1949 yılındaki bu yeniden kuruluş baştaBatılı ülkeler olmak üzere Dünya devletlerinin çoğunluğu tarafından kabul gördü. 1971 yılına gelindiğinde değişen Dünya dengeleri nedeniyle Çin Cumhuriyeti (Tayvan)Birleşmiş Milletler'den çıkarıldı ve yerine ÇHC dahil edildi. Günümüzde Çin Cumhuriyeti sadece 23 ülke tarafından tanınmaktadır; ancak birçok ülke gayriresmî olarak ekonomik ve kültürel ilişkilerde bulunur. GünümüzdeÇin ifadesi genellikleÇin Halk Cumhuriyeti'ni ifade etmek için kullanılırken Çin Cumhuriyeti'ne iseTayvan denmektedir. Bunun yanında Tayvan, uluslararası kuruluşlaraÇin Taipeisi adı ile üye olmuştur. Nüfusunun %90'ından fazlasıHan Çinlisi olan bu adaÇin Halk Cumhuriyeti ile yoğun ticarî ilişkilerde bulunmakla birlikte kıta devleti ile karşılıklı silahlanma durumu da söz konusudur. Tayvan'ın en fazla mal ihraç ettiği ülkeÇin olmasına rağmen uluslararası tanınma çabaları ileBM üyeliği istekleriÇin Halk Cumhuriyeti'nin veto ve tehditleri ile karşılaşmaktadır.[24]
Tayvan, Geç Pleistosen'de, deniz seviyeleri yaklaşık 10.000 yıl önce yükselene kadar Asya anakarasına katıldı.[25] 20.000 ila 30.000 yıl öncesine tarihlenen insan kalıntıları vePaleolitik eserler bulunmuştur.[26][27] İnsan kalıntıları üzerinde yapılan inceleme, bunların Filipinler'deki Negrito nüfuslarına benzeyenAvustralya-Papua halkı olduğunu öne sürdü.[28]
Paleolitik Tayvanlılar muhtemelen 30.000 yıl önceRyukyu Adaları'na yerleştiler.[29] Kes ve yak tarım uygulamaları en az 11.000 yıl önce başladı.[30]Taitung ve Eluanbi'de Changbin kültürüne ait taş aletler bulunmuştur. Arkeolojik kalıntılar onların başlangıçta avcı-toplayıcı olduklarını ve yavaş yavaş yoğun balıkçılığa geçtiklerini gösteriyor.[31][32]Miaoli İlçesinde bulunan farklı Wangxing kültürü, başlangıçta avcılığa geçiş yapan toplayıcılardı.[33]
Dapenkeng kültürünün yerini, Tahu ve Yingpu da dahil olmak üzere adadaki çeşitli kültürler aldı; Yuanshan'ın özelliği pirinç hasadıydı. Demir, Niaosung kültürü gibi kültürlerde ortaya çıktı ve Çin ile ticaretten ve Güneydoğu Asya Denizcilikten etkilendi.[39][40] Ovalardaki yerli halklar çoğunluklatarıma,balıkçılığa veavcılığa dayalı bir yaşam tarzıyla kalıcı duvarlarla çevrili köylerde yaşıyorlardı.[41] Geleneksel olarakanaerkil toplumları vardı.[41]
Yuan Hanedanı, 1281 yılında Penghu'yu resmi olarak Tong'an İlçesinin yetki alanına dahil etti.[45]
Penghu, 15. yüzyıldaMing Hanedanı tarafından, 16. yüzyılın sonlarına kadar süren deniz yasağının parçası olarak tahliye edildi.[46]
1349'da Wang Dayuan, Tayvan'a yapılan ziyaretin ilk yazılı açıklamasını yaptı.[47][48]
1590'lara gelindiğindeFujian'dan az sayıda Çinli güneybatı Tayvan'da toprak işlemeye başlamıştı.[49] 17. yüzyılın başlarında yaklaşık 1.500-2.000 Çinli, çoğunlukla mevsimlik balıkçılık ve aynı zamanda geçimlik tarım ve ticaret için Tayvan'ın güney kıyısında geçici olarak yaşadı veya kaldı.[50][48]
1591'de Japonya, Tayvan'la haraç ilişkileri talep eden bir mektubu iletmek için elçiler gönderdi. Mektubu ulaştıracak lider bulamadılar ve eve döndüler.
1603'te Chen Di,wokou karşıtı bir keşif gezisinde Tayvan'ı ziyaret etti ve Tayvan Yerli halkına ilişkin bilgileri kaydetti.[51]
1609'da Tayvan'ı araştırmak için bir Japon seferi düzenlendi. Yerli halkın saldırısına uğradıktan sonra bazı esirleri alıp evlerine döndüler. 1616'da 13 gemiden oluşan bir Japon filosu Tayvan'a gönderildi. Fırtına nedeniyle oraya yalnızca bir gemi ulaşabildi ve Japonya'ya döndüğü tahmin edilmektedir.[52][53]
1624'teHollanda Doğu Hindistan Şirketi (VOC), Tayouan kıyı adacığında (modernTainan'da)Zeelandia Kalesi'ni kurdu.[54][55] Ova bölgeleri 11 Yerli şefliği tarafından işgal edilmişti ve bunların bir kısmı Middag Krallığı da dahil olmak üzere Hollanda kontrolüne geçmişti.[55][56] Hollandalılar geldiğinde, Tayvan'ın güneybatısı zaten 1.500'e yakın sayıda geçici Çin nüfusunun uğrak yeriydi.[57] VOC, Çinli çiftçileri göç etmeye ve Hollanda kontrolü altındaki topraklarda çalışmaya teşvik etti ve 1660'lara gelindiğinde adada yaklaşık 30.000 ila 50.000 Çinli yaşıyordu.[58][59] Çiftçilerin çoğu yerel tüketim için pirinç ve ihracat için şeker yetiştirirken, bazı göçmenler ihracat için geyik avcılığı yapıyordu.[60][61][62]
1626'daİspanyol İmparatorluğu, önceKeelung'da olmak üzere kuzey Tayvan'ı bir ticaret üssü olarak işgal etti ve 1628'deTamsui'de San Domingo Kalesi'ni inşa etti.[63][64] Bu koloni, son İspanyol kalesinin Hollanda kuvvetlerinin eline geçtiği 1642 yılına kadar varlığını sürdürdü.[65] Hollandalılar daha sonra güneye doğru ilerleyerek batı düzlüklerindeki yüzlerce köyü zapt etti.[65]
Tainan Konfüçyüs Tapınağı, 1665 yılında Tungning Krallığı döneminde inşa edilmiştir.
1644'te Pekin'deki Ming hanedanının yıkılmasının ardındanKoxinga (Zheng Chenggong), Yongli İmparatoru'na bağlılık sözü verdi ve Çin'in güneydoğu kıyısı boyunca Çing hanedanına saldırdı.[66]
1661'de, artan Çing baskısı altında, kuvvetleriniXiamen'deki üssünden Tayvan'a taşıdı ve ertesi yılHollandalıları sınır dışı etti. Hollandalılar 1664'te kuzeydeki Keelung kalesini geri aldılar, ancak yerlilerin direnişi karşısında 1668'de adayı terk ettiler.[67][68]
Tungning Krallığı olarak bilinen Zheng rejimi, devrilen Ming'e bağlılığını ilan etti ancak bağımsız olarak hüküm sürdü.[69][70][71][72] Ancak Zheng Jing'inÜç Derebeylik İsyanı'na katılmak üzere Çin'e dönüşü, 1683'te Çing'in Tayvan'ı işgal etmesine yol açtı.[73][74]
Boxer Ayaklanması'nı takiben 1911'deÇing Hanedanlığı'nın devrilmesiyleMilliyetçi Parti lideriSun Yat-sen'in çalışmalarıyla kurulmuş veÇin'in 2000 yıllıkimparatorluk yönetimini sona erdirmiştir. İlk başkanıSun Yat-sen kısa süre sonra görevden çekilince yerine GeneralYuan Shikai geçmiş ve bir süre sonradiktatörlük eğilimleriyle ülkeyi yeniden zor bir sürece sokmuştur. 1916'da Yuan'ın ölmesiyle iyice gerilen atmosferde yabancı karşıtlığı artmış ve 4 Mayıs 1919'da öğrencilerin yabancı mallarıboykot ettiği bir ayaklanma patlak vermiştir.[75]
Rusya'dakiBolşevik devrimin başarısından cesaret alan bir grup aydın 1921'deÇin Komünist Partisi'ni kurmuştur. Üyeleri arasındaZhou En Lai veMao Zedong gibi daha sonradan büyük önem kazanacak olan isimler bulunmaktadır.Çin Komünist Partisi ileSun Yat-sen'in kurduğuÇin Milliyetçi Parti arasında ilişkiler başlarda iyi olsa da 1925'te Yat-sen'in ölmesiyle bu ilişkiler bozulmuştur.Sun Yat-sen'in yerine geçenÇan Kay Şek,Çin Komünist Partisi'nin aksine Batı'ya yaklaşmaktan yana olduğu için iki parti karşı karşıya gelmiştir. Birkomünist ihtilâlinden korkan Çan Kay Şek önce davranmış olmak için 1927'de birçokkomünisti öldürtmüştür. Bu gerilim, ülkeyi milliyetçiler ve komünistler arasında uzun sürenÇin İç Savaşı'na sürüklemiştir.[76]
1931 yılında komünistler,Jiangxi eyaletininRuijin kentinde birÇin-Sovyet hükûmeti kurdu.Çan Kay Şek'in sürekli saldırılarına hedef olan eyalette eşit olmayan şartlarda gerçekleşen çatışmalarda 1934'te komünistler iyice zor duruma düştüler. Bu yenilgi durumuMao'nunÇin'e uygun olmayanSovyet yöntemleri bırakıp kendilerine özgü yöntemler meydana getirmesi gerektiği fikriyle ön plâna çıkmasını sağlamıştır.Mao, çoğunluğunköylü olduğuÇin'de kentlerden vazgeçip hareketi kırsal kesime taşımıştır. Kırsalgerilla taktikleri uygulamaya başlayanMao 1934'te, 90.000-100.000 askerle uzun sürecek birharekât başlatmış, bir yandan milliyetçilerle, bir yandan da yerel beylerle savaşarak 1936'da sadece birkaç bin askerleYenan'a ulaşmıştır.[77]
Bu arada İmparatorHirohito yönetiminde gittikçe güçlenen ve emperyalist hedefleri doğrultusunda Çin'in kuzey bölgesiMançurya'yı ele geçirmek isteyenJaponya, 1931 yılında[78] Çin'i işgale başlar. Kısa süredeMançurya'yı ele geçiren veMançukuo adıyla kendisine bağlı uydu bir devletçik kuran Japonlara karşı bir halk direnişi başlar. Bu bağımsızlık savaşını örgütleyen Mao Zedong önderliğindeki Çin Komünist Partisi, halk içerisinde taraftar toplar. 1941 yılındaİngiltere veAmerika savaşa Çin'in yanında girer. 1945 yılındaSovyetler Birliği'nin müdahalesi veHiroşima ve Nagasaki'ye atom bombası atılması sonucundaJaponlar geri çekilir.Japonların çekilmesiyle komünistler ve milliyetçiler arasındaki gerilim yeniden ortaya çıkar.
Çin-Japon Savaşı özellikleÇin Komünist Partisi'nin işine yaramıştır. Savaş boyunca günden güne halkın desteğini kazananÇin Halk Cumhuriyeti,Japon askerlerinden kalan silahlar sayesinde düzenli bir ordu hâline gelenkomünist kuvvetler,Sovyetler Birliği'in deMançurya'ya yardıma gelmesiyle daha zengin eyaletlerde de etkilerini arttırmaya başlamışlardır. 1948'den itibaren Mao taktik değiştirir ve hem askerî gücüyle, hem de halkçı politikalarla kısa sürede ülkede kontrolü eline alır. 1949'da öncePekin'i, daha sonra diğer birçok önemli şehri eline geçiren Mao, 1 Ekim 1949'daÇin'i kurar.
Bağımsızlık savaşında komünistleri cephe gerisinden vurarak ülke savunmasında zayıflığa sebep olan milliyetçi yönetim, daha sonra arkasına ABD'yi alarak halkın tepkisini çekmeye devam eder. Halk desteğininÇHC'ya kaymasından dolayı otoritesini korumak için girişimlere yönelenÇan Kay Şek önderliğindeki parti yönetimi, 1949 yılında kesin yenilgiye uğrar. Formoza adasına (Tayvan) kaçan Çan Kay Şek ise burada 1928 Çin Cumhuriyeti'nin devamı olduğu iddiasıyla birhükûmet kurar.
Tayvan'ın idarî birimlerini gösteren tıklanabilir harita
Tayvan'ın doğuda çoğunlukla dağlık olduğunu ve batıda hafif eğimli ovalar olduğunu gösteren bir uydu görüntüsü.Penghu Adaları ana adanın batısındadır.
Çin Halk Cumhuriyeti tarafından yönetilen ülke, 36.193 kilometrekarelik birleşik alana sahip 168 adadan oluşur.[17][79]
Tarihsel olarakFormosa denilen ana ada, 35.808 kilometrekare büyüklüğünde veÇin anakarası'nın güneydoğu kıyısındanTayvan Boğazı boyunca yaklaşık 180 kilometre (112 mi) uzanan bu alanın yüzde 99'unu oluşturur. KuzeyindeDoğu Çin Denizi, doğusundaFilipin Denizi, güneyinde Luzon boğazı ve güneybatısındaGüney Çin Denizi yer alır. Tayvan Boğazı'ndakiPenghu Adaları, Çin kıyılarına yakınKinmen,Matsu ve Wuqiu adaları ve bazıGüney Çin Denizi adaları dahil olmak üzere daha küçük adaları da vardır.
Ana ada, eğimli bir fay bloğu olup çoğunlukla doğu kıyısına paralel beş engebeli sıradağdan oluşan doğudaki üçte ikisi arasındaki zıtlıkla ve Tayvan nüfusunun çoğunluğunun ikamet ettiği batıdaki üçüncü bölgenin düz ila hafif inişli çıkışlı ovaları ile tanımlanır. En yükseği 3.952 m (12.966 ft)‘likYushan olan ve Tayvan'ı dünyanın dördüncü en yüksek adası yapan 3.500 metrenin üzerinde birkaç zirvesi vardır. Bu sıraları oluşturan tektonik sınır hala aktiftir ve ada, birkaçı oldukça yıkıcı birçok depremi yaşamaktadır. Ayrıca Tayvan Boğazı'nda birçok aktifdenizaltı yanardağı vardır.
Jian Nan subtropikal yaprak dökmeyen ormanları, Güney Çin Denizi Adaları, Güney Tayvan muson yağmur ormanları ve Tayvan subtropikal yaprak dökmeyen ormanları olmak üzere Tayvan'ın dört karasal ekolojik bölgesi vardır.[80] Doğudaki dağlar yoğun şekilde ormanlıktır ve çok çeşitli yaban hayatına ev sahipliği yaparken batı ve kuzey ovalarında ise arazi kullanımı yoğundur. Ülkenin, 2019 Orman Peyzaj Bütünlük Endeksi ortalama puanı 6,38/10 idi ve 172 ülke arasında dünyada 76. sıradaydı.[81]
Tayvan,Yengeç Dönencesi'ndedir ve genel iklimi deniztropikaldir.[14] Kuzey ve orta bölgeler subtropikal, güneyi tropikal, dağlık bölgeler ise ılımandır.[82] Adanın ortalama yağış miktarı yılda 2.600 milimetre (100 inç)’dir.
Yağmur mevsimi, Mayıs ve Haziran aylarındaDoğu Asya musonunun başlangıcıyla aynı zamana denk gelir.[83] Adanın tamamı haziran ayından eylül ayına kadar sıcak ve nemli havaya maruz kalır.Tayfunlar en çok temmuz, ağustos ve eylül aylarında görülür.[83]
Kış aylarında (Kasım'dan Mart'a kadar), kuzeydoğuda sürekli yağmur yağarken, adanın orta ve güney kısımları çoğunlukla güneşlidir.
İklim değişikliği nedeniyle Tayvan'daki ortalama sıcaklık son 100 yılda 1,4 °C (2,5 °F) arttı. Bu, dünya çapındaki sıcaklık artışının iki katıdır.[84]
Tayvan hükümetinin hedefi, karbon emisyonlarını 2005 seviyelerine kıyasla 2030'da yüzde 20, 2050'de ise yüzde 50 azaltmaktır.Karbon emisyonları 2005 ile 2016 arasında yüzde 0,92 arttı.[85]
Dabajian Dağı, Tayvan'ın 100 Zirvesinden biri olarak seçildi.
Tayvan adası, batıda ve kuzeyde Yangtze Plakası, kuzeydoğuda Okinawa Plakası ve doğu ve güneyde Filipin Hareketli Kuşağı arasında karmaşık birtektonik bölgededir. Adadaki kabuğun üst kısmı, çoğunlukla Avrasya Levhası ile Filipin Deniz Levhası'nın öncüllerinin çarpışmasıyla birbirine zorlanan eskiada yaylarından oluşan bir dizimikrolevhadan oluşur. Bunlar,Avrasya levhası'nın bir kısmınınFilipin Deniz Levhası'nın kalıntılarınınaltına dalmasıyla ayrılmasının bir sonucu olarak daha da yükseldi. Bu, Tayvan'ın altındaki kabuğu daha canlı bırakan bir süreçti.[86]
Tayvan'ın doğusu ve güneyi, Luzon Volkanik Yayı'nın Kuzey Luzon Çukuru bölümü ile sırasıyla doğu Kıyı Sıradağları ve paralel olarak Tayvan'ın iç kesimlerindeki Boyuna Vadisi Luzon Yayı'nın ve Luzon ön yayının biriken bölümlerinin oluştuğu Güney Çin arasındaki aktif çarpışma bölgesinin bir parçası olarak oluşan karmaşık bir kuşak sistemidir.[87]
Tayvan'daki başlıca sismik faylar, çeşitli kuşaklar arasındaki çeşitli kenet bölgelerine karşılık gelir. Bunlar büyük depremlere neden oldu. 21 Eylül 1999'da "921 depremi" olarak bilinen 7,3 büyüklüğündeki depremde 2.400'den fazla kişi hayatını kaybetmişti.USGS'nin Tayvan için hazırladığı sismik tehlike haritası, adanın 9/10'unun en tehlikeli seviyede olduğunu göstermektedir.[88]
Çin Cumhuriyeti'nin tarihsel olarak hak iddia ettiği resmi bölümleri ve bölgeleri, bunların 2005 yılı itibarıyla durumlarıyla birlikte gösteren bir harita
1947 anayasasına göre ÇHC'nin toprakları "mevcut ulusal sınırlara" göredir.[89] ÇC, hukuki olarak anayasal olarak eyaletlere (Çince: 省 (中華民國), özel belediyelere (bunlar ayrıca yerel yönetim bölgelerine bölünmüştür) ve eyalet düzeyindeki Tibet Bölgesi'ne bölünmüştür. Her il, şehirlere ve ilçelere bölünmüştür; bunlar ayrıca ilçelere ve ilçe tarafından yönetilen şehirlere bölünmüştür; her biri ilçeyle görevleri paylaşan seçilmiş belediye başkanları ve belediye meclis üyelerine sahiptir. Bazı bölümler, standart bölümlere göre farklı derecelerde özerkliğe sahip olan yerel bölümlerdir. Ayrıca ilçeler, şehirler ve kasabalar da köy ve mahallelere bölünmüştür.
Eyaletler "düzenlendi" ve artık işlevsel değillerdir.[90] Benzer şekilde, Çin'inİç Moğolistan'ı içinMoğol bayrakları da vardı[91] ancak bunlar 2006'da kaldırıldı ve ÇHC, 1946 anayasasında belirtildiği gibi 2002'de Moğolistan'ı (eski adıyla Tayvan'daDış Moğolistan olarak biliniyordu) tanıdığını yeniden teyit etti.[92][93][94]
İşlevsel olmayan eyaletlerle Tayvan, pratikte her biri seçilmiş bir lider tarafından yönetilen kendi kendini yöneten bir organa ve seçilmiş üyelerden oluşan bir yasama organına sahip 22 alt ulusal bölüme ayrılmıştır. Yerel yönetimlerin görevleri arasında sosyal hizmetler, eğitim, şehir planlaması, kamu inşaatı, su yönetimi, çevre koruma, ulaşım, kamu güvenliği ve daha fazlası yer alır.
ÇHC 1949'da Tayvan'a çekildiğinde, hak iddia ettiği bölge 35 il, 12 özel belediye, 1 özel idari bölge ve 2 özerk bölgeden oluşuyordu. Ancak, geri çekilmesinden bu yana, ÇHC yalnızcaTayvan ili veFujian ili'nin bazı adalarına hükmetti. ÇHC aynı zamanda tartışmalı Güney Çin Denizi Adaları'nın bir parçası olanSpratly Adaları'ndaki Pratas Adaları veTaiping Adası'nı da yönetmektedir. Tayvan'a çekildikten sonraKaohsiung yönetimine girdiler.[95]
Tayvan’ın nüfus yoğunluk haritası (kilometre kare başına kişi sayısı)
Tayvan'ın çoğu Tayvan adasında yaklaşık 23,4 milyon nüfusu vardır[96]. Geri kalanlar uzaktaki Penghu (101.758), Kinmen (127.723) ve Matsu (12.506) adalarında yaşamaktadır.[97]
Aşağıdaki rakamlar en kalabalık yirmi idari bölüme ilişkin Mart 2019 tahminleridir; Toplam metropol alanı nüfusu dikkate alındığında farklı bir sıralama mevcuttur (bu tür sıralamalarda Taipei-Keelung metropol alanı açık ara en büyük yığılmadır). Rakamlar, her şehirdeki gerçek sakinlerin sayısından farklı olabilecek hane kayıt sayısını yansıtmaktadır.
ÇHC hükûmeti nüfusun yüzde 95'inin etnikHan Çinlisi olduğunu bildirmektedir.[99] Ayrıca yüzde 2,4'ü yerliAvustronezya halkları ve yüzde 2,6'sı başta Çin ve Güneydoğu Asya'dan gelen yeni göçmenler vardır.[100]
Han Tayvanlılarının çoğu, güneyFujian'ın kıyı bölgelerine özgü Hoklo halkının ve doğuGuangdong'un yerlisi olanHakka halkının soyundan gelmektedir. Hoklo ve Hakka göçmenleri 17. ve 18. yüzyılda çok sayıda geldi. Hoklo'nun torunları artık Tayvan nüfusunun yaklaşık yüzde 70'ini oluşturmaktadır.[14] Hakka'nın torunları nüfusun yaklaşık yüzde 15'ini oluşturmaktadır.Waishengren adı verilen bir diğer azınlık grubu ise 1940'larda Çin'den gelen veya onların soyundan gelenlerden oluşuyor.[101] Genetik araştırmalar Hoklo ve Hakka halkının Avustronezyalılar ile Han halkının bir karışımı olduğunu göstermektedir.[102]
Tayvan Yerli halklarının sayısı yaklaşık 584.000'dir ve hükûmet 16 grubu tanımaktadır.[103]Ami, Atayal, Bunun, Kanakanavu, Kavalan, Paiwan, Puyuma, Rukai,Saisiyat, Saaroa, Sakizaya, Sediq, Thao, Truku veTsou çoğunlukla adanın doğu yarısında yaşarken, YamiOrkide Adası'nda yaşar.[104][105]
Günümüz itibarıyla aşağıdaki 13 ülke Çin Cumhuriyeti'ni tanımakta ve resmî diplomatik ilişkilerde bulunmaktadır. Tarihler, ilişkilerin başladığı veya sürekli olduğu dönemleri yıldız işaretiyle (*) Taipei'de büyükelçiliği olan ülkeleri belirtir:
Bunların hâricinde aralarındaBirleşik Devletler,Avrupa Birliği üyesi ülkelerin çoğu ve 47 devlet Tayvan ile ekonomik ve kültürel ilişkiler kurmaya devam ederler. Bu ülkelerin pek çoğu Tayvan'da büyükelçilik benzeri, ekonomik ve kültürel ilişkilerin gerçekleştirildiği ofisler bulundururlar.
Taipei 101, 2004'ten 2010'a kadar dünya‘nın en yüksek gökdeleni rekorunu elinde tuttu.
Tayvan'ın 20. yüzyılın ikinci yarısındaki hızlı sanayileşmesi ve hızlı büyümesi "Tayvan Mucizesi" olarak adlandırıldı. Tayvan, Hong Kong, Güney Kore ve Singapur ile birlikte "Dört Asya Kaplanı"ndan biridir. Ekim 2022 itibarıyla Tayvan,nominal GSYİH açısından dünyanın 21. büyük ekonomisidir.[106]
Tarım, 1951'de yüzde 32 iken, 2001'den bu yana GSYİH'nın yüzde 2'sinden azını oluşturdu.[107] Komşuları Güney Kore ve Japonya'nın aksine Tayvan ekonomisi, büyük iş gruplarından ziyadeküçük ve orta ölçekli işletmelerin hakimiyetindedir.[108] Geleneksel emek yoğun endüstriler düzenli şekilde kıyı dışına taşınmakta ve onların yerini daha fazla sermaye ve teknoloji yoğun endüstriler almaktadır. Tayvan'dayüksek teknolojili bilim parkları ortaya çıktı.
Bugün Tayvan, yatırım ve dış ticarette devletin giderek azalan katılımıyla dinamik,kapitalist, ihracata dayalı bir ekonomiye sahiptir. Bu eğilime uygun olarak, devlete ait bazı büyük bankalar ve sanayi firmalarıözelleştirilmektedir.[109]
İhracat sanayileşmenin temel itici gücü olmuştur. Ticaret fazlası oldukça büyüktür ve Tayvan dünyanın en büyük döviz rezervi sahiplerinden biri olmaya devam etmektedir.[110]
Tayvan'ın 2022'deki toplam ticareti 907 milyar ABD dolarına ulaştı. Yıl içinde hem ihracat hem de ithalat, sırasıyla 479,52 milyar ABD Doları ve 427,60 milyar ABD Doları ile rekor seviyelere ulaştı.[111]
Çin, Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya, Tayvan'ın en büyük üç ticaret ortağıdır ve toplam ticaretin yüzde 40'ından fazlasını gerçekleştirmektedir.[112]
1990'lı yılların başından bu yana Tayvan ile Çin arasındaki ekonomik bağlar oldukça gelişmiştir. 2002 yılında Çin, ilk kez ABD'yi geçerek Tayvan'ın en büyük ihracat pazarı haline geldi.[113]
Çin aynı zamanda dışarıya yönelikdoğrudan yabancı yatırımların da en önemli hedefidir.[114] 1991'den 2022'ye kadar Tayvanlı şirketler Çin'e 200 milyar ABD dolarından fazla yatırım yaptı.[115]
Çin'de, yaklaşık 4.200 Tayvanlı işletme ve 240.000'den fazla Tayvanlı çalışan bulunmaktadır.[116][117] Her ne kadar Tayvan ekonomisi bu durumdan yararlansa da bazıları adanın giderek anakara Çin ekonomisine bağımlı hale geldiği görüşünü dile getirmektedir.[118] Diğerleri, Tayvan ile Çin ana karası arasındaki yakın ekonomik bağların,PLA'nun Tayvan'a karşı herhangi bir askeri müdahalesini çok maliyetli ve dolayısıyla daha az olası hale getireceğini savunmaktadır.[119]
1980'lerden bu yana, Tayvan merkezli bir dizi teknoloji firması dünya çapındaki erişim alanlarını genişletti.[120] Tayvan, gelişmişçiplerin tedarik zincirinde önemli bir oyuncudur. Tayvan'ın kilit yarı iletken endüstrisindeki yükselişi büyük ölçüdeTaiwan Semiconductor Manufacturing Co. (TSMC) ve United Microelectronic Corporation'a (UMC) bağlanır.[121] TSMC 21 Şubat 1987'de kuruldu ve Aralık 2021 itibarıylapiyasa değeri Tayvan'ın GSYİH'sının yaklaşık %90'ına eşitti.[122] Şirket, piyasa değeri[123] bakımından dünyanın en büyük 9. şirketi olmasının yanı sıra,Intel veSamsung'u geride bırakan dünyanın en büyük yarı iletken üretim şirketidir.[124] Tayvan'ın yüksek teknoloji ihracatında ve küresel yarı iletkenlerde bir diğer büyük şirket olan UMC, daha az gelişmiş yarı iletken işlemler ve silikon levhalarda Amerikan GlobalFoundries ve diğerleriyle rekabet etmektedir.[125] Merkezi Tayvan'da bulunan diğer tanınmış uluslararası teknoloji şirketleri arasında kişisel bilgisayar üreticileriAcer Inc. veAsus ile elektronik üretim deviFoxconn bulunmaktadır.[126]
Çin Cumhuriyeti Ulaştırma ve Haberleşme Bakanlığı, Tayvan'daki ulaştırma ağının kabine düzeyindeki yönetim organıdır.
Tayvan'da sivil ulaşım,scooterların yoğun kullanımıyla nitelenir. Mart 2019'da 13,86 milyon araç tescil edildi; bu, araba sayısının iki katıdır.[127]
Hem karayolları hem de demiryolları, 1.619 km (1.006 mi)otoyol ile nüfusun çoğunluğunun ikamet ettiği kıyıların yakınında yoğunlaşmıştır.
Tayvan'daki demiryolları öncelikle yolcu hizmetleri için kullanılır. Tayvan Demiryolları İdaresi (TRA) ada çevresinde dairesel bir rota işletmektedir veTayvan yüksek hızlı demiryolu (THSR) batı kıyısında yüksek hızlı hizmetler yürütür. Kentsel toplu taşıma sistemleri arasındaTaipei Metrosu, Kaohsiung Metrosu, Taoyuan Metrosu, Yeni Taipei Metrosu ve Taichung Metrosu bulunmaktadır.
Başlıca havaalanlarıTaiwan Taoyuan,Kaohsiung,Taipei Songshan veTaichung'dur. Şu anda Tayvan'da yedi yolcu havayolu bulunmaktadır; en büyükleriChina Airlines veEVA Air'dir. Yedi uluslararası liman bulunmaktadır: Keelung, Taipei, Suao, Taichung, Kaohsiung, Anping ve Hualien.[128] Kaohsiung Limanı, yaklaşık 440 milyon nakliye tonuyla Tayvan'daki en büyük kargo hacmini elleçledi ve bu, Tayvan'ın 2021'deki toplam üretiminin %58,6'sını oluşturdu.[129] Nakliye tonajını Taichung (%18,6), Taipei (%12) ve Keelung (%8,7) takip etmektedir.
^Taipei, Çin Cumhuriyeti'nin resmi hükümet merkezi olmasına rağmen Çin Cumhuriyeti Anayasası'nda hukuki başkent belirtilmemektedir.[1]
^Çincenin standart çeşidi olarak Mandarin[3] Yerel Çince (çoğu durumda kullanılır) Klasik Çince (resmi veya törensel durumlarda, dini veya kültürel törenlerde, resmi belgelerde, yasal ve mahkeme kararlarında ve adli belgelerde kullanılır)[4]
^abcdBelirlenmemiştir ancak yasal tanıma uygundur.
^Halk dilinde "Tayvanlı" olarak bilinen bu tür,Hokkien çeşidi olarak kabul edilir.
^Tayvan'daki ulusal dil, yasal olarak "Tayvan'ın orijinal bir insan grubu ve Tayvan İşaret Dili tarafından kullanılan doğal bir dil" olarak tanımlanır.[11]
^Mixed indigenous-Han ancestry is included in the figure for Han.
^Üç meclisli parlamentohukuki olarak varlığını sürdürürken, Ulusal Meclis (seçim kurulu) 2005 yılındafiilen askıya alındı ve Kontrol Yuan'ı (üst meclis), 1993 yılındafiilen bir parlamento odası olmaktan çıktı ve Yasama Yuan'ını (alt meclis)fiili tek meclisli meclis olarak bıraktı.
^Çin Cumhuriyeti'nin resmi devlet ilanı 1 Ocak 1912'de gerçekleşti.
^Bunun, bölgenin egemenliğinin tamamen Çin Cumhuriyeti'ne devredilmesini gerektirip gerektirmediğine ilişkin yorumlar farklılık göstermektedir. Japonya, 1952'dekiSan Francisco Antlaşması'nda Tayvan ve Pescador'lara yönelik iddialarından vazgeçti; bkz. Gerileme Günü, Tayvan'ın Belirsiz Durumu Teorisi veTayvan'ın siyasi durumu.
^Kaynak hatası:Geçersiz<ref> etiketi;HDI-1 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz:Kaynak gösterme)
^"國情統計通報（第 195 號）"(PDF). Directorate General of Budget, Accounting and Statistics, Executive Yuan, Taiwan (ROC). 14 Ekim 2021. 11 Şubat 2023 tarihinde kaynağındanarşivlendi(PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024.
^Rosemary Gillespie; Rosemary G. Gillespie; D. A. Clague (2009).Encyclopedia of Islands. University of California Press. s. 904.ISBN978-0-520-25649-1. 2 Ekim 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2024.
^Bellwood, Peter (2017). "Neolithic Cultures in Southeast China, Taiwan, and Luzon".First Islanders: Prehistory and Human Migration in Island Southeast Asia (İngilizce). Wiley-Blackwell. ss. 232-240.ISBN978-1-119-25154-5. 18 Haziran 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2024.In Taiwan, the only known Paleolithic burial recovered so far comes from the Xiaoma cave complex in the southeast of the island, this being an adult male buried in a crouched posture about 4000 bce. My research with Matsumura suggests that this individual was of Australo‐Papuan affinity, most closely related with Negrito populations in the Philippines. pp. 234–235.
^Kaifu, Yousuke; Fujita, Masaki; Yoneda, Minoru; Yamasaki, Shinji (2015). "Pleistocene Seafaring and Colonization of the Ryukyu Islands, Southwestern Japan". Kaifu, Yousuke; Izuho, Masami; Goebel, Ted; Sato, Hiroyuki; Ono, Akira (Ed.).Emergence and Diversity of Modern Human Behavior in Paleolithic Asia. Texas A&M University Press. ss. 345-361.ISBN978-1-62349-276-2.
^Iizuka, Yoshiyuki, H. C. Hung, and Peter Bellwood. "A Noninvasive Mineralogical Study of Nephrite Artifacts from the Philippines and Surroundings: The Distribution of Taiwan Nephrite and the Implications for the Island Southeast Asian Archaeology." Scientific Research on the Sculptural Arts of Asia (2007): 12–19.
^ab"Arşivlenmiş kopya"認識平埔族 (Çince). Institute of Ethnology, Academia Sinica. 2012. 9 Haziran 2012 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2012.
^Andrade, Tonio (2006). "The Rise and Fall of Dutch Taiwan, 1624–1662: Cooperative Colonization and the Statist Model of European Expansion".Journal of World History.17 (4). ss. 429-450.doi:10.1353/jwh.2006.0052.JSTOR20079399.
^Koo, Hui-wen (2011). "Deer Hunting and Preserving the Commons in Dutch Colonial Taiwan".The Journal of Interdisciplinary History.43 (2). ss. 185-203.doi:10.1162/JINH_a_00211.JSTOR41291189.
^"Fort San Domingo".Tamsui Historical Museum. 3 Temmuz 2018. 10 Haziran 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024.Fort San Domingo, located at the hilltop overlooking Tamsui River estuary, was established by the Spanish in 1628.
^Yan Xing."Çince:臺南與鄭成功" [Tainan and Zheng Chenggong (Koxinga)].Tainan Literature and History Research Database. National Museum of Taiwan History. 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2021..
^Wills, John E. (2001).The Dutch Reoccupation of Chi-lung, 1664–1668. University of California.ISBN978-0-936127-09-5.
^Andrade (2008), Preface Note 1: "Second, this book is also about how Taiwan first came under Chinese political control, thanks to the Ming loyalist regime of Zheng Chenggong."
^Struve, Lynn (1988)."The Southern Ming". Mote, Frederic W.; Twitchett, Denis (Ed.).Cambridge History of China, Volume 7, The Ming Dynasty, 1368–1644. Cambridge University Press. ss. 641-725.ISBN978-0-521-24332-2. pp. 722–725.
^Hang, Xing (2016). "Contradictory Contingencies: The Seventeenth-Century Zheng Family and Contested Cross-Strait Legacies".American Journal of Chinese Studies. Cilt 23. ss. 173-182.JSTOR44289147.
^Mark Almond,Revolution:500 Years of Struggle for Change,Londra: De Agostini Editions, 1996, s. 147
Insert the text of the quote here, without quotation marks.
„
^"Mongolian office to ride into Taipei by end of the year".Taipei Times. 11 Ekim 2002. 10 Şubat 2009 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2009.In October 1945, the people of Outer Mongolia voted for independence, gaining the recognition of many countries, including the Republic of China. (...) Due to a souring of relations with the Soviet Union in the early 1950s, however, the ROC revoked recognition of Outer Mongolia, reclaiming it as ROC territory. {...} Long a province of China, Mongolia declared its independence in 1921 with Soviet backing. After the Ministry of the Interior's recent decision to exclude Mongolia from the official ROC map, on 3 Oct, the Ministry of Foreign Affairs announced that Taiwan recognizes Mongolia as an independent country – 81 years after Mongolia declared its independence.
^"有關外蒙古是否為中華民國領土問題說明新聞參考資料" [Reference materials about the territory of the Republic of China excluding Outer Mongolia](PDF) (Çince). Mainland Affairs Council. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağındanarşivlendi(PDF). Erişim tarihi: 22 Mayıs 2012.
^"人口統計資料".中華民國內政部戶政司 (Çince). 1 Mayıs 2018. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2020.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
^"PEOPLE".Government Portal of the Republic of China (Taiwan) (İngilizce). 21 Şubat 2024. 13 Ocak 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2024.
^Yan, Margaret Mian (2006).Introduction to Chinese Dialectology. LINCOM Europa. s. 169.ISBN978-3-89586-629-6.
^Lo, Yun-Hua (2021)."Detecting Genetic Ancestry and Adaptation in the Taiwanese Han People".Molecular Biology and Evolution.38 (10). ss. 4149-4165.doi:10.1093/molbev/msaa276.PMC8476137 $2.PMID33170928. 17 Ekim 2022 tarihinde kaynağındanarşivlendi18 Ekim 2022. Quote: "Özellikle, Tayvanlı Han'ın çoğu bireyinde (ortalama %15, aralık %0,1-62) önemli oranda ISEA soyunun (aynı zamanda Avustronezya dili konuşan birçok nüfus tarafından yüksek oranlarda taşındığı) tespit ettik. Tayvanlı Han'da gözlemlenen karışık soylar, ya nüfus karışımına ya da soyundan gelen popülasyonların farklılaşmasından önceki ortak ataya atfedilebilir."
^"原住民人口數統計資料".Council of Indigenous Peoples (Çince). 20 Aralık 2010. 28 Ekim 2022 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:31 Ocak 2023.
^"Indigenous People". MOI Statistical Information Service. Şubat 2012. 20 Haziran 2017 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:14 Nisan 2012.
^"Trade Statistices".The Bureau of Foreign Trade, MOEA. 5 Şubat 2023 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023.
^Tung, Chen-yuan (2005)."Trade Relations between Taiwan and China". Luo, Jing (Ed.).China Today: An Encyclopedia of Life in the People's Republic. Greenwood Press. ss. 625-628.
^DoIT 2008, s. 5 "Although used-to-be-hostile tension between Taiwan and China has been eased to a certain degree, Taiwan should seek to maintain stable relation with China while continuing to protect national security, and avoiding excessive "Sinicization" of Taiwanese economy. Strategies to avoid excessive "Sinicization" of the Taiwanese economy could include efforts to increase geographic diversity of overseas Taiwanese employment, diversifying Taiwan's export markets and investment. "
^"What's behind China-Taiwan tensions?".BBC News. 2 Ağustos 2022. 7 Kasım 2015 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023.Some Taiwanese people worry their economy is now dependent on China. Others believe that closer business ties make Chinese military action less likely, because of the cost to China's own economy.
^Feigenbaum, Evan A. (2020). "Historical Context of Taiwan's Technological Success".Assuring Taiwan's Innovation Future. Carnegie Endowment for International Peace. ss. 5-9. 14 Ocak 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2024.
.svg)
.svg)
.svg)
.jpeg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
