| [[Dosya:taku.jpgÇilkat dokuması bataniyeye satılanTaku kabilesinin (Tʼaaḵu Ḵwáan) resisiChief Anotklosh,Juneau, Alaska, yaklaşık 1913|frameless]] | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Alaska | 10.000[1] |
 Kanada | 1.000[1] |
| Diller | |
| Din | |
Tlingitler (TlingitçeLingít, Łingít ;İngilizce: Tlingit, Tlinkit,Rusça тлинкитыtlinkitı, тлингитыtlingitı, колошиkoloşi),Amerika Birleşik Devletlerine bağlıAlaska eyaletinin güneydoğusundaAlexander Takımadaları'nda veKanada'nınBritanya Kolumbiyası eyaletinin kuzeybatısı ileYukon eyaletinin güneyindeılıman yağmur ormanlarında karmaşıkavcı ve toplayıcı kültür geliştiren,Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri (Kıyı Tlingitleri) ya daSubarktik Kızılderilileri (İç Tlingitleri) kültür grubundan,anasoylu,[2] öncelerianimist ya daşamanist iken sonradanHristiyan olan,Na-Dene halkları dil gubundanKızılderili halkı. En yakın akrabaları dilceNa-Dene dillerini oluşturanEyaklar ileAtabasklardır.Alaska Yerli Dil Merkezine göre toplam sayıları 11.000 kişidir ve Alaska'daki 10.000 kişilik nüfustan 300 kadarı, Kanada'daki 1.000 kişilik nüfustan ise 75 tanesi anadillerini konuşabiliyor.[1] Tlingitlerle Avrupalıların ilk karşılaşmasıRus İmparatorluğuna bağlıRus Alaskası (1733 – 1867) döneminde 1741 yılındaRuslarla olmuştur.Totem direği ileÇilkat dokuması sanatıyla öne çıkarlar.
Tlingitler kültürel açıdan 2 ana gruba ayrılır[3] ve her biri ayrı halklar olarak da addedilir:[4]
Tlingit, Tlinkit adı kendilerine verdikleriLingít,[5] (Tetlin lehçesinde:Łingít) adına dayanır ve «people of the tides»[6] anlamındadır.Sibirya'dakiTürk halklarından olanTelengitlerin adına benzese de her ikisini birbirine karıştırmamak gerekir.[kaynak belirtilmeli]
Koloş <Kolosh adıRusların verdiğiКолоши (Koloşi) adından gelir ve bu daSupikçekulut'ruaq («labret») sözüne dayanır. TlingitlereSupiklerSwaciit derler. Koloş adıAlmancadaKoulischen biçiminde 1796 tarihli haritada geçer.[7]
Tlingit kabileleri (Ḵwáan):
| Ḵwáan | IPA | İngilizce çevirisi | Yerleşimleri | İngilizcedeki eski adları |
|---|---|---|---|---|
| G̱alyáx̱ Ḵwáan | qaɬjáχ qʰʷáːn | Salmon Stream Tribe | Yakataga-Controller Bay area | Kaliakh |
| Xunaa Ḵwáan (a.k.a. Ḵáawu) | xunaː qʰʷáːn | Tribe or People from the Direction of the North Wind | Hoonah | Hoonah people |
| S'awdáan Ḵwáan | sʼawdáːn qʰʷáːn | Dungeness Crab Town Tribe | Sumdum | Sumdum |
| Tʼaḵjik.aan Ḵwáan | tʼaqtʃikʔaːn qʰʷáːn | Coast Town Tribe | northernPrince of Wales Island | Tuxekan |
| Laax̱aayík Ḵwáan | ɬaːχaːjík qʰʷáːn | Inside the Glacier People | Yakutat area | Yakutat |
| Tʼaaḵu Ḵwáan | tʼaːqʰu qʰʷáːn | Geese Flood Upriver Tribe | Taku | Taku Tlingit,Taku people |
| Xutsnoowú (a.k.a. Xudzidaa) Ḵwáan | xutsnuːwú qʰʷáːn | Brown Bear Fort a.k.a. Burnt Wood Tribe | Angoon | Hootchenoo people, Hoochenoo, Kootznahoo |
| Hinyaa Ḵwáan | hinjaː qʰʷáːn | Tribe From Across The Water | Klawock | Henya |
| G̱unaax̱oo Ḵwáan | qunaːχuː qʰʷáːn | Among The Athabascans Tribe | Dry Bay | Gunahoo people, Dry Bay people |
| Deisleen Ḵwáan | tesɬiːn qʰʷáːn | Big Sinew Tribe | Teslin | Teslin Tlingit,Teslin people, Inland Tlinkit |
| Shee Tʼiká (a.k.a. Sheetʼká) Ḵwáan | ʃiː tʼikʰá qʰʷáːn | Outside Edge of a Branch Tribe | Sitka | Sitka, Shee Atika |
| Shtaxʼhéen Ḵwáan | ʃtaxʼhíːn qʰʷáːn | Bitter Water Tribe | Wrangell | Stikine people, Stikine Tlingit |
| Jilḵáat Ḵwáan | tʃiɬqʰáːt qʰʷáːn | Chilkat Tribe | Klukwan | Chilkat people |
| Áa Tlein Ḵwáan | ʔáː tɬʰeːn qʰʷáːn | Big Lake Tribe | Atlin | Taku River Tlingit, Inland Tlinkit |
| Ḵéex̱ʼ Kwáan | qʰíːχʼ qʰʷáːn | The Opening of the Day (Dawn) Tribe a.k.a. The Town That Never Sleeps | Kake | Kake people |
| Taantʼa Ḵwáan | tʰaːntʼa qʰʷáːn | Sea Lion Tribe | Fort Tongass (önce) &Ketchikan (şimdi) | Tongass people |
| Jilḵoot Ḵwáan | tʃiɬqʰuːt qʰʷáːn | Chilkoot Tribe | Haines | Chilkoot people |
| Áakʼw Ḵwáan | ʔáːkʼʷ qʰʷáːn | Small Lake Tribe | Auke Bay | Auke people |
| Kooyu Ḵwáan | kʰuːju qʰʷáːn | Stomach Tribe | Kuiu Island | Kuiu people |
| Saanyaa Ḵwáan | saːnjaː qʰʷáːn | Southward Tribe | Cape Fox Village (önce) &Saxman (şimdi) | Saanya Kwaan, owns Saxman Corporation, which owns Cape Fox Corporation |
Hem Kıyı Tlingitleri (Büyük Kuzey Tlingitçesi, Uzak Kuzey Tlingitçesi veGüney Tlingitçesi) hem deİç Tlingitleri (İç Tlingitçesi) aynı dilin farklı lehçelerini konuşurlar. 2012 rakamlarına göre Tlingitçeyi akıcı biçimde konuşanların sayısı 200 kişidir ve bu sayıya yarım bilenler ya da sonradan öğrenen dilciler dahil değildir.[8]
Rus Amerikası dönemindeABD'nin Ruslarla birlikte idare ettiğiAlaska'yı 1867 yılındaRus İmparatorluğundansatın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Alaska Eskimoları veAlaska Kızılderililerinin) toprak taleplerini çözmek üzereABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkanRichard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olanAlaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA) gereği kurulanAlaska Yerli Bölge ŞirketlerindenTinglit-Haida Central Council hükûmetinin ortak işletmesindekiSealaska Corporation yerli bölge şirketiHaydalar ile Tlingitlere ait olup buna bağlı 12 köy şirketinden 2 tanesi (Haida Corporation ileKavilco Inc.) hariç hepsi Tlingitlerindir. Köy şirketleri topraklarının yüzey hakkına sahiptir, fakat bölge şirketleri hem köy şirketlerinin hakkına hem de toprakların yeraltı hakkına sahiptir.
| Yerli Köy Şirketi | Yerleşim | Yerli Bölge Şirketi |
|---|---|---|
| Cape Fox Corporation | Saxman | Sealaska Corporation |
| Ganawas Corporation | Knight Island | Sealaska Corporation |
| Huna Totem Corporation | Hoonah | Sealaska Corporation |
| Kake Tribal Corporation | Kake | Sealaska Corporation |
| Klawaock Heenya Corporation | Klawock | Sealaska Corporation |
| Klukwan, Inc. | Klukwan | Sealaska Corporation |
| Kootznoowoo Inc. | Angoon | Sealaska Corporation |
| Shaan-Seet Inc. | Craig | Sealaska Corporation |
| Shee Atiká, Inc. | Sitka | Sealaska Corporation |
| Yak-tat Kwaan Inc. | Yakutat | Sealaska Corporation |
HemAlaska yerli sanatı hem dePasifik Kuzeybatısı sanatı içerisinde ela alınan Tlingitlerde sanat çalışmaları daha çok fonksiyoneldir. Deriden giyim kuşam ürünleri ile ağaçtan oymakano ve özellikle detotem direği en çok tanınan ve örnekleri dünyanın değişik müzelerinde görülen sanat eserleridir. Geleneksel yontma aracı olarakdenizkabuğu,taş vekemikten yapılanbıçak, yontu malzemesi olarak da yabani koyun ve keçi kemikleri de kullanılsa da daha çok ağaç tercih edilir. Kano ve totemlerde kullanılan ağaç olarak yöredekimazı (Thuja) türleri olanBatı mazısı veboylu mazı tercih edilir. Ahşaba yemek tadını geçirmediği için kap kacak daha çokkızılağaçtan yapılır.[10] Geleneksel Tlingit kültürü sözlü tarihe dayandığından totemler genellikle bir hikâye anlatımını tasvir eder.[11] Bir Tlingit kabilesi (ḵwáan) olanÇilkatlar (Jilḵáat Ḵwáan) tarafından geliştirilen ve sonra da diğer Tlingitlere ve Hayda ile Çimşiyanlara da geçenÇilkat dokuması adı verilendokuma örnekleri Alaska yerli sanatının en çok tanınan örneklerindendir.
HLA I ve HLA II genlerinin yanı sıra HLA-A, -B ve -DRB1 gen frekanslarının genetik analizleri, Japonya'dakiAynu halkını, özelliklePasifik Kuzeybatı kıyısındaki Tlingit gibi bazıAmerikan yerli halklarıyla ilişkilendirmektedir. Bilim insanları, Aynu ve Tlingit'in ana atasınınGüney Sibirya'dakiPaleolitik gruplara kadar uzanabileceğini öne sürüyorlar.[12]
<ref> etiketi;refAnlcpop isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz:Kaynak gösterme)
