E vitamini, kimyasal yapı itibarı ile birtokol olup antisterilitevitamin olarak da bilinir. E vitamini yağda çözünen önemli birantioksidandır ve özellikle hücre zarları velipoproteinlerde önemli antioksidan işlevler görmektedir.Epidemiyolojik ve sınırlı ara çalışmalar, E vitaminininkardiyovasküler hastalıkların, bazıkanserlerin ve öteki kronik hastalıkların riskini azalttığını belirlemektedir. Bazı büyük klinik deneylerle E vitamininin sağlığa yararları daha derinlemesine değerlendirilmektedir.Tokollerin (tokoferol vetokotrienol) farklıbileşikleri E vitamini aktivitesi gösterir. En aktifi alfa-tokoferoldür. Geçmişte asıl olarak α-tokoferol üzerinde yoğunlaşılmışken, bugün öteki tokoferoller ve tokotrienoller daha fazla ilgi çekmektedir. İlk sonuçlara göre bunlar, α-tokoferolden farklı antioksidan ve diğer fonksiyonlara sahiptir.
E vitamini 1922'de, beslenme ile doğurganlık arasındaki ilişkiyi araştıranEvans veBishop tarafından bulundu. Aylarca E vitamininin olmadığı bir beslenmeye tabi tutulan dişifareler,fetus emiliminden dolayı doğurganlık kaybına uğradı. Bu, beslenmelerine az miktarda tazehıyar, beyaztohum ya da kurutulmuşalfalfa yaprakları eklenerek önlendi. Başlangıçta E vitamini terimi, doğurganlığı sürdürmek için gerekli olan vebitkilerden elde edilen birlipid ekstraktını tarif ediyordu. Sonraları, E vitamini aktivitesi gösteren 4tokoferol ve 4tokotrienolden ibaret 8 bileşik bulundu. Tokoferoller izole edildi ve ilk kez 1930'ların sonlarında tanımlandı; tokotrienoller de yaklaşık 25 yıl sonra tanımlandı.
Tokoferol ve tokotrienollerin formülleri
Tokoferoller ve tokotrienoller aynıkroman halkaya sahiptir fakat tokotrienollerinfitil zinciri üççifte bağ içerir. α-Tokoferol E vitaminiyle eş anlamlı hale gelmiştir ve insan ve hayvan dokularındaki predominant şekli olduğundan asıl araştırma konusu olmuştur. Ancak diğer tokoferol ve tokotrienoller de beslenmede önemli ve özel bir antioksidan vebiyolojik etkiye sahiptir ve artık daha fazla ilgi çekmektedir.
Sekiz farklı fakat birbirleriyle bağlantılımolekül ailesinden oluşur.Kan dolaşımını ve normalkan pıhtılaşmasını güçlendirir.Dokuların onarımı için gereklidir, bazı yaraların etrafında iz oluşma ihtimalini azaltır. Yüksek kan basıncını azaltır,kataraktı önler, atletik performansı geliştirir, bacaklardakikrampları açar,kılcal damar duvarlarını güçlendirirken sağlıklısinirler vekaslar oluşturur. Ayrıca sağlıklı birderi ve cilt için gereklidir.Anemi veprematüre (erken-doğum) bebeklerde oluşangöz bozukluluklarına karşı vücudu korur, yaşlanmayı geciktirir ve yaşlılık lekelerini önleyebilir. Ayrıca, yaşlanmaya bağlı hafıza kayıplarını önlemede etkilidir.
α-Tokoferol, zarlarda yaklaşık 1moleküle 1000lipid molekülü oranında bulunur.Fitil kuyruğu sayesinde, yüzeye yakın olan aktifkroman halkasıyla birlikte zar alt tabakasında konumlanmak gibi eşsiz bir yeteneğe sahiptir. Bu hem lipid antioksidanı olarak iş görmesine hem de diğer antioksidanlarla etkileşime geçerek oksitlenmiş halinden kendi haline yeniden dönüşmesine imkân sağlar. Diğer antioksidanlarla, özellikle de suda çözünenlerle sinerjisi, antioksidan sistemin önemli bir özelliğidir.
E vitamini aynı zamanda lipoproteinlerdeki lipid oksidasyonunu önlemede belirleyici rol oynar. α-TokoferolLDL'deki bu etkiden sorumlu esas vitamin E formudur çünküperoksil radikallerinin en yaygın ve en iyi temizleyicisidir. Fakat şilomikronlar da beslenmeye bağlı olarak diğer tokoferolleri ve tokotrienolleri α-tokoferole benzer ya da daha yüksekkonsantrasyonda sürükleyebilir ve lipid antioksidanı olarak önemli bir rol oynayabilir. Bunlar aynı zamanda yağlı doku ve karaciğerde önemli bir lipid antioksidanı olarak iş görebilir. Bazıin vitro çalışmalarda tokotrienollerin LDL oksidasyonunu engellemede tokoferollerden çok daha etkili olduğu belirtilmektedir; öte yandan tokotrienol bakımından zengin bir beslenmeye tabi tutulmuş farelerden elde edilen plazmayla yapılan çalışmalar α-tokoferol ve α-tokotrienolün yaklaşık olarak aynı ölçüde engelleyici olduğuna işaret etmektedir; γ-tokoferol ve γ-tokotrienol aynı etkide bulunmasına rağmen bu α formlarında daha azdır. Bu bulgulardan yola çıkarak insanlara ilişkin direkt tahminlerde bulunmak zordur çünkü dinamikçevre farklıdır.
Tokoferoller ve tokotrienoller, peroksi radikallerinin yanı sıra, singletoksijen ve diğer reaktif türleri ve serbest radikalleri de yakalar. E vitaminininazotlu reaktif türleri üzerindeki antioksidan etkisi gitgide daha fazla dikkat çekmektedir. Biyolojik sistemlerde,azotmonoksidin (NO) oksijenle reaksiyonundanazotdioksit (NO2) elde edilir. α-Tokoferol NO2 ilereaksiyona girer fakat bu γ-tokoferolle olmaz. Aksine, γ-tokoferol NO2'yi NO'ya dönüştürür.
Erken doğan bebeklerde görülen hemolitik anemiyi düzeltmek en yaygın kullanım alanıdır. Orak hücreli anemide E vitamininin oraklaşma oranını azalttığı ve hastalığınprognozunu önemli ölçüde düzelttiği gösterilmiştir. Kistik pankreas fibrozu olan çocuklara E vitamini vermek faydalıdır. Yeni doğanınsolunum sıkıntısını gidermekte kullanılır. Akdeniz tipi glikoz-6-fosfatdehidrogenaz eksikliği Akdeniz'e kıysı olan ülkelerde çok sık görülmektedir. Bu hastalara günde 800 IU E vitamini verildiğinde üç ay içindehemolizin azaldığı ve eritrositlerin yaşama müddetinin uzadığı kati olarak gösterilmiştir. Bir yıllık tedavi ise bu hastalarınkansızlıklarını önemli ölçüde gidermiş ve krizleri hafif atlatmasını sağlamıştır. Bazı kaynaklar, E vitamininin vücuttaki serbest köklerin birikmesine mani olduğunu ve böylece yaşlanmayı geciktirdiğini iddia etmektedir. Fakatdemir veC vitamini ise bu serbest kökleri meydana getirerek iltihaplanma ile mücadeleyi kolaylaştırmaktadır.
E vitaminişeker hastalığındaki dejeneratif değişiklikleri önlemek, devamlı düşükleri tedavi etmek, sporcuları kuvvetlendirmek, erkek kısırlığını düzeltmek,prostat büyümelerini kontrol altında tutmak,katarakt meydana gelmesini önlemek, bazıderi hastalıklarını tedavi etmek için kullanılmıştır.Kozmetik sektöründekrem velosyon formülasyonlarında kullanılır.Şampuan vb. ürünlerde de E vitamini kullanılabilmektedir.
E vitaminiyağda çözünenvitaminlerdendir. Bu yüzdenhücre zarında bol miktarda bulunur. E vitamininin etkilerini gösteren 8tokoferol vetokotrienol vardır. α-tokoferol diğer tokoferoller içinde en etkili olanıdır. α-tokoferol ve daha çok kullanılan α-tokoferil asetat; hafif sarı, kokusuz, yağımsı berrak ve oldukça yapışkan maddelerdir. Doğada bulunan dekstro şeklifizyolojik olarak en etkiliizomeridir. Suni rasemik α-tokoferol (DL-α-tokoferol) ve esteri, tekabül eden dekstro izomerinin %70-75 etkisine sahiptir. β ve γ tokoferoller, α izomerinin yarısı kadar, δ izomeriyse ancak % 1'i kadar etkilidir. Tokoferoller billuri şekilde elde edilemez.Oksijensiz ortamda 200 °C'ye kadar dayanır.Organik asitlerden 100 °C'ye kadar müteessir olmaz.Alkaliler etki eder.Oksidasyonlabiyolojik etkisini hızla kaybeder. Acılaşmış yağda E vitamini bulunmaz. Işık ve bilhassaultraviyole (morötesi) ışınlara karşı dayanıksızdır. Onun için E vitamini ihtiva eden gıdalargüneşe maruz bırakılmamalıdır. E vitaminininin bazı oksidasyon ürünleriK vitamini etkisi gösterir. Kızartmalarda E vitamininin %50-90'ı kayıp olur. Suni olarak ağartılmış unlarda E vitaminin bir kısmı harap olmaktadır. E vitamini antioksidan olduğundan yağlara katılarak yağın dayanıklılığı artırılır.
α-Tokoferol, sinyal iletiminde önemli birizoenzim olan Protein Kinaz C'nin (PKC)inhibisyonunda β, γ ve δ-tokoferollerle α-tokotrienolden daha güçlüdür.
Trombosit yapışması
Çözülebilirfibrinojenin çözülemezfibrine dönüştüğü vekanın pıhtılaştığı akıştaki ilk olay budur.Trombosit yapışması ve toplanması, kanamadan ölümün engellenmesi için kesinlikle gereklidir.
3-hidroksi-3-metilglutaril-koenzim A (HMG-CoA) redüktazın transkripsiyon sonrası bastırılması
E vitaminitrigliserid vekolesterol gibi diğer nonpolarlipidlerle aynı şekilde emilir.Karaciğerin ürettiğisafra, tokoferolleri diğer yağda çözünebilen bileşiklerle birliktemisellere katarakemülsiyon haline getirir ve böylelikleemilimi kolaylaştırır. Asetat ve süksinat gibi α-tokoferol esterlerilipazlar tarafından hidroliz edilir (lipazıpankreas üretir) ve serbest α-tokoferol olarak emilir. Lipaz ve safra üretimini destekleyen yemek yağlarının alınması E vitamininin emilimi için zorunludur. E vitamininin suda çözünen bir biçimi olan TPGS, kendi misellerini oluşturur ve lipaz veyasafra tuzlarının yardımı olmaksızın emilir.
Tokoferollerince bağırsaktan emilipbağırsak duvarında üretilenşilomikronlardaki lenf içine salgılanır. Lipoprotein lipazları şilomikronları hızla katabolize eder ve küçük bir miktar tokoferol, şilomikron kalıntılarından diğer lipoproteinlere veyadokulara transfer edilebilir. Bu sırada Eapolipoproteini, şilomikron kalıntılarına bağlanır. Karaciğerin spesifik E apolipoproteinreseptörleri bulunduğundan, şilomikron kalıntılarının çoğunu tutar ve temizler. Kalıntılardaki tokoferoller çok düşük yoğunluklu lipoproteinlere (VLDL) salgılanır veplazma yoluyla sirkülasyonu sağlanır. VLDL, lipoprotein lipaz tarafından, plazma tokoferollerinin büyük bölümünü taşıyan ve onları kolayca yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) ile değiştiren düşük yoğunluklu lipoproteinlere (LDL)hidroliz edilir. HDL'deki tokoferoller plazma tokoferolünükaraciğere geri getiren sirkülasyon esnasında şilomikron kalıntılarına kolayca geri transfer olur.
Tokoferollerindokulardan alımı değişkenlik gösterir ve iyi bilinmemektedir. Tokoferoller şilomikronların ve VLDL'ninhidrolizi sırasında dokulara dağıtılabilir. Yine de, tokoferollerin LDL'den dokulara büyük oranda transferinin temelinde, doku hücrelerinin yüzeyindeki LDL reseptörlerinin hareketinin yanı sıra tokoferolün zarlardan geçerken çok yoğun bölgeden az yoğun bölgeye direkt geçişi yatmaktadır. Bu geçiş lipoproteinlerden dokulara veya dokulardan lipoproteinlere olabilir. Tokoferolün dokulardan alımı hem hızlı (plazma,alyuvarlar,dalak ve karaciğer) hem de yavaş (kalp,testis,kas,beyin veomurilik) olarak tanımlanmıştır.
Tokotrienollerin emilimi tokoferollerinkine benzemektedir. Fakat bunların taşınması ve dokulardan alımı, α-tokoferolünkinden farklı görünmektedir. Tokotrienoller şilomikronun temizlenmesiyle plazmadan kaybolur vetrigliseridlerle birlikte yağlı dokuda birikir.
E Vitamini alımı için geleneksel tavsiyelervitaminin vücut fonksiyonlarına katkısı ve kronikhastalıkları önlemedeki muhtemel rolleri göz önüne alınmadan belirlenmiştir. Klinik vebiokimyasal verilerce normal fertlerde E vitamininin eksikliğini belirleyen deliller görülmemekte eksiklik yalnız yağ absorblamayan uzun süreli hastalarda görülebilmektedir.[1] E vitamini aktivitesinin normal dietlerde kafi olduğu sanılmaktadır. MüsaadelerABD geleneksel gıdalarna göre belirlenmiştir. Yetişkin erkekler için 10mg α-tokoferole eşdeğer, yetişkin kadınlar için ise 8 mg kafi değerlerdir.[2] Araştırmalara göre bugün insanlar önerilen bu miktarlardan fazlasını almaktadır ki bu fazlalıkların insan sağlığına birçok yönden olumlu etkileri vardır.
vitamininin birincifizyolojik rolübiyolojikantioksidan olmasıdır. E vitamininin antioksidan fonksiyonu diyetteki çoklu doymamış yağ asitlerinin (PUFA) oksidasyonunun önlenmesidir. Gerekli olan E vitamininin miktarı yağ asidinin çifte bağ sayısı ile artan PUFA'nınotoksidasyon ihtimaline bağlıdır. İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılan çok sayıdaki çalışma raporuna göre alınan PUFA'nıngram başına gerekli E vitamini miktarı PUFA'nın oksidatif zararlarından korunmak için 0,4-0,8 mg'dır. Uzun zincirli PUFA'ca zengin diyetlerde vitamin E gerekliliği çok daha yüksek olmalıdır.
1920'lerin başlarında yapılan bir gözlem, sonradan E vitamini diye adlandırılan bir beslenme faktörünün, farelerde fetus emilimini önlemek için gerekli olduğunu ortaya koydu. Sonradan onun erkek hayvanlarda normal üretkenlik için gerekli olduğu ortaya çıkarıldı. Son olarak E vitamini eksikliği birçok patolojik durumla ilişkilendirildi. E vitamini eksikliği her hayvanda başka etki göstermektedir.Tavşan vemaymunların erkeklerinde kısırlık,hindilerde kanama, maymunlarda hemolitikAnemiye vs. sebep olmaktadır.
İnsanda E vitamini eksikliği:
Doğada ve besinlerde oldukça bol olan E vitamini eksikliği insanlarda çok az görülür. Çok az sayıda rapor insanlarda E vitamini yetersizliğini bildirmektedir. Günde yalnız 2–3 mg tokoferol 1-2 yıl süre ile verilirse yetişkin insanlarda E vitamini yetersizliği semptomları (Eritrositlerde peroksidatifhemoliz) gözlenmektedir. Kalıtsal E vitamini yetersizliği olan hastalarda yürümede zorluk, konuşamama, ilerleyen beden hareketleri bozukluğu (ataxia) gibi şiddetlinörolojik semptomlar rapor edilmiştir. Yağla yetersiz beslenmelerde nöromuskular bozukluklar 10-20 yıl sonra, çocuklarda yetersiz beslenmelerde belirtiler çok daha kısa sürede görülür. Erken doğan bebeklerde E vitamini eksikliğine bağlı olarak hemolitikAnemi görülür. E vitamini yağda eriyen bir vitamin olduğu için sindirim esnasında yeterince yağ alınamadığı zaman E vitamini eksikliği görülür ki, bu da kandakiEritrositlerin ömrünün kısalmasına yol açar. E vitamini eksik olan kimselerin eritrositleri bazı oksidan maddelere karşı dayanıksızıdr. Vitamin E yetersizliğininimmün sistemi üzerinde etkili olduğu rapor edilmiştir.
E vitamini fazlalığında,mide bulantısı ve sürekli kusma ya da nadiren mide ağrıları görülür.E Vitamini, vücut dokularının ve cildin sağlıklı olmasını ve bağışıklık sisteminin güçlenmesini sağlar. Sağlıklı bir kemik yapısı için de gereklidir
E vitaminin pek çokoksidasyon ürünüin vitro vein vivo sistemlerde gözlemlenmiştir. Bunlar arasındakinonlar (α-tokoferilkinon),dimerler ve kinon-epoksitler vardır.[3] Bazı hayvan dokularıtokoferilkinonu, hala etkili bir antioksidan olan mukabilhidrokinona indirgeyen birenzim içerir.[4] Yıllar boyunca E vitamininin bazı sıra dışı özellikleri, bazı koşullardaperoksidasyon reaksiyonlarını hızlandırma yeteneği açıklanamamıştır. Fakat 1993'teIngold ve meslektaşları, bu sonuçlara sebebiyet veren birhipotez geliştirmişlerdir. Onlar E vitaminifenoksil radikalinin düşük yoğunluklulipoprotein dispersiyonları gibi ortamlarda lipid oksidasyonunu hızlandırabileceğini ileri sürmektedirler.
E vitamininin benzerleri de iyi antioksidanlardır.Osawa 1991'de, tokoferol vesinnamik asidden türetilen yapısal elementleri içeren A ve Bprunusoller tanımlamıştır. Yapısal zeminde parçaların hiçbirinden güçlü antioksidan aktivite beklenmemesine rağmenetanolde otookside olanlinoleik asidle yapılan testlerde bileşiklerBHA ve diğer tokoferol türevleriyle karşılaştırılabilir özellikler göstermiştir.
Vitamin molekülleri içinde en büyüğü olan E vitamini, tahıl, tahıl ürünleri, süt, süt ürünleri, kırmızı et,sebze ve yağlarda, tahıl embriyoları,küspeler ve yeşil yapraklı bitkilerde bulunur. En önemli kaynaktohum yağlarıdır (nebati yağlar).Ekmek ne kadar esmer ise o kadar çok E vitamini ihtiva eder.Et vemeyvede çok az vardır. Normal yeme ile günde 5–10 mg E vitamini alınır.ABD'de tavsiye edilen miktar 15 mg/gün olduğu haldeKanada'da 9 mg/gün'dür. Bazı besinlerin 100 gramında bulunan α-tokoferolün miligram cinsinden miktarı şöyledir:
