Tonga, resmî adıylaTonga Krallığı (Tongaca: Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga;İngilizce: Kingdom of Tonga),Büyük Okyanus'ta yaklaşık 169 adadan oluşanada ülkesi.[3] Toplam kara yüzölçümü yaklaşık 700 km2 olan ülke, Güney Pasifik Okyanusu'nun yaklaşık 700.000 km2 büyüklüğünde bir alanı kaplar. 2021 itibarıyla nüfusu 104.494 olan ada ülkesinin nüfusunun %70'i başkentNuku'alofa'nın bulunduğuTongatapu adasındadır.[4] Ülke nüfusunun geri kalanı, ülkedeki 35 adada yaşamaktadır.[5] Tonga, kuzebatısındaFiji ileWallis ve Futuna (Fransa), kuzeydoğusunda Samoa, batısındaYeni Kaledonya (Fransa) ileVanuatu, doğusundaNiue ve güneybatısındaKermadec (Yeni Zelanda) ile sınırlanmıştır.[3]
Ülkenin ismi daha önceleri Batı ülkelerindeDost Adalar olarak adlandırılmaktaydı.James Cook 1773 yılında bu adaya gerçekleştirdiği ilk ziyaretinden sonra burada gördüğü dostane yaklaşım nedeniyle adaya bu ismi vermiştir.Tonga ismi yerel dil olan Tongacadagüney kelimesini ifade etmektedir.
Tonga'yı oluşturan 169 adanın bazıları volkaniktir (Niuafoo, 1946'da bir püskürmeden sonra boşaltıldı), geri kalanlarsa yükselmiş mercan kayalıklarından oluşur (Vavau, Tongatapu); merkezi kesiminde çok sayıda atol ve mercan kayası vardır (Haapai adaları).
Ülkenin kara sınırı bulunmamakta olup, sahip olduğu adaların toplam sahil uzunluğu 419 km'dir. Tonga,Okyanusya kıtasının orta ölçekli ülkelerinden biri konumundadır. Tonga toplamda 747 km² bir yüzölçümüne sahiptir. Tonga takımadalarıFiji'nin doğusunda,Samoa'nın güneyinde veYeni Zelanda'nın ise kuzeyinde yer almaktadır.
2014 yılı sonuna kadar 176 adaya sahip olan ülke, 2014 sonu ile 2015 yılı başında bölgede yaşanan volkanik hareketler sonucuHunga Tonga ileHunga Ha´apai adaları arasında yeni bir karasal alan oluşması ile 177. adaya sahip olmuştur. Ada Ocak 2015 itibarıyla 2 km'lik bir uzunluğa, 1 km'lik genişliğe ve 100 m'lik yüksekliğe sahip olmuştur.[6]
Ülkenin en yüksek noktasını 1.000 m'lik bir yüksekliğe sahip olan ve Kao adasında bulunan yükseklik oluşturmaktadır. Buradaki yükseklik 1.009 m[7] ile 1.046 m[8] arasında gösterilmektedir.
Tonga sahip olduğu birçok volkanik adası ile birliktePasifik ateş çemberi içerisinde yer almaktadır. Tonga'nın doğusunda 10.882 m'lik bir derinliğe sahip olanTonga Çukuru yer almaktadır. BuradaPasifik levhası her yıl batı yönünde 15 cm ile 24 cm arasındaAvustralya levhası'nın altına girerekyitim zonu oluşturmaktadır. Bu bölgede ortalama su derinliği 500 m civarındadır. Bu derece az bir derinliğe sahip olan bölgede çok sayıdamercan adası oluşabilmektedir.
Ada ülkesinin %43'ü tarımsal faaliyetler için kullanılırken, %12,5 ormanlık alan konumundadır.[9]
Tropikal iklimin etkisi altında olan ülkede, Aralık - Nisan ayları arasında en sıcak günler yaşanmaktadır. Bu süreçte sıcaklıklar 32 °C. Ada ülkesinde ise Mayıs ile Kasım ayları arasında daha serin bir havaya sahip olup, bu süreçte sıcaklıklar 27 °C civarında ölçülmektedir. Ülke genelinde ölçülen en yüksek sıcaklık değeri 35 °C ile 11 Şubat 1979 tarihinde Vava'u adasında, en soğuk gün değeri ise 8,7 °C ile 8 Eylül 1994 tarihinde Fua'amotu kasabasında ölçülmüştür. Ülke genelinde 15 °C ve altında sıcaklık değerleri genelde kurak mevsimde görülmekte olup, burada daha çok ada ülkesinin güneyinde kalan kısımlar etkilenmektedir.[10]
Ülkenin güney kesiminde yer alan adalara,Ekvator çizgisine de yakınlığı ile ilgili olarak yıllık ortalama yağış 1.700 mm ile 2.970 mm aralığındadır.
Tonga'nın başlıca ticaret ürünüHindistan cevizidir (yıllık üretim 65 000 t); bununla birlikte besin maddeleri tarımı canlılığını korur (yam, taro, muz).
Tonga toplamda 11 ile (Tongaca:ngaahi vahe) bölünmüş durumdadır. Bu iller yine kendi içerisinde 23 ilçeye (Tongaca:ngaahi vahefonua) ayrılmış konumdadır. Ülkedeki en küçük idari yapılanmayı ise köyler (Tongaca:ngaahi kolo) oluşturmaktadır.
1 1800'de Britanya himayesine giren Malta, 1813'te kraliyet kolonisi statüsüne getirildi, 1964'te ise bağımsızlığını kazandı. 2 1809'da Britanya hâkimiyetine girmeye başlayan İyon Adaları, 1815'te Britanya himayesi altında ayrı bir devlet oldu.
1Newfoundland, 1907'de koloni olmaktan çıkarak dominyon statüsüne geldi. 1934'te özerklik kazansa da 1949'da Kanada'ya katılana kadarhukuken dominyon olarak kaldı.
2 1686'da New England Dominyonu'nun bir parçası olan Plymouth Kolonisi, 1689'da bu yapının varlığının sonlandırılmasıyla tekrar kuruldu. 1691'de ise Massachusetts Körfezi Kolonisi'ne dahil edildi.
3 Maine, 1658'de Massachusetts Körfezi'nin bir parçası oldu.
4 Barbados, Grenada, Saint Vincent, Tobago ve Trinidad: 1833'te kurulan Rüzgârüstü Adaları kolonisinin bir parçası oldu. Dominika ise 1940'ta dahil edildi.
5 Antigua, Anguilla, Barbuda, Montserrat, Nevis, Saint Kitts ve Virjin Adaları; 1671'de oluşturulan Rüzgâraltı Adaları kolonisi altında birleştirildi.
6 Connecticut, Massachusetts Körfezi, New York ve Rhode Island kolonileri; 1686'da kurulan New England Dominyonu'nun bir parçası olsa da 1689'da bu yapının varlığının sona ermesiyle birlikte tekrar kendi yönetimlerine sahip oldu.
7 1641'de Massachusetts Körfezi Kolonisi'ne dahil edilen New Hampshire Kolonisi, 1679'da tekrar ayrı bir yönetime kavuştu. 1686'da New England Dominyonu'nun bir parçası olsa da bu yapının varlığının 1689'da sona ermesiyle bir kez daha ayrı bir yönetim elde etti.
8 Carolina, 1712'de Güney Carolina ve Kuzey Carolina olmak üzere ikiye ayrıldı.
9 Saybrook 1644'te, New Haven ise 1664'te Connecticut'un bir parçası oldu.
10 Brunswick, Kanada ve Yeni İskoçya; 1867'de birleştirilerek Kanada Dominyonu kuruldu.
11 Barbados, Jamaika, Rüzgâraltı Adaları, Rüzgârüstü Adaları ile Trinidad ve Tobago, 1958 yılında kurulan Batı Hint Adaları Federasyonu'na katıldı. Jamaika 1961'de, Trinidad ve Tobago ise 1962'de federasyondan ayrılarak bağımsız oldu.
12 New Jersey, 1675'te Batı New Jersey ile Doğu New Jersey olarak ayrıldı. Bu iki yapı, 1686'da kurulan New England Dominyonu'nun bir parçası olsa da bu yapının varlığının 1689'da sonlanması sonrasında tekrar kendi yönetimlerini elde ettiler. 1702'de ise bir kez daha birleşerek New Jersey tekrar kuruldu.
13 Rüzgâraltı Adaları, 1816'da; Antigua (Antigua, Barbuda ve Montserrat) ile Saint Kitts (Anguilla, Saint Kitts, Nevis ve Virjin Adaları) olmak üzere iki koloniye ayrıldı.
14 Antigua, Dominika (1940'ta Rüzgârüstü Adaları kolonisine dahil oldu) ve Saint Kitts kolonileri, 1871'de tekrar kurulan Rüzgâraltı Adaları kolonisinin bir parçası oldu.
15 Quebec, 1791'de Aşağı Kanada ve Yukarı Kanada olarak ikiye ayrıldı.
16 Aşağı Kanada ile Yukarı Kanada, 1841'de Kanada adı altında birleştirildi.
17 Amerika Birleşik Devletleri ile birlikte hak iddiası mevcut.
18 1931'de Kanada ve diğer Britanya dominyonları özyönetim kurdular.
142009'dan bu yanaSaint Helena, Ascension ve Tristan da Cunha bölgesinin bir parçası olan Ascension Adası (1922-) ve Tristan da Cunha (1938-) daha öncesinde Saint Helena bölgesine bağlı birer sömürgeydiler.
_(Polynesia_centered).svg)
