Uluslararası Uzay İstasyonu, (İngilizce:International Space Station ya da kısacaISS,Rusça: Междунаро́дная (косми́ческая ста́нция), Meschdunarodnaja kosmitscheskaja stanzija (MKS)), insanlığın bugüne kadarki en büyük ve en uzun ömürlüuzay istasyonudur. BaşlangıçtaABD tarafından askerî bir istasyon olarak planlanan uydu, yapımına başlandığı 1998 yılından bu yana 16 ülke ve 5uzay ajansı tarafından uluslararası işbirliği içinde işletilmekte ve geliştirilmektedir.Dünya yörüngesindeki en büyük yapay uydu ve uzaydaki en büyük insan yapımı nesnedir. Yapım ve işletim masrafları 2018 itibarıyla 100 milyar Avro'yu aşmıştır.[11]
İstasyon,alçak Dünya yörüngesine yerleştirilmiş biruzay üssü, başka bir tabirle üzerinde yaşanabilen yapay biruydudur. Bir araya getirilen modüllerin birleştirilmesiyle inşa edilmiş olan istasyonun ilk kısmı 1998 yılında fırlatılmıştır.[12] İstasyonun yapısı temel olarak basınçlı modüller, destekleyici dış iskelet ve güneş panellerinden meydana gelmektedir. Dünya yörüngesinde bulunan en büyük yapay uydudur.[13] Uygun saatlerde yeryüzünden bakıldığında çıplak gözle görülebilmektedir.[14][15]
Uluslararası Uzay İstasyonu, deneyler için uzay vedüşük yer çekimi ortamı sağlayan bir laboratuvar merkezidir. Mürettebatınbiyoloji,fizyoloji,fizik,kimya,astronomi,meteoroloji ve daha birçok dalda deneyler yapmasına olanak verir.[16][17][18] İstasyon ayrıcaAy veMars görevlerinde kullanılması planlanan ekipman ve sistemlerin, kullanım öncesi uzayda test edilmeleri için çok uygun bir ortam sağlar.[19]
Uzaydaki en uzun kesintisiz olarak insan bulundurma rekorunu elinde tutan istasyon,Keşif 1 mekiğinin 2 Kasım 2000 tarihinde istasyona varmasından bu yana, uzay mürettebatını 9140 gündür kesintisiz olarak barındırmıştır ve barındırmaya devam etmektedir. Bir önceki rekor, 3644 gün ile Sovyet uzay istasyonuMir'e aitti.[20] Ocak 2024 itibarıyla 22 ülkeden 276 kişi uzay istasyonunu ziyaret etmiştir.[21]
Uluslararası Uzay İstasyonu programı, beş katılımcı uzay kuruluşu tarafından oluşturulmuş ortak bir projedir, bu kuruluşlarAmerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi,Rusya Federal Uzay Ajansı,Japonya Uzay Araştırma Ajansı,Avrupa Uzay Ajansı veKanada Uzay Ajansı'dır.[22][23] İstasyonun mülkiyet ve kullanım hakları hükûmetler arası antlaşmalar ve sözleşmelerle belirlenmiştir.[24] İstasyon, Rus Yörünge Bölümü veAmerika Birleşik Devletleri Yörünge Bölümü olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. İstasyonun yörünge yüksekliği 330 ile 435 km. arasında değişmektedir. İstasyon zamanla azalan irtifasını artırmak içinZvezda modülünün motorlarını veya ziyaretçi uzay araçlarını kullanır. Bir günde Dünya çevresinde 15,5 tur atar.[25]
ABD'nin bütçe arttırımına gitmesi sonucunda istasyonun görev süresi 2020 yılından 2024 yılına kadar uzatılmıştır, 2028 yılına uzatılması ise muhtemeldir.[26][27][28] Şu an projeye destek vermekte olan ve 2020 yılına kadar projeye destek vereceğini açıklayan Rusya, Almanya,Fransa, Japonya ve Kanada gibi ülkelerin bu uzatmalı bütçeye katkı yapıp yapmayacakları henüz belirsizdir. Rusya Federal Uzay Ajansı, Uluslararası Uzay İstasyonu emekliye ayrılmadan önce istasyonu kullanarak, OPSEK adında yeni bir istasyon yapılması için teklif vermiştir. UUİ, bugüne kadar inşa edilen, içerisinde personel barındıran dokuzuncu istasyondur. Rusya, 2024 yılından sonra Uluslararası Uzay İstasyonundan ayrılacağını duyurdu.[29]
NASA 2022 Ocak ayında, UUİ'nin ömrünün Ocak 2031'e kadar uzatılacağını, sonrasında yörüngeden çıkarma modülü kullanılarak yörüngesinden çıkarılması ve kalıntıların Güney Pasifik Okyanusu'nun uzak bir bölgesine yönlendirilmesinin planlandığını duyurdu.[30]
Zvezda modülünden güneşin doğuşu.Tracy Caldwell Dyson, İstasyon'dan dünyaya bakıyor, 2010
ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi ile Rusya Federal Uzay Ajansı arasındaki orijinal ortak niyet bildirgesine göre Uluslararası Uzay İstasyonunun bir laboratuvar, gözlemevi ve fabrika olması planlanmıştı. Ayrıca gelecekteki Ay, Mars ve çeşitli astroid görevleri için ulaşım, bakım ve ara üs olarak hizmet vermesi de planlanmıştı.[31] 2010 yılı ABD ulusal uzay poliçesinde, istasyona şimdiki görevlerine ek olarak ticari, diplomatik[32] ve eğitim amaçlı görevler verilmiştir.[33]
Uluslararası Uzay İstasyonu başka bir yerde gerçekleştirilemeyecek araştırmaların gerçekleştirilmesi için ortam görevi görmektedir. Küçük, insansız uzay araçları, yer çekimsiz ortam ve uzay etkisine kalma işlemleri için ortam sağlarken istasyonlar onlarca yıl sürebilecek deneylere ev sahipliği yapabilir. Bu sayede insanlı uzay mekiklerinin kapasitelerinin ötesine geçebilen bir ortam oluşturulmuş olur.[13][34]
Uluslararası Uzay İstasyonu, Dünya'nın yer çekiminden etkilenmektedir. Yer çekimi Dünya yüzeyinden daha az olmasına karşın sıfır değildir. Ancak istasyon yörüngede sürekli hareket içinde olduğu için, yer çekimi merkezkaç gücü ile dengelenmektedir. Araştırmacılar, buağırlıksızlığa yakın ortamın gelişim, büyüme, evrim ve bünye işlevleri üzerindeki etkilerini incelemektedir. NASA mikro yer çekiminde 3 boyutlu insansı dokuların nasıl oluştuğu üzerinde araştırmalar yapmak istemektedir.[17]
UUİ, Ay'a ve Mars'a yapılması planlanan uzun-süreli insanlı seyahatler için yapılan uzay mekiği testleri için bir dereceye değin güvenli bir ortam oluşturmaktadır.
Mars'a insanlı seyahatler için yapılan yeryüzü deneylerinde kullanılan Rus yapımıMARS-500 kompleksinin 3 Boyutlu Planı
Bu ortam sayesinde Dünya'dan uzakta gerçekleştirilecek operasyonlar ve bakım-onarım işlemleri için deneyim kazanılır, oluşması olası riskler azaltılır, uzay gemilerinin gezegenler arası seyahat yetenekleri arttırılır.[19]
ESA,MARS-500 deneylerine kaynak olarak göstererek "UUİ; ağırlıksızlık,radyasyon ve öbür uzay-kaynaklı etkenler ile ilgili soruların yanıtlanması için yeryüzü deneyleri ile kıyaslandığında yaşamsal önem taşımaktadır, uzun süreli ayrı tutulma ve kapatılma durumlarının etkileri yeryüzü deneylerine göre daha uygun biçimde adres edilebilir".[35] Rus Uzay Ajansı Roscosmos'un İnsanlı Uzay Uçuşları Daire Başkanı Sergey Krasnov, 2011 yılında MARS-500 kompleksinin daha küçük bir versiyonun UUİ'ye taşınmasını önermiştir.[36]
İki astronot, Uluslararası Uzay İstasyonu üzerinde bakım çalışması sırasında. ArkadaYeni Zelanda'nın Güney (solda) ve Kuzey (sağda) adaları görülüyor.
