enterprise)(ilk olarak sadece "Atılgan" olarak yayınlandı) diğer Uzay Yolu serilerinin başlangıcı niteliğindedir.Pilot bölümFederasyon'un kurulmasından on yıl önce geçer.Uzay Yolu: İlk Temas filmindeki olaylar ve orijinal Uzay Yolu arasındaki bir zamanda geçer.[19] Dizi KaptanJonathan Archer (Scott Bakula) yönetimi altındaki Dünya Yıldız GemisiAtılgan uzayı keşfini konu alır.Atılgan kendisinden önceki bütün insan yapımı taşıtlardan daha hızlıdır ve daha uzağa gidebilmektedir. Atılgan'ın başlangıçtaki reytingleri oldukça güçlü olmasına rağmen hızla düşmeye başladı. Orijinal seride olduğu gibi fanlar sayesinde 2. ve 3. sezonda da yayında kalması sağlandı. Seri dördüncü yılında da reyting kaybetmeye devam etti ve Paramount 2005 başında seriyi iptal etti.[20]
Star Trek: Discovery, internette yayınlanan ilkStar Trek serisidir. İlk iki sezonu kabacaOrijinal Seri'den on yıl önce geçmektedir. 24 Eylül 2017'de Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'da CBS'de gösterime girdi. Dizi şu anda Amerika Birleşik Devletleri'nde Paramount+'ta devam etmektedir. Netflix, diziyi -Kanada dışında- dünya çapında dağıtmaktadır.
Discovery, her sezonda tek bir uzun hikâyenin takip ettiği bir seridir. ÖncekiStar Trek serilerinden ayrı olarak, ana kahramanMichael Burnham (Martin-Green tarafından canlandırılmıştır), serinin büyük bir kısmında geminin kaptanı bile değildir. İlk sezonBirleşik Gezegenler Federasyonu veKlingon İmparatorluğu arasındaki bir savaşı izler.Discovery 'nin ilk 2 sezonu 23.yüzyılın ortalarında (2256-2259 yıllarında) geçerken, 3. ve 4. sezonları 32.yüzyıl sonlarında (2188-3190 yıllarında) geçer.
Star Trek: Picard,Discovery gibi CBS All Access için oluşturulmuş bir seridir. 23 Ocak 2020'de gösterime girmiştir.Yeni Nesil'den yaklaşık 30 yıl sonrasında geçen dizide Patrick Stewart,Jean-Luc Picard rolünü yeniden canlandırıyor. İlk sezon Picard'ın emekliliğini, geçmişteki başarısızlıkları olarak gördüğü şeylerin kefaretini aramasını ve bir maceraya atılmasını konu alıyor. Dizinin 10 bölümlük 2. sezonunun "The Star Gazer" adlı ilk bölümü 3 Mart 2022'de Amazon Prime üzerinde yayına girmiştir.
Star Trek: Lower Decks,Rick and Morty yazarı Mike McMahan tarafından yaratılan bir animasyon yetişkin komedi dizisidir. Dizi, "Yıldız Filosu'nun en az önemli gemilerinden birinin" destek ekibini takip ediyor. Dizinin prömiyeri 6 Ağustos 2020'de CBS All Access'te yapıldı.
Star Trek: Prodigy, Kevin ve Dan Hageman tarafından Paramount+ ve kablolu kanal Nickelodeon için oluşturulan bir animasyon dizisidir. Dizi, macera aramak için terk edilmiş bir yıldız gemisini kullanan bir grup genci takip ediyor. Dizinin prömiyeri 28 Ekim 2021'de yapıldı.
Paramount Pictures bugüne kadar on adet Uzay Yolu filmi yayınladı. Bunlardan ilk altısıOrijinal Seri'nin kahramanlarını, geri kalan dördü iseYeni Nesil'in kahramanlarını içermektedir.Kuzey Amerika veBirleşik Krallık'ta altıncı filmden sonra numara verilmek adetinden vazgeçilmesine rağmenAvrupa'da hala numaralama sistemi devam etmektedir. Uzay Yolu hayranları arasında çift rakam ile başlayan filmlerin tek ile başlayanlara oranla daha başarılı olduğu gibi bir batıl inanç vardır. Hayranlara göre 2, 4, 6 ve 8 numaralı filmler tepede Uzay Yolu I, V ve IX ise dipte yer almaktadır.[21] 2009 yılında J.J. Abrams'ın orijinal diziye yeni bir yorum getirmesiyle seri yeniden başlatılmış oldu.[22]
1997 tarihli Uzay Yolu: Yeni Sınır adlı roman dizinin ilk kitabının kapağı
Uzay Yolu markasıresmî olarak yayınlanmış 8 televizyon dizisinden ve bugüne kadar çevrilmiş 13 filmden oluşur. Bunun haricinde 3 animasyon dizi, romanlar, video oyunları, çizgi romanlar ve Uzay Yolu evreni ile ilgili diğer malzemelerParamount Pictures tarafından lisanslanmış olmalarına rağmenresmî sayılmazlar.
Romanlar genellikle televizyon dizileri sırasında tam açıklanmamış olayları konu alarak Uzay Yolu evrenindeki boşlukları tamamlarlar. Uzay Yolu'nun sahibi Paramount Pictures kabul etmese de, hayranlar romanları daresmî Uzay Yolu malzemesi olarak saymaktadırlar. Birçok yazar kendi romanları için de kendi serilerini de yaratmışlardır.
Televizyon dizileri ve Paramount tarafından çekilen sinema filmleri dışında, Uzay Yolu markası bir sürü yazar ve sanatçı tarafındanGenişletilmiş Uzay Yolu Evreni adıyla genişlemiştir. Genelde bu yazar ve sanatçılar genelde var olan devamlığı sürdürmek ya da kendi hikâyelerini yazmakta özgürdürler. Benzer biçimde dizi ve sinema yapımcıları daresmî sayılmayan bu eserlere bağlı kalmak zorunda değillerdir.
Bunun dışında Uzay Yolu evreninde geçen birçok hayran yapımı film de bulunmaktadır. Hatta bu filmlerden bazıları (Ör:Of Gods and Men) Uzay Yolu'nda oynamış ve/veya yönetmenlik yapmış sanatçıları içerebilir.
Star Trek kelimesi Türkçeye Uzay Yolu olarak çevrilmesine rağmen tam çeviriYıldız Yolculuğu terimine daha yakındır.Star Trek ismi bugüne kadar yayınlanan tüm dizi ve filmler içinde sadeceUzay Yolu: İlk Temas'tawarp sürücüsününkaşifiZefram Cochrane tarafından dile getirildi. Bunun dışındaYeni Nesil'in son bölümünde "...trek through the stars..." terimini kullanmıştır. Uzay Yolu'nun orijinal film müziği "Star Trek" kelimesini içeren şarkı sözlerine sahipti fakat daha sonra sadece enstrümantal olarak kullanıldı.
ABD posta idaresi tarafından bastırılmış hatıra posta pulu
Uzay Yolu bugün Paramount'un sahip olduğu milyar dolarlık bir endüstridir. Gene Roddenberry Orijinal Seri'yi klasik bir macera draması olarakNBC'ye sattı. İlk olarak diziyi (Wagon Train to the Stars[23]) olarak adlandırmıştı. Bir yıldız gemisinde geçmesine ve gelecekte yaşanmasında rağmen Roddenberry bu analojiyi kullanarak ve onları umut, hümanizm ile harmanlayarak güncel dünya problemlerini ekrana taşımak istemişti. Açılış cümlesinde "Daha önce hiçbir insanın gitmediği yerlere cesurca gitmek..." sözü neredeyse birebir olarak Beyaz Saray'ın 1957'deki Sputnik uçuşundan sonra yayınlanan bir kitapçığından alınmıştır. Kirk, Spock ve Doktor McCoy'dan oluşan merkezi üçlü klasik mitolojiden örneklenmiştir. Güncel olaylar ve insanlar arasındaki farklar üzerinde durmak amacı ile mürettebat etnik olarak farklı bireylerden oluşturulmuştur.
"Uzay Yolu" ismi,Kaptan Kirk, Mr.Spock vs. bugün dünyada en çok bilinen isimler arasındadırlar. Uzay Yolu'nun kültürel etkisi uzun yaşamını ve popülerliğini geride bırakmıştır. Günümüzde Uzay Yolu ve türevleri birçok ülkenin televizyonlarında yayınlanmaktadırlar. Hayranlar kendilerineTrekkie[24] adını takmışlardır ve şovun etrafında biralt-kültür oluşmuştur.
Uzay Yolu otomatik kapılar,tablet PC'ler,PDA'larcep telefonları gibi bir sürü günümüz teknolojisi için esin kaynağı olmuştur. Işınlanma olarak tasvir edilen madde-enerji dönüşümünü popüler hale getirmiştir. Kaptan Kirk'in "Işınla, Scotty" (en:Beam me up, Scotty) ve doktorun "Ölmüş, Jim" sözleri halk diline girmiştir. 1976'da gelen mektuplar ve kampanyalar sonundaNASA ilkuzay mekiğini kurgusalyıldız gemisi Atılgan'a atıfla Enterprise (Atılgan) olarak isimlendirmiştir.[25]
2005 yılında son seriAtılgan'ın iptal edilmesinden sonra Uzay Yolu yirmi beş seneden beri ilk defa yapımda ve/veya planlama aşamasında bir seri ya da filmsiz buldu.Uzay Yolu: Derin Uzay Dokuz selefinin yüksek reytinglerine ulaşamadı. Daha sonraUzay Yolu: Voyager'ın iptal edilme dedikoduları,Atılgan'ın iptal edilmesi ve son film Uzay Yolu: Nemesis'in gişede beklenen başarıyı gösterememesi markanın öldüğü şeklinde yorumlandı. Tüm bunlara rağmen Nisan 2006'da yeni bir sinema filminin resmî olarak ilan edilmesi markanın henüz ölmediğinin göstergesi.
Uzay Yolu serileri bugün birçok ülkenin birçok kanalında tekrar tekrar yayınlanmaktadırlar.
Adını seride, 2063 yılının Nisan ayında Vulcanlarla insanlar arasında gerçekleşen ilk temastan alan “İlk Temas Günü” her yıl Nisan ayında Uzay Yolu hayranları tarafından çeşitli etkinliklerle kutlanıyor.[26]
Dizinin her bölümü istisnalar dışında, farklı ellerden çıkan senaryolarla ve farklı yönetmenler tarafından çekilmiştir. Bu tekdüzeliği önlemiş ve her bölüme ayrı bir bakış katmıştır.
17 Ekim 1972'de de Türkiye'de siyah beyaz tek kanallı TRT televizyonunda Uzay Yolu adıyla gösterilmeye başlandı. Aynı yıl Günaydın gazetesi Uzay Yolu'nu çizgi roman formatında yayınladı.
TRT tarafından duyarlı bir şekilde yapılan çeviri ve seslendirmeler, o dönemlerde pek az kişinin kullandığıtarayıcı,alıngaç,bilgisayar gibi kelimelerin halk tarafından benimsenerek dilimize kazandırılmasını sağlamıştır. O yıllarda çok fazla bilinmeyenLazer,ışınlama,ışık hızı gibi birçok bilimsel kavram ile de bu dizi sayesinde tanışılmıştı. Türkiye 'de 1984'ten 1998'e kadar 6 kanal dolaşmıştır:TRT 1,Star TV,Show TV,Cine 5,Kanal 6 veTGRT.
Kaptan Kirk'in iradesi,Spock'ın mantığı, işlenen bilimsel temalar, o zamanlarda birçok kişiye ilham kaynağı olmuştur.
Uzay YoluTurist Ömer Uzay Yolunda (1973) filmine de ilham kaynağı olmuştur.Hulki Saner'in yönettiği filmde başrollerdeSadri Alışık ve o yıllardaTRT de yayınlanan dizideki seslendirmeyi yapan tiyatro sanatçıları oynamışlardı. Bilal Tahir Sümer seslendirme ekibinin başlıcalarındandır. Hulki Saner'in filmi, dünya sinemasında ilk Uzay Yolu uyarlaması olarak bilinir.[27]
Bu makaledeki bilgilerin büyük çoğunluğuİngilizce Wikipedia'dakien:star trek'ten çevrilmiştir.Aynı zamanda Uzay Yolu resmî sitesinden de bilgiler bulunmaktadır.
