Protistler
|
|---|
 |
Biyolojik sınıflandırma |
|---|
|
| İçerdiği gruplar |
|---|
Üst gruplar[1] ve tip şubeler
Birçok diğerleri;
sınıflandırma çeşitleri |
| Kladistik açıdan içerdiği fakat geleneksel olarak içermediği taksonlar |
|---|
|
Protistler (Latince: Protista, bazenLatince: Protoctista), ayrışık (heterojen) bircanlı grubudur vehayvan,bitki ya damantar olarak değerlendirilemeyenökaryot canlılardan oluşur. Protistler bilimsel sınıflandırma açısındanâlem olarak değerlendirilse detek soylu(monophyletic) değil,kısmi soylu(paraphyletic) bir gruptur. Protistler içinde değerlendirilen canlıların da görece basit yapılı (tek hücreli) ya da ileri düzeyde özelleşmiş dokuları olmayan (çok hücreli) olmak dışında ortak özellikleri pek yoktur.
Beslenmelerifotosentez,absorbsiyon ya dafagositoz ile, çoğalmaları iseeşeyli ya daeşeysiz üreme ile gerçekleşen protistlerin hareketsiz olanları olabildiği gibi,kamçı,siller ya dayalancı ayaklarla hareket edenleri de bulunur. Yaklaşık olarak 60.000 yaşayan, 60.000 kadar da soyu tükenmiş fosil türü bilinmektedir.
Protistler, yaklaşık son 150 yıldır, diğer canlı âlemlerine benzerliklerine göre çeşitli alt gruplara ayrılmaktaydı. Hayvanlara benzeyenlerinprotozoa, bitkilere benzeyenlerinalg ve mantarlara benzeyenlerin decıvık mantar(slime mould) vesu mantarı(water mould) olarak adlandırıldığı ve grupların birbirleriyle sıklıkla örtüştüğü bu ayrım, günümüzde yerini filogenetik sınıflandırmalara bırakmıştır. Ancak, resmî olmayan bu gruplar, protistlerinmorfoloji veekolojisini tanımlamakta yine de kullanışlıdır.
19. yüzyılın başlarında,bakteriler de protist olarak kabul edilmişlerdir ama 19. yüzyılın sonlarında Bacteria ayrı birüst âlem olarak kabul görmektedir.
Protozoa, çeşitli istisnaları bulunsa da çoğunlukla tek hücreli, hareketli ve fagositoz ile beslenen protistlerdir. Genel olarak 0,01-0,5 mm boyutlarındadırlar ve temeldemikroskop ile izlenebilirler. Sulak çevrelerde de toprakta da bulunabilen ve kurak dönemleri sıklıklakist ya daspor (biyoloji) hâlinde geçiren protozoa, çeşitli önemliparazitleri içerir. Bu canlılar, hareketlerine göre, dört alt gruba ayrılırlar:
Algler, yaşamlarını fotosentez ile sürdürürler. Ayrıca aşağıda sıralanmış olan, hareketsiz ve bazıları gerçek çok hücreli (bazısu yosunları) kimi canlılar da bu grupta bulunur:
Yeşil ve kırmızı algler,Glaucophyta olarak anılan küçük bir grupla birlikte, bitkilerin yakın akrabası gibi durmaktadırlar ve kimi araştırmacılar bunları, basit yapılarına rağmen, bitkiler âlemi içinde değerlendirir. Diğer çoğu alg ise ayrı gelişim göstermiştir ki, bunlara hepsi de ayrıca protozoa olarak değerlendirilenHaptophyta,Cryptophyta,Dinoflagellata,Euglenoidea veChlorarachnea gruplarının üyeleri dâhildir.
Paramecium bursaria ya daSarcodina (Radiolaria, ışınlılar)şubesinin canlıları gibi bazı protozoanın, hücreleriyle bütünleşmemiş olan endosimbiyotik algler içermesi de dikkat çekicidir.
Protist düzeyinde yapıya sahip çeşitli canlılar,sporangiyum ürettikleri için, esasen mantar olarak değerlendirilmişlerdir. Bu gruptaChytridiomycota, cıvık mantarlar, su mantarları veLabyrinthulomycetes gruplarının üyeleri bulunur. Günümüzde, Chytridiomycota canlılarının mantarlarla akraba olduğu anlaşılmıştır ve onlarla birlikte sınıflandırılır. Diğerleri iseselülozdansakitin içerenhücre duvarları bulunan Heterokontophyta ve hücre duvarları bulunmayanAmoebozoa içinde değerlendirilir.
Protistlerin sınıflandırılması henüz değişkendir. Yeni sınıflandırmalar,ince yapı,biyokimyasal vegenetik özellikler üzerinden giderek tek soylu gruplar ortaya koymaya çalışmaktadırlar. Ancak, bir bütün olarak protistler kısmi soylu bir grup olduğu için, bahsi geçen yeni sınıflandırmalarda âlem taksonu ya bölünmekte ya da hepten bir kenara bırakılmaktadır ve protist grupları ökaryotların ayrı ayrı soyları olarak değerlendirilmektedir. Adl ve arkadaşları (2005)[1] tarafından ortaya konulmuş son şemada, şube,sınıf vb. sınıflandırma basamaklarına yer verilmemektedir.
Günümüzde şube olarak değerlendirilebilen ve resmen tanınmış kimi protist grupları aşağıdaki listede sunulmuştur. Ancak, sınıflandırmaların değişkenliği nedeniyle, pek çok başka şube de Protista ile ilişkilendirilebilmektedir.
- ^ Sina M. Adl, Alastair G. B. Simpson, Mark A. Farmer, Robert A. Andersen, O. Roger Anderson, John R. Barta, Samuel S. Bowser, Guy Brugerolle, Robert A. Fensome, Suzanne Fredericq, Timothy Y. James, Sergei Karpov, Paul Kugrens John Krug, Christopher E. Lane, Louise A. Lewis, Jean Lodge, Denis H. Lynn, David G. Mann, Richard M. Mccourt, Leonel Mendoza, Øjvind Moestrup, Sharon E. Mozley-Standridge, Thomas A. Nerad, Carol A. Shearer, Alexey V. Smirnov, Frederick W. Spiegel and Max F. J. R. Taylor. (2005) "The New Higher Level Classification of Eukaryotes with Emphasis on the Taxonomy of Protists". Journal of Eukaryotic Microbiology52:(5) 399-451.
- ^Adl SM, Simpson AG, Lane CE, Lukeš J, Bass D, Bowser SS, Brown MW, Burki F, Dunthorn M, Hampl V, Heiss A, Hoppenrath M, Lara E, Le Gall L, Lynn DH, McManus H, Mitchell EA, Mozley-Stanridge SE, Earnest H, Aurther T, Parfrey LW, Pawlowski J, Rueckert S, Shadwick L, Shadwick L, Schoch CL, Smirnov A, Spiegel FW (September 2012)."The revised classification of eukaryotes"(PDF).The Journal of Eukaryotic Microbiology.59 (5): 429-493.doi:10.1111/j.1550-7408.2012.00644.x.PMC 3483872 $2.PMID 23020233. 16 Aralık 2013 tarihinde kaynağındanarşivlendi(PDF)24 Ocak 2021.
