  | |
| Bulunuş | |
|---|---|
| Bulan | Gerhard Schrader |
| Bulunuş tarihi | 1936 |
| Kimyasal özellikleri | |
| Kimyasal ismi | Etil N, N-dimetilfosforamidosiyanidat |
| Kimyasal kategori | Organofosfor bileşik |
| Kimyasal formül | C5H11N2O2P |
| Kaynama noktası | 247.5 °C (477.5 °F) / 907.17°R |
| Donma/ergime noktası | −50 °C (−58 °F) / 401.67°R |
| Buhar basıncı | 25 °C de 0.07 mmHg (9 Pa) |
| Buharyoğunluğu (Hava=1) | 5.6 |
| Sıvı yoğunluğu | 25 °C de 1.0887 g/cm³ 20 °C de 1.102 g/cm³ |
| SudaÇözünebilirlik | 25 °C de 9.8 g/100 g 20 °C de 7.2 g/100 g |
| Özgül ağırlık | 1,0887 g/cm3 (25 °C) ; 1,102 g/cm3 (20 °C) |
| Görünüm veRenk | Saydam-Kahverengi sıvı. Kokusuz madde. |
| Alev vepatlayıcılık bilgileri | |
| Kıvılcım noktası | 78 °C (172 °F) / 631.67°R |
| Diğer tehlikeler | Bu maddeyi içeren yangınlarda kimyasal ürün olarakhidrojen siyanür oluşabilir. |
Tabun veyaGA (Etil N, N-dimetilfosforomidosinidat) dünyanın en tehlikeli kimyasal silahlarından biri sayılan çok zehirli bir maddedir. Memelilerde vücuda girişi takiben, canlının merkezî sinir sisteminin fonksiyonunu bloke ettiği içinsinir ajanı olarak sınıflandırılmıştır. Ayrıca birkimyasal silah olarak kullanıldığı için,UN Resolution 687 numaralıBirleşmiş Milletler kararı iletoplu imha silahı olarak kategorilenmiş, araştırma amaçlı az miktarda üretimi çok ciddi yasal kurallara bağlanmış, büyük miktarlarda depolanması ise tamamen yasaklanmıştır. Tabun, içindeSarin/GB,Soman/GD veSiklosarin/GF ajanlarının da bulunduğu "G-Serisi" sinir gazlarının ilkidir.
Oda sıcaklığında saydamdan kahverengiye kadar (saflığa bağlı) bir renk aralığında sıvı hâlde bulunan Tabun, diğer G serisi sinir gazlarından Sarin ve Soman kadar olmasa da yüksek bir hızla buharlaşıp ortamda gaz hâlde saatlerce kalarak büyük ölçekli alanlarda ölümcül sonuçlar oluşturulabilir.
Tabun az miktarlarda bile çok zehirli bir sinir ajanıdır. İnsan üzerindeki ilk etkilerini vücuda giren madde miktarından ziyade vücuda giriş noktaları ve giriş hızı belirler. Sadece deri üzerinden kontrollü bir şekilde verilen çok düşük miktarda Tabun buharı, söz konusu deri alanında sırasıyla lokal terleme, şiddeti giderek artan şekilde genel titreme ve sonrasında Tabun ile temas eden deri üzerinde içi ağılı sıvı dolu kabarcıklar oluşmasına sebep olur. Vücuda giriş solunum yolları vasıtasıyla olduğunda Tabun, Sarin'e oranla yaklaşık %50 daha az zehirlidir, ancak Tabun'un gözler üzerindeki zararlı etkisi Sarin'den daha fazladır.
Deri ve gözler üzerinden vücuda alınan Tabun ajanı her ne kadar kurbana dayanılamaz derecede acı çektirse de, kurbanın ölümü Tabun'un solunum yoluyla vücuda girmesine nazaran daha uzun sürmektedir. Deri üzerinden vücuda girmesini takiben Tabun, 2 saat içerisinde merkezî sinir sistemini tamamıyla etkisiz hâle getirir. Bu süre solunum yoluyla vücuda girişte Tabun'un havadaki yoğunluğuna bağlı olarak 1 ila 10 dakika arasına iner. Bu durum kimyasal silahlarla saldırıya maruz kalındığındagaz maskesi kullanarak özellikle solunum yollarını korumanın önemini göstermektedir. Tabun etkisindeki kurbanın hayatının, kendisi zehirli bölgeden uzaklaştırıldıktan ve üzerindeki toksik giysiler çıkarıldıktan sonra otoenjektörleatropin ve/veyaobidoksim klorür(en:obidoxime) verilerek kurtarılabilmesi mümkün olabilir.
Tabun'unsinir sistemi üzerindeki etkilerinin ve diğer ek bilimsel araştırmaların çoğu maymun ve goriller üzerinde yapılan deneylere dayanmaktadır.
Tabun, bilinen ilk sinir ajanıdır veAlman araştırmacıDr. Gerhard Schrader tarafından 1936 senesinde "yanlışlıkla" bulunmuştur.Elberfield şehrindekiIG Farben adlı ecza şirketi adına daha etkili böcek ilaçları (insektisit) üretebilmek için bu canlıların sinir sistemlerini etkileyerek öldürenorganofosfat'larla çeşitli deneyler yapmakta olan Dr. Schrader, çok etkili bir insektisit olduğu gibi insanlar için de son derece tehlikeli ve ölümcül olan Tabun'u oluşturmuştur.
İlk olarakII. Dünya Savaşı esnasında Almanlar tarafından "Trilon-83" kod adıyla Dyhernfurth'da (şimdiki adıBrzeg Dolny,Polonya) 1942 yılında kurulan bir fabrikadaAnorgana GmbH şirketinin lisansı ile silah amaçlı olarak üretilmeye başlanmıştır. Fabrika daha sonraSovyet Ordusu tarafından bombalanmış, ardından istila edilmiştir. Dönemin Rus hükûmeti daha sonra bu fabrikayı ve elde edilen bilimsel verileri kendi kimyasal silah programına yardımcı olması amacıylaRusya'ya taşıtmıştır. Ancak dönemin birçok süpergücü gibi, Ruslar da kısa süre sonra Tabun yerine daha etkili ve Tabun'a nazaran daha uzun raf ömrüne sahip olanGB veGD sinir gazlarına yönelmişlerdir.
GA'nın üretimi ise diğer G serisi ajanlara oranla daha kolay olduğundan ve kullanılan kimyasal işlem birçok kimyager tarafından kolaylıkla anlaşıldığından kimyasal silah programına sahip olmak isteyen ancak gelişmiş bir endustriyel yeteneği olmayan ülkeler (örn.Irak,İran,Libya veSuriye) tarafından tercih edilmiştir.
