| Makale serilerinden |
 |
Toplum |
Türkiye'de medya, büyük ölçüde iktidara yakın birkaç özel medya grubunun kontrolü altındaki yerli ve yabancı yayınları içeren rekabetçi birmedya sektörüdür.[3] Bu medya gruplarının çoğu,enerji,inşaat vefinans gibi farklı sektörlerde faaliyet gösteren büyükholdinglerin parçasıdır.[3][4] Bu yapı, medya sahipliğiyle ekonomik ve siyasi çıkarlar arasında yakın bağlar kurulmasına yol açmakta; yayın politikalarının bağımsızlığını ciddi şekilde kısıtlamaktadır.[3][4] Medya, Türkiye'de kamuoyu oluşturma ve siyasal süreçleri etkileme bakımından güçlü bir araç olmaya devam etmektedir.
Sansür vebasın özgürlüğü sorunları, özellikle 2000'li yıllardan itibaren daha görünür hale geldi. Gazetecilere yönelik davalar, tutuklamalar ve medya organlarının kapatılması, ulusal ve uluslararası kuruluşların dikkatini çekti.2016 yılındaki darbe girişiminin ardından ilan edilenolağanüstü hâl döneminde çok sayıda medya kuruluşu kapatıldı ve onlarca gazeteci tutuklandı.[5]Sınır Tanımayan Gazeteciler'inBasın Özgürlüğü Endeksi'nde Türkiye'nin sıralaması yıllar içinde ciddi biçimde geriledi; 2025 itibarıyla 180 ülke arasında 159. sıraya kadar düştü.[6][7]Freedom House'un 2023 raporuna göre Türkiye, hem genel özgürlük hem de medya özgürlüğü açısından “özgür değil” kategorisindedir.[8][9]Oxford Üniversitesi Reuters Enstitüsü'nünDijital Haberler Raporu (2018) Türkiye'yi, dezenformasyonun en yaygın olduğu ülkeler arasında gösterdi. Aynı raporda, medyaya güven oranının %38 olduğu, güvenmeyenlerin oranının ise %40'ı aştığı belirtildi.[10][11] Son yıllarda geleneksel medyaya duyulan güvenin azalmasıyla birlikte,dijital medya vesosyal platformlar alternatif bilgi kaynakları olarak öne çıkmaktadır.
Türkiye'degünlük gazete tirajları son yıllarda düşüş eğilimindedir; ancakSözcü,Hürriyet,Sabah vePosta hâlâ en çok okunan gazeteler arasında yer almaktadır.[12]Uydu vekablo yayıncılığının yaygınlığı sayesinde görsel-işitsel medya, ülke genelinde geniş bir kapsama alanına sahiptir. Yayıncılık faaliyetleri, anayasal yetkiye sahipRadyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) tarafından denetlenmektedir. Devlet televizyonuTRT,Türkçeye ek olarakKürtçe,Arapça,Zazaca veÇerkesce gibi dillerde de yayın yapmaktadır.[3]
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 28. maddesi,basının özgür olduğunu vesansür edilemeyeceğini belirtmektedir. Ancak anayasal güvenceler,Ceza Kanunu,Ceza Muhakemesi Kanunu ve terörle mücadele yasalarındaki kısıtlayıcı hükümlerle zayıflatılmakta; bu durum, savcı ve hâkimlere sıradan gazetecilik faaliyetlerini baskı altına alma konusunda geniş bir takdir yetkisi tanımaktadır. Türk yargısı, ayrıca anayasadaki diğer hükümler ve muğlak şekilde yorumlanan yasalar aracılığıyla da medya kuruluşlarını sansürleyebilmektedir; örneğin “Cumhuriyetin temel niteliklerini korumak” ve “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü sağlamak” gibi gerekçeler kullanılmaktadır. Bilgi edinme özgürlüğü ilkeleri, Nisan 2004 tarihliBilgi Edinme Hakkı Kanunu ile yürürlüğe girdi. Bu kanun,vatandaşlara vetüzel kişilere, kamu kurumlarından ve kamu kurumu niteliğindeki özel kuruluşlardan bilgi talep etme hakkı tanımaktadır. Ancak, bu yasanın uygulanmasında eksiklikler bulunmaktadır.
2007 tarihli Basın Kanunu, “İnternet Yayınlarının Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele” yönetmeliğiyle birlikte yürürlüğe girdi. Bu düzenleme,Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı'na (TİB), mahkeme kararlarını uygulama ve Türkiye içinde ya da dışında yer alan içerik sağlayıcılar hakkındaçocuk pornografisi, uyuşturucu kullanımını teşvik etme ve özellikleAtatürk'e karşı işlenen suçlar gibi eylemler nedeniyle erişim engelleme yetkisi verdi. 2007 ile 2010 yılları arasındaYouTube,MySpace ve GeoCities gibi platformlar da dâhil olmak üzere yaklaşık 3.700 web sitesi ve platform engellendi. 2025 yılındaEkrem İmamoğlu'nun tutuklanmasının ardındanX (eski adıyla Twitter) hesabına erişim engeli getirildi. Bu gelişme, Türkiye'de basın özgürlüğü ve sosyal medya üzerinde artan baskıların bir yansıması olarak değerlendirildi.
Yandaş medya veyahavuz medyası ifadeleri,Adalet ve Kalkınma Partisi hükûmetleri boyunca iktidar yanlısı haber yapan basın yayın kuruluşlarını nitelendirmek için kullanılmaya başlandı. Söz konusu yayın organları, Adalet ve Kalkınma Partisi veRecep Tayyip Erdoğan'a yönelik destek sunarken muhalefet partilerine ve iktidar karşıtlarına karşı bir tavır takınmaları ile bilinmektedirler.[13] Bu yayın organlarından bazılarıİslamcı gelenekten gelirken diğerleri iseTMSF tarafından el konulmalarının ardından AKP'ye yakın iş adamları tarafından satın alınmışlardır.[14]TRT veAnadolu Ajansı gibi devlet kurumları da AKP hükûmeti döneminde aşırı derecede iktidar yanlısı bir çizgi izlemeye başladığı iddia edilmektedir.[15]Gülen Hareketi'ne bağlı medya kuruluşları ise,AK Parti-Gülen Hareketi çatışmasına dek hükûmete yoğun bir şekilde destek vermişlerdir.[16][17]Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi'nden Profesör Ruhdan Uzan'a göre Türkiye'de iktidarların medyayı denetim altında tutma çabası her zaman vardı ancak medyanın iktidar savunuculuğunun niteliği dönemin şartlarına göre belirleniyordu. İktidara yakın duran medya organları geçmişte "besleme basın", "bir kısım medya", "naylon basın" ve "örtülü basın" şeklinde anılmıştı.[18]
Günümüzde yandaş medya kuruluşları arasındaDoğuş Yayın Grubu,Turkuvaz Medya Grubu,Demirören Holding yer almaktadır.
"Havuz medyası" ifadesindekihavuz kelimesi, AKP ile iş birliği içindeki çeşitli holdinglerin Türkiye medyasının önemli kuruluşlarını satın almak için para topladıkları ortak havuzu ifade eder.[19] Devletten çok sayıda ihale alarak kamu kaynaklarından gelir elde edilen bu şirketler,[20][21] kazançlarının bir kısmını bu havuzda toplayarakATV,[22]Star TV[23] ve diğer bazıana akım medya kuruluşlarını satın almıştır.[19][24][25] Yani,havuz medyası söylemiyle kastedilen yalnızca o medya şirketlerinin iktidardan yana durması değil, bu şirketlerin eskiden ana akım olup satın alma yoluyla elde edilmiş olmasıdır.
Muhalifler tarafından sıkça kullanılan bu ifadelerin konusu olan medya kuruluşları bunları kara propaganda olarak nitelemiştir.[26] "Havuz medyası" tabir edilen basın kuruluşlarından bazılarının sahibi olanTurkuvaz Medya, bu iddiaların kişilik haklarını ihlal ettiği gerekçesiyle dava açmış, ancak mahkeme bu ifadeyi kullanmanın suç olmadığına karar vermiştir.[27]
İnternet kullanımının yaygınlaşması ile sosyal medya platformlarının kullanımı tüm dünyada artmıştır.[28] Bunu takiben, Türkiye'deinternet haberciliği diğer birçok ülkede de olduğu gibi yaygınlaşmıştır.Ana akımınsiyasi baskı altında olduğu Türkiye gibi ülkelerde, internet habercilğinin yükselişi daha da hızlı olmuştur. Öyle ki, dünya genelinde haber kaynağı olarak sosyal medyanın kullanımı %51 iken, Türkiye'de bu oran %73 olarak ölçülmüştür (2016).Türkiye Gazeteciler Cemiyetinin verilerine göre basılı gazetelerin toplam tirajları son 30 yılda ciddi miktarda düşmüştür.[29] Buna karşınTÜİK verilerine göre internet üzerinden haber okuma oranı artmaktadır.[30]
İnternet haberciliği, geleneksel haber kuruluşlarının sosyal medya faaliyetlerine başlaması[28] ve sadece sosyal medyada haber yapan bağımsız habercilerin ortaya çıkması şeklinde gerçekleşmiştir. Başta basın organlarının yan faaliyeti olarak başlayan internet haberciliği zamanla o kuruluşların en önemli faaliyeti haline gelmiş, hatta bazı köklü yayın kuruluşları basılı ortamı tamamen terk ederekdijital ortama taşınmıştır.
Türkiye'nin önde gelen haber ajansları da sosyal medya faaliyetleri yürütmeye başlamıştır.[28]Anadolu Ajansı,Twitter'da faaliyet gösteren ulusal haber ajansları arasında en çok takipçisi olan birinci ajans,Instagram'da en çok takipçisi olan ikinci ajans olmuştur (2016).[28]
Türkiye'de ana akım medya kuruluşlarınıniktidar partisine yakın çevrelerin eline geçmesi bu kuruluşlarda yürütülen gazetecilik faaliyetlerinin kısıtlanmasına sebep olmuştur.[19][31][32] İktidarın onaylamadığı gazeteciler medyanın dışına itilmiştir.[33] Bunlardan bazıları bağımsız olarak, bazılarıysa ortak iştirakler kurarak sosyal medyada gazetecilik yapmaya başlamıştır.[31][34] Bağımsız gazetecilerkitle fonlaması modeliyle gelir kazanarak faaliyetlerini idame ettirmektedir.[32][35]
İnternet haberciliğinin geleneksel haberciliğe göre avantajları habercinin okuyucu ile doğrudan temas kurması, haberlerin kullanıcı etkileşimi ile hızla yayılması ve devlet baskısını daha az hissetmesi olarak sıralanabilir.[28][36] Öte yandan, haberlerin hızlı yayılıyor oluşudezenformasyonun da yayılabilmesine sebep olabilmektedir. Türkiye'de üniversite öğrencileri arasında yapılan bir araştırmaya göre, okuyucu bu riskin farkındadır ve haberin ne kadar paylaşıldığından ziyade niteliğini önemsemektedir.[36]
İnternet ortamının haberciler açısından olumlu özelliği okuyucunun doğrudan etkileşimlerine açık olması ve küçük bir sermaye ile bu mecraya girilebiliyor olmasıdır.[34] Teknolojinin de gelişmesiyle, internet gazetecileri, pahalı ekipmanlara sahip olmadan canlı yayın yapabilmekte, haber kaynaklarıyla bağlantı kurabilmektedir. Haberciler yorum, beğeni ve anket gibi yöntemlerle okuyucunun eğilimlerini takip edebilir.
Türkiye merkezli, ulusal düzeyde faaliyet yürüten haber ajanslarının bazıları şunlardır:[28]
 Türkiye konuları | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| | |||||||||
| Siyaset veyönetim |
| |||||||||
| Coğrafya |
| |||||||||
| Ekonomi | ||||||||||
| Toplum |
| |||||||||
| Semboller | ||||||||||
