| 'Panzerkampfwagen IV Sd.Kfz. 161 | |
|---|---|
 Deutsches Panzermuseum Munster'nde bulunan bir Panzerkampfwagen IV (Ausf.G). | |
| Çeşidi | Orta tank |
| Uyruğu |  Nazi Almanyası |
| Hizmet geçmişi | |
| Hizmet | 1939–1945 (Nazi Almanyası) 1954–1967 (Suriye) |
| Kullanıcılar | |
| Kullanıldığı savaşlar | II. Dünya Savaşı 1948 Arap-İsrail Savaşı Altı Gün Savaşı |
| Üretim tarihi | |
| Tasarımcı | Krupp |
| Tasarlandığı tarih | 1936 |
| Üretici | Krupp,Vomag,Steyr |
| Birim maliyeti | ≈103,462Reichsmark |
| Üretildiği tarih | 1936–1945 |
| Üretim adedi | 8,553 |
| Çeşitleri | StuG IV,Jagdpanzer IV,Brummbär,Nashorn,Wirbelwind,Ostwind |
| Özellikler | |
| Ağırlık | 25,0 ton (27,6 küçük ton) |
| Uzunluk | 5,92 metre (19 ft 5 in) |
| Genişlik | 2,88 m (9 ft 5 in) |
| Yükseklik | 2,68 m (8 ft 10 in) |
| Mürettebat | 5 (komutan, silahçı, yükleyici, sürücü, radyo operatörü) |
| Zırhı | 10-80 mm |
| Ana silahı | 7.5 cm KwK 40 L/48 |
| Diğer silahları | 2 ×7.92 mmMG 34 |
| Motor | Maybach HL120 TRM 12 silindir benzinli 300 PS (296hp, 220kW) |
| Transmisyon | Synchromesh ZF SSG 77 6 ileri 1 geri |
| Süspansiyon donanımı | Yaprak yay |
| Depo kapasitesi | 470 L (120 US gal) |
| Harekat menzili | 200 km (120 mi) |
| Azami hızı | Yol: 42 km/sa (26 mph) Arazi: 16 km/sa (9,9 mph) |
Panzerkampfwagen IV, yaygın olarak bilinen adıylaPanzer IV,Nazi Almanyası tarafından 1930'ların sonlarında geliştirilen veII. Dünya Savaşı sırasında yaygın olarak kullanılan orta sınıf tank. Tankın ordu envanter numarasıSd.Kfz. 161'dir.
Alman doktrinine göre başlangıçta Panzer IV piyade destek görevleri için tasarlanmıştı,Panzer III ise tanklara karşı görev yapacaktı. Panzer IV'nin ilk modelleri piyade desteği amaçlı büyük çaplı ve görece yavaş mermiler ateşlemek üzere tasarlanmış kısa namlulu toplar taşıyorken Panzer III'ler düşman tanklarının zırhını delme amaçlı küçük çaplı, yüksek hızlı mermiler kullanan uzun namlulu toplar taşıyordu. Savaşın ilerleyen dönemlerinde tankların görevleri yer değiştirdi; Panzer III daha büyük çaplı ama kısa namlulu toplar taşımaya başlarken Panzer IV daha büyük taret halkası sayesinde 7.5 cm çapında, uzun namlulu L/43 ve L/48 topları ile düşman tanklarına karşı daha etkili hale geldi. Bu sayede Panzer IV, savaş boyunca karşı karşıya geldiği SovyetT-34 ve AmerikanM4 Sherman tanklarına karşı etkili olmaya devam etti.
1936 ile 1945 yılları arasında çeşitli modelleri ile toplamda 8.553 adet üretilen Panzer IV, II. Dünya Savaşı esnasında Nazi Almanyası tarafından en fazla sayıda üretilen tank ve 10.086 adet üretilenStuG III taarruz topunun ardından ikinci en fazla sayıda üretilenzırhlı muharebe aracıdır. Almanya tarafından savaş boyunca üretimi kesintisiz devam eden tek tank modelidir. Tank üzerinde yapılan değişiklikler, güncellemeler ve modifikasyonlar ile savaş boyunca güncel düşman tanklarına karşı eşitliğini sürdürmüştür. Savaş boyunca zırh, top ve hareketlilik alanlarında geliştirmeler yapılmış, savaşın sonuna doğru üretimi arttırma amacıyla çeşitli basitleştirmeler uygulanmıştır. Panzer IV şasisiSturmgeschütz IVtaarruz topu,Jagdpanzer IVtank imha edici,Wirbelwind kendinden tahrikliuçaksavar aracı veBrummbär taarruz topu dahil olmak üzere birçok diğer muharebe aracı için temel olarak kullanılmıştır.
Panzer IV'ün yerini savaş esnasında kısmenPanther almış ancak modelin üretimi savaşın sonuna dek devam etmiştir. Panzer IV, Almanya'nın en yaygın ihraç edilen tanklarından biri olmuştur.Finlandiya,İspanya,Romanya veBulgaristan gibi müttefiklere 300 civarında tank satılmıştır. Savaş sonrasındaFransa,İspanya veÇekoslovakya tarafından Suriye'ye satılan düzinelerce Panzer IV tankı 1967'deAltı Gün Savaşı esnasında muharebelerde yer aldı.
Panzer IV, Alman general ve yenilikçi zırhlı savaş teorisyeni GeneralHeinz Guderian'ın öne sürdüğü konseptlere göre hazırlandı.[1] Bu konsepte göre Panzer IV düşman tanksavar silahları ve tahkimatına karşı kullanılmak üzere destek tankı olacak, Panzer III ise diğer düşman tanklarıyla muharebe edecekti.[2] İdeal şartlarda muharebe alanındaki tank taburları, Panzer III'lerden oluşan üç orta tank bölüğü ve Panzer IV'lerden oluşan bir ağır tank bölüğünden müteşekkil olacaktı.[3] 11 Ocak 1934'tre Alman ordusu, "orta ağırlıkta traktör" için hazırladığı spesifikasyonu savunma şirketlerine gönderdi. 37 mm çapında bir anti tank topuyla donatılacak Panzer III'ü desteklemek için planlanan bu tank, kısa namlulu 75 mm'lik obüs benzeri bir top taşıyacak ve en fazla 24 ton ağırlıkta olacaktı. Almanya bu esnada teoride de olsa hâlenVersay Barış Antlaşması şartlarına bağlı olduğu için tank üretmesi yasaktı,[4] bu sebeple asıl amacın gizlenmesi için geliştirmelerBegleitwagen ("eşlik aracı") veya BW adı altında yürütülecekti.[5] Proje kapsamındaMAN,Krupp veRheinmetall-Borsig spesifikasyonlara göre kendi prototiplerini geliştirdiler,[3] bu adaylar arasından seçilen Krupp'un prototipi projenin kazananı oldu.[6]
Orijinal şasi, birbiri arasına geçen altı yol tekeri[a] olan ve Almanyarı paletli araçlarında kullanılanSchachtellaufwerk süspansiyon sistemini kullanıyordu; Alman ordusu bunun yerineburulma çubuklu bir sistem istedi. Bu sistem yol tekerlerinin dikey olarak daha fazla hareket mesafesine sahip olmasını sağlıyor, böylece hem yolda, hem de arazide aracın hareket kabiliyeti ve mürettebat konforunu arttırıyordu. Ancak, tank ihtiyacının acil olması sebebiyle teklif edilen iki sistem de kullanılmadı; bunlar yerine Krupp basit yaprak yaylar kullanan, çiftbojili bir sistem kullandı. Aracın ağırlığı lastik kaplı sekizer adet küçük yol tekeri ile paletlere aktarılıyordu.[6]Simpkin, s. 106
Prototip araç beş kişilik bir mürettebata sahipti. Sürücü aracın sol önünde yer alan sürücü bölmesindeydi. Telsiz operatörü aracın sağ önünde yer alıyor, aynı zamanda gövde makineli tüfeğini kullanıyordu. Aracın ortasında bulunan taret, muharebe kompartmanını oluşturuyordu. Nişancı taretin sol önünde, yükleyici ise sağ önünde yer alırken tank komutanı ortada ve arkadaydı. Aracın motor bölmesi gövdenin arka kısmındaydı. Motor şaftı aracın aracın arkasındaki motoru, öndeki şanzıman ve direksiyon ünitesine bağlıyordu. Şaftın taret sepetini, taret motorunu ve elektrik bağlantılarını engellememesi için aracın motoru orta hattın 1,524 mm sağında, taret ise 665 mm solunda yer alıyordu. Aracın asimetrik yapısı sebebiyle başta atışa hazır mühimmat olmak üzere savaş yükünün çoğu sağ yanda yer alıyordu.[6]
Versuchskraftfahrzeug 622 (Vs.Kfz. 622) ("deneysel motorlu araç 622") adıyla hizmete kabul edilen aracın[4] üretimine 1936'daMagdeburg'dakiFried. Krupp Grusonwerk AG fabrikasında başladı.[7]
Panzer IV'ün ilk seri üretim versiyonu 1936'da üretime girenAusführung A'ydı.[b] Aracın 250 beygir gücündekiMaybach HL108 motoru, beş ileri ve bir geri vitesli SGR 75 şanzımana bağlıydı[6][8] ve yolda 31 km/sa hıza ulaşabiliyordu.[8] Aracın ana silahı olan kısa namluluobüs benzeri 75 milimetre (2,95 in)Kampfwagenkanone 37L/24(7,5 cm KwK 37 L/24) tank topu, esas olarak yüksek patlayıcı mermileri ateşlemek için tasarlanmış düşük namlu çıkış hızına sahip bir silahtı.[9]
Zırhlı hedeflere karşızırh delici mermi mermileri (Panzergranate) 430 m/s namlu çıkış hızında ateşleyebilen KwK 37, 700 metre mesafeden 30 derece açıda yer alan 43 milimetrelik çelik zırhı delebiliyordu.[10] Araç ayrıca ana topa eş eksenli bir 7,92 mm çapındakiMG 34 makineli tüfeği ve gövdenin sağ önünde aynı tipte bir diğer makineli tüfek taşıyordu.[6] Ana top ve eş eksenli makineli tüfekTurmzielfernrohr 5b optik nişangahı kullanırken gövde makineli tüfeğiKugelzielfernrohr 2 optik nişangahına sahipti.[11] Ausf. A gövdenin ön plakasında 14,5 mm, tarette ise 20 mm çelik zırhla korunuyordu. Bu zırh sadece top mermisi parçaları, hafif piyade silahları ve hafif anti-tank mermileri durduracak kalınlıktaydı.[12][9] A versiyonlarından toplam 35 adet üretildi.[4]
1937'de Ausf. B üretimine geçildi.[4] Orijinal motor, 300 HP gücündeki Maybach HL 120TR modeliyle, şanzıman ise yeni, altı ileri ve bir geri vitesli SSG 75 modeliyle değiştirildi. Aracın ağırlığı 16 tona artmasına rağmen son hızı da artarak 42 km/sa oldu.[13] Gövde ön üst zırhının kalınlığı 30 milimetreye arttırıldı,[12][9] düzleştirilen ön plakaya yeni bir sürücü gözetleme vizörü monte edildi, gövdedeki makineli tüfek kapaklı bir tabanca lombozu ve görüş kapağıyla değiştirildi.[13] Aracı hafifletmek için üst gövde genişliği ve mühimmat alanı azaltıldı.[13] Panzer III Ausf. C'den uyarlanan yeni bir komutan kupolası monte edildi.[13] Temmuz 1938'den itibaren aracın arka gövdesine bir çoklu sis bombası ateşleme düzeneği (Nebelkerzenabwurfvorrichtung) monte edildi;[13] aynı düzenek Ağustos ayından itibaren daha önce üretilen Ausf. A ve Ausf. B'lere de eklendi.[14] Panzer IV Ausf. B modelinden 42 adet üretildi.[4]
Ausf. C, 1938'de B modelinin yerini aldı.[4][12] Bu modelde taret zırhı 30 mm'ye yükseltildi ve aracın ağırlığı 18,14 tona ulaştı. 40 adet Ausf. C'nin montajının ardından, 80341 numaralı şasi ve sonraki üretimde motorlar geliştirilmiş HL 120TRM modeliyle değiştirildi. 140 Ausf. C'den sonuncusu Ağustos 1939'da üretildi.[12]
Ausf. C'nin ardından üretime giren ve toplam 248 adet üretiken Ausf. D'de gövde makineli tüfeği geri eklendi, taretin iç top kalkanı yerine 35 mm kalınlığında[15] dışarıya monte bir kalkan kullanıldı.[12] Aracın yan zırh kalınlığı 20 mm'ye çıkartıldı.[9] 27 Eylül 1939'da Panzer IV'ünSonderkraftfahrzeug 161 (Sd.Kfz. 161) koduyla genel kullanıma alındı, aynı ay içerisinde Almanya'nın Polonya'yı işgalinin sonuna doğru üretiminin arttırılması kararlaştırıldı.[4]
Fransa'nın işgali esnasında Alman tankları,Birleşik Krallık'ınMatilda I veMatilda IIpiyade tanklarının kalın zırhlarını delmekte zorluk yaşadılar. Bu sebeple işgal esnasında Almanlar 5 cm Pak 38tanksavar topunu temel alan yeni bir 5 cm'lik topu Panzer IV Ausf. D şasisi üzerinde test ettiler. Almanya'nınFransa'ya karşı kazandığı hızlı zafer, 80 adet üretilmesi planlanan bu modelin üretime girmeden iptal edilmesine sebep oldu.[16]
Ekim 1940'ta Ausf. E modeli hizmete girdi. Bu modelde 30 mm ön alt gövde 30 mm kalınlığındaydı, ön üst gövde zırhının üzerine ara çözüm olarak 30 mm'lik çelik plakadan oluşan bir ek zırh eklenmişti.Sturmgeschütz III'ten uyarlanan yeni bir sürücü vizörü ön gövde plakasının üzerinde yer alıyordu.[17] Panzer III Ausf. G'den uyarlanan yeni komutan kupolası taretin daha önüne monte edilmişti.[18] Bu geliştirmeler daha sonra bakım için fabrikaya geri gönderilen eski Panzer IV modellerine de uyarlandı. Ekim 1940 - Nisan 1941 arasında 206 adet Ausf. E üretildi.[19]
Nisan 1941'de Panzer IV Ausf. F üretimi başladı. Bu yeni modelde taret ve gövde, daha önceki Ausf. E'nin zırhı ise birbirine bağlanmış iki plakadan oluşan zırhından farklı olarak 50 mm kalınlığında tek plakadan oluşan zırhla kaplıydı,[12] yan zırh kalınlığı ise 30 mm'ye arttırılmıştı.[20] Ana motorun egzoz susturucusu kısaltılmış, sol yanına yardımcı jeneratörün susturucusu eklenmişti.[17] Aracın ağırlığı 22,3 tona ulaşmış, bu sebeple paletin yere yaptığı basıncı azaltmak için palet genişliği 380 mm'den 400 mm'ye arttırılmıştı. Daha geniş palet buzda çekişi arttıran buz kramponlarının monte edilmesine uygundu. Aracın arkasındakiavara kasnağı ve önündekizincir dişlisi modifiye edilmişti.[21] Yeni Ausf. F2 modelinin üretime girmesinin ardından mevcut Ausf. F'ler Ausf. F1 olarak yeniden adlandırıldı. Nisan 1941 - Mart 1942 arasında toplam 471 adet Ausf. F1 üretildi.[19]
26 Mayıs 1941'de Hitler'in de yer aldığı veBarbarossa Harekatı'ndan sadece haftalar önce gerçekleşen bir konferansta Panzer IV'ün ana silahının daha güçlü bir top ile değiştirilmesine karar verildi. Krupp, 50 mm Pak 38 L/60 topunu Panzer IV taretine adapte etmekle görevlendirildi. İl prototip 15 Kasım 1941'de teslim edildi.[22] Alman tank toplarının SovyetT-34orta tankları veKV-1ağır tankları karşısında yetersiz kalması üzerine yeni, çok daha güçlü bir tank topu tasarlanması kararlaştırıldı.[23] Kasım 1941'de Panzer IV'e 50 mm top takılması projesinden vazgeçildi. Bunun yerine Krupp, Rheinmetall ile ortak çalışmaya başlayarak Rheinmetall'ın 75 mm tank topunun geliştirilmesine odaklandı. Bu top 7,5 cm Pak 40 L/46 olarak adlandırılacaktı. Bu topun geri tepme mesafesinin Panzer IV tareti için çok uzun olması sebebiyle geri tepme mekanizması ve mermi yatağı kısaltıldı. Ortaya çıkan yeni model7,5 cm KwK 40 L/43 olarak anılacaktı.[24] Yeni KwK 40, Pzgr. 39 zırh delici mermilerini 750 m/s namlu çıkış hızıyla ateşleyebiliyordu. Bu hız, önceki modellerdeki KwK 37 L/24 toplarının 430 m/s çıkış hızından %75 daha yüksekti.[21] İlk başta KwK 40 tek hazneli, top şeklinde birnamlu frenine sahipti; bu namlu freni tek başına geri tepme frenlemesinin %50'sini sağlıyordu.[25] KwK 40 L/43,Panzergranate 39 mermisi ile 1.830 metre mesafede 77 mm kalınlığında çelik zırhı delebiliyordu.[26]
Daha uzun namlulu 7,5 cm topların artı ve eksi yönleri vardı. Tasarımcıların ağırlığı azaltma yönündeki tüm çabalarına rağmen aracın ağırlık merkezi ön kısma daha yakındı, bu yüzden ön süspansiyon yayları sürekli kompresyon altındaydı. Bu durum tankın direksiyon çevrilmese bile salınmasına sebep oluyordu. Bu sorun Mart 1943'te üretime girenAusführung H modelinde daha da artacaktı.[27]
Yeni ve daha uzun namlulu KwK 40 L/43 topunun monte edildiği Ausf. F'ler, geçici olarak Ausf. F2 adını aldı ve model numarası Sd.Kfz. 161/1 olarak değiştirildi. Tankın ağırlığı artarak 23,6 tona ulaşmıştı. Ausf. F1 ve Ausf. F2 arasındaki temel farklar top, top kalkanı, iç seyahat kilidi, yeni top kundağı, yeniTurmzielfernrohr 5f optik nişangah, değiştirilmiş mühimmat cephaneliği ve aracın arkasındakiNebelkerzenabwurfvorrichtung sis atar yerine taret tavanına monte edilenNebelwurfgerät sis atar sistemiydi.[28] Üretime girişinden üç ay sonra Ausf. F2 modeli Ausf. G olarak yeniden adlandırıldı.[29]
Panzer IV Ausf. G Mart 1942 - Haziran 1943 arasındaki üretim sürecinde çeşitli değişikliklere uğradı. Aracın ön göğüs zırhına 30 milimetrelik ek zırh plakası (önce kaynaklarla, daha sonra cıvatalarla) eklendi, böylece ön zırh kalınlığı 80 mm'ye ulaştı.[30] Ön zırhın arttırılması, 8 Kasım 1942'deki raporlara göre artan ağırlık sebebiyle mekanik bileşenlere binen ek yüke rağmen cephedeki askerlerden olumlu tepki aldı. Bu raporların ardından Panzer IV üretiminin yarısına 30 mm ek zırh takılması planlandı ancak 5 Ocak 1943'te Hitle tüm Panzer IV'lerin 80 mm ön zırha sahip olmasına karar verdi.[31]
Sıcak iklimlerde yapılacak operasyonlar için aracın motor kapağına havalandırma yarıkları açıldı. Soğuk havada ilk çalışmanın kolaylaştırılması için motor soğutma suyu ısıtıcısı ve motor başlatma yakıtı enjektörleri ilave edildi. Aracın farları yeni bir farla değiştirildi ve taretteki flama lombozu iptal edildi.[32] 19 Mart 1943'teSchürzen olarak adlandırılan yan ve taret zırh eteklerine sahip ilk Panzer IV sergilendi.[33]
Ausf. G üretiminin sonuna doğru komutan kupolası zırhı 50 mm'den 95 mm'ye arttırıldı ve kupolanın çift kapağı, tek kapaklı bir tasarımla değiştirildi. Nisan 1943'te KwK L/43 topu yerine daha uzun 7,5 cm KwK 40 L/48 topu kullanılmaya başlandı. Yeni topun çok hazneli namlu freni, geri tepmenin kontrol edilmesinde daha başarılıydı.[34] Daha uzun namlulu L/48 topu ile birlikte Turmzielfernrohr 5f/1 optik nişangahına geçildi.[35]
Sonraki versiyon olan Ausf. H Haziran 194'te üretime girdi[19] ve Sd. Kfz. 161/2 kodunu aldı. Göğüs zırhı 80 mm kalınlığında tek bir plakayla değiştirilerek dayanımı arttırıldı. Daha yüksek dişli oranına sahip yeni bir cer dişlisi sistemi, eski sistemin yerini aldı.[36] Müttefiklerin kullanacağı düşünülen manyetik anti-tank mayınlarına karşı koruma amacıyla aracın zırhının tüm dikey kısımlarınaZimmerit macun kaplama uygulandı.[37] Taret tavanı kalınlığı 10 mm'den 16–25 mm kalınlığa çıkartıldı.[36] Aracın yanlarına 5 mm, tarete ise 8 mm kalınlığında zırh etekleri (Schürzen) eklendi.[38][27] Bu etekler aracın yanlarında bulunan görüş yarıklarını kapattığı için bu yarıklar iptal edildi.[36] Ausf. H üretimi esnasında çeşitli değişikliklere uğradı; lastik tekerlekli yol tekerleri döküm çelik olanlarla değiştirildi, daha hafif döküm ön zincir dişlisi ve arka avara kasnağına geçildi,[36] gövde yanlarına üçgen destekler eklenerek kolayca kasar gören yan etek zırhı bağlantıları sağlamlaştırıldı,Nebelwurfgeraet sis atar iptal edildi ve yerini alacakNahverteidigungswaffe üretimi yeterli olmadığı için taretteki bağlantı delikleri yuvarlak bir zırh plakasıyla kapatıldı.[39][40] Bu değişiklikler aracın ağırlığını 25 tona çıkarttı. Panzer III'ten uyarlanan yeni, altı ileri oranlı SSG 77 şanzımana rağmen aracın son hızı arazide 16 km/saate kadar düştü. Ausf. H'nin deneysel bir versiyonu hidrostatik süspansiyonla donatıldı ancak üretime girmedi.[27]
Önceki modelin hareket kabiliyeti sorunlarını gidermesine rağmen Panzer IV'ün son üretim versiyonu olan Ausf. J, tarihçiler tarafından önceki model Ausf. H'ye göre bir gerileme olarak kabul edilir. Savaşta kaybedilen araçların yerini almak üzere tasarlanan yeni model, üretim hızını artırmak için büyük ölçüde basitleştirilmişti.[41] Ausf. J'de önceki modellerdeki tareti döndüren elektrik motoru iptal edilmişti, taret mürettebat tarafından iki el çarkıyla döndürülmekteydi. Taret döndürme mekanizması modifiye edilmiş, eklenen ikinci çark sayesinde eğimli zeminde taret dönüşü kolaylaştırılmıştı.[42] Yeterli seviyede düz zemindeyken el çarkları ile taret 4 saniyede 12.5°, 29.5 saniyede ise 120° döndürülebilmekteydi.[42] Taret motorunun çıkartılması sayesinde elde edilen alana 200 litrelik bir yakıt tankı eklendi, bu sayede tankın yoldaki menzili 320 km'ye çıkartıldı.[43] Taretin yanlarındaki tabanca ve görüş delikleri kaldırıldı, motorun radyatör yuvası basitleştirildi.[40] Taret tavanına 2 ton kaldırma kapasiteli bir vinç monte edilebilmesi için gereken yuvalar eklendi, taret zırhı kalınlığı 11–16 mm'ye çıkartıldı.[44] Silindirik egzoz susturucusu iki alev örten susturucuyla değiştirildi. Essen'dekiKrupp fabrikasının Müttefik bombardımanında hasar görmesi ve tank üretiminin kesintiye uğraması sebebiyle Haziran 1944'teWa Prüf 6, kullanılan zırhın yapısını değiştirdi ve basitleştirdi.[44] 1944 sonlarında üretimi hızlandırmak içinZimmerit kaplama uygulamasına son verildi, yan etek zırhları tel örgülerle değiştirildi, nişancının ileri görüş lombozu iptal edildi ve paletlerin üstünde yer alan rehber geri dönüş tekerlerinin sayısı dörtten üçe düşürüldü.[45][46]
1944 başlarında Rheinmeltall, Panzer IV'ün ateş gücünü arttırma amacıyla tankaPanther Ausf. F için geliştirilen ve Panther'in 7,5 cm L/70 topunu taşıyanSchmalturm'u (dar taret) uyarlamaya çalıştı. Şasinin taşıma kapasitesi ve kullanılabilir hacim limitlerine ulaşması sebebiyle bu çalışma başarısız oldu.[41]
| Tarih | Üretim Adedi | Model (Ausf.) |
|---|---|---|
| 1937–1939 | 262 | A – D |
| 1940 | 290 (-24) | D, E |
| 1941 | 480 (+17) | E, F |
| 1942 | 994 | F, G |
| 1943 | 2,983 | G, H |
| 1944 | 3,125 | H, J |
| 1945 | ~435 | J |
| Toplam | ~8,569 | Tüm modeller |
Panzer IV başlangıçta sınırlı ölçüde kullanılmak üzere tasarlandığı için tek tankın tek üreticisi Krupp'tı.Polonya Seferi öncesinde 35 Ausf. A; 42 Ausf. B; ve 140 Ausf. C olmak üzere 217 adet Panzer IV üretilmişti. 1941'de üretim yerleri arttırılarakPlauen'dekiVogtländische Maschinenfabrik ("VOMAG") ve Avusturya'nın St. Valentine kentindekiNibelungenwerk fabrikalarında da üretime başlandı.[19]
1941'de ayda ortalama 39 tank üretildi. Bu rakam 1942'de 83'e, 1943'te 252'ye ve 1944'te 300'e yükseldi. Aralık 1943'te Krupp fabrikasındaki üretimSturmgeschütz IV'e kaydırıldı. 1944 ilkbaharında da Vomag fabrikasıJagdpanzer IV üretimine geçti; böylece Nibelungenwerk Panzer IV üreten tek fabrika olarak kaldı.[47] Alman endüstrisinin Müttefik bombardımanı ve kara saldırıları altında yavaş çöküşü ve Ekim 1944'te Nibelungenwerk fabrikasının bir hava saldırısında ciddi hasar almasının ardından Mart ve Nisan 1945'te üretim 1942 öncesi seviyeye düştü ve ayda yaklaşık 55 tank üretilebildi.[48]
| Model | Ana top | Üst yapı zırhı mm | Gövde zırhı mm | Taret zırhı mm | Ağırlık ton) | Motor | Notlar | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ön | Yan | Arka | Ön | Yan | Arka | Ön | Yan | Arka | |||||
| Ausf. A VK622 | 7,5 cm KwK 37 L/24 | 15 | 18,4 t | Maybach HL 108TR 250 PS (246,6 hp; 183,9 kW) | SGR 75 şanzıman | ||||||||
| Ausf. B | 30 | 15 | 15 | 30 | 15 | 15 | 30 | 15 | 15 | 18,8 t | SSG 75 şanzıman | ||
| Ausf. C | 30 | 15 | 15 | 30 | 15 | 15 | 30 | 15 | 15 | 19,0 t | Maybach HL 120 TRM 300 PS (300 hp; 220 kW) | ||
| Ausf. D | 30 + 30 † | 20 + 20 † | 20 | 30 | 20 | 20 | 30 | 20 | 20 | 20,0 t | |||
| Ausf. E | 30 + 30 † | 20 + 20 † | 20 | 30 + 30 † | 20 + 20 † | 20 | 30 | 20 | 20 | 21,0 t | |||
| Ausf. F1 | 50 | 30 | 20 | 50 | 30 | 20 | 50 | 30 | 30 | 22,3 t | Palet genişliği 380 mm'den 400 mm'ye arttırıldı | ||
| Ausf. F2 | 7,5 cm KwK 40 L/43 | 50 | 30 | 20 | 50 | 30 | 20 | 50 | 30 | 30 | 23,0 t | Tek hazneli küresel namlu freni | |
| Ausf. G | 50 + 30 † | 30 | 20 | 50 + 30 † | 30 | 20 | 50 | 30 + 8 ‡ | 30 + 8 ‡ | 23,5 t | Çok hazneli namlu freni | ||
| Ausf. H | 7,5 cm KwK 40 L/48 | 80 | 30 | 20 | 80 | 30 | 20 | 50 | 30 + 8 ‡ | 30 + 8 ‡ | 25,0 t | Dikey yüzeylereZimmerit macun eklendi, SSG 77 şanzıman | |
| Ausf. J | 80 | 30 | 20 | 80 | 30 | 20 | 50 | 30 + 8 ‡ | 30 + 8 ‡ | 25,0 t | Taret elektrik motoru kaldırıldı, homojen haddelenmiş çelik zırh, Zimmerit kaplama kaldırıldı | ||
| † – Cıvatalar veya kaynakla eklenmiş ek zırh plakası ‡ –Schürzen zırh etekleri | |||||||||||||
Panzer IV II. Dünya Savaşı'nın en fazla ihraç edilen Alman tanklarından biridir.[50] 1942'deRomanya'ya 11,Macaristan'a ise 32 tank teslim edildi; bu tankların çoğu 1942'nin sonu ve 1943'ün başında Sovyetlere karşıStalingrad çevresindeki muharebelerde kaybedildi.[51] Romanya savaş boyunca çeşitli modellerde yaklaşık 120 adet Panzer IV teslim aldı.[52] Almanya,Bulgaristan'ı silahlandırmak için 46[53] veya 91[54] Panzer IV sağladı;[55] ayrıca yeni birİtalyan tümeninin çekirdeğini oluşturmak üzere İtalya'ya 12 tank teklif etti. Bu tanklar İtalyan tank mürettebatlarının eğitiminde kullanıldı, ancakMüttefiklerin Sicilya'yı işgali veBenito Mussolini'nin devrilmesinin ardından 1943 ortalarında Almanlar tarafından geri alındı.[53]
Türkiye savaş esnasındakrom cevheri karşılığı 35 Panzer IV satın almıştır. Teslimatlar Ausf. G modelleri ile başlamış, olaslıkla Ausf. H modelleri ile devam etmiştir. Son teslimat 4 Mayıs 1944'te gerçekleşmiştir.[56] Diğer kaynaklar 1943'te 15 ile 22 arası tank teslim edildiğini ve tümünün Ausf. G modeli olduğunu belirtmektedir.[57]
Falanjistİspanya hükûmeti Mart 1943'te 100 Panzer IV için istekte bulundu, aynı yılın Aralık ayına dek 20 tank teslim aldı.[58]Finlandiya toplam 30 tank satın aldı ancak 1944'te sadece 15 tank teslim edildi. Aynı yıl Macaristan'a gönderilen ikinci parti 62[53] veya 72[54] tanktan oluşuyordu ancak bu tanklardan 20'si kayıpları telafi etmek için Alman ordusuna teslim edildi.[54] Hırvatistan 1944 sonbaharında 10 Ausf. F1 ve 5 Ausf. G teslim aldı.[59] Tüm modellerden toplam 297 Panzer IV Almanya'nın müttefiklerine verildi.[60][61]
Panzer IV, savaş boyunca üretimi ve cephede kullanımı devam eden tek Alman tankıdır.[62][63] Savaş boyuncaWehrmacht'ın toplam tank gücünün %30'unu oluşturmuştur.[64] Panzer IV 1939'un başında hizmete girmiş olmasına rağmenÇekoslovakya'nın işgali esnasında Alman tank gücünün büyük kısmı modası geçmişPanzer I vePanzer II'lerden oluşuyordu.[65][66][67]
1 Eylül 1939'da, Almanya'nın Polonya'yı işgalinin başında alman zırhlı birlikleri 1.445 Panzer I, 1.223 Panzer II, 98 Panzer III ve 211 Panzer IV'ten oluşuyordu. Daha modern olan Panzer III ve IV, Alman zırhlı gücünün yalnızca %10'uydu.[68] 1. Panzer Tümeni tüm tank tipleri arasında neredeyse eşit dağılıma sahipti; tabur başına 17 Panzer I, 18 Panzer II, 28 Panzer III ve 14 Panzer IV'e sahipti. Diğer tümenler ağırlıklı olarak eski modellerden oluşuyordu; tabur başına dağılım 34 Panzer I, 33 Panzer II, 5 Panzer III ve 6 Panzer IV'e sahipti.[69] Polonya ordusu Alman hafif tanklarına karşı etkili olabilecek 200'den az tanka sahipti, Polonyalıların tanksavar topları ise Alman ordusuna karşı daha ciddi bir tehdit oluşturuyordu ve Almanlar Panzer IV'ün yakın destek gücüne olan vurgusunu arttırmalarına sebep oldular.[70]
10 Mayıs 1940'takiFransa işgali öncesinde Panzer III ve IV üretimi artmış olmasına rağmen Alman ordusundaki tankların çoğunluğu hala bir önceki nesle aitti. Heinz Guderian'a göre Wehrmacht Fransa'nın işgaline 523 Panzer I, 955 Panzer II, 349 Panzer III, 278 Panzer IV, 106Panzer 35(t)s ve 228Panzer 38(t) ile başlamıştı.[71] Telsizlerin taktik kullanımı[72] ve daha gelişmiş zırhlı muharebe taktikleri sayesinde Almanlar, Fransız ve Britanya zırhlı birliklerini yenmeyi başardılar.[73] Buna rağmen Panzer IV'lerin 7,5 cm KwK 37 L/24 topları FransızlarınSomua S35 veChar B1 gibi kalın zırhlı tanklarına karşı etkili değildi.[74] Somua S35'in maksimum zırh kalınlığı 55 mm'ydi;[75] KwK 37 L/24'ün 700 metre mesafede zırh delme kabiliyeti ise 43 mm ile sınırlıydı.[10] BritanyalılarınMatilda II tankları da önde ve tarette 70 mm, yanlarda ise minimum 65 mm kalınlıktaydı.[76]
Panzer IVAfrika Korps (Alman Afrika kolordusu) tarafından Kuzey Afrika'daki muharebelerde de kullanıldı.[77] Panzer III ve IV, bu cephede de Birleşik Krallık'ın Matilda II tanklarının kalın zırhını delmekte sorun yaşadı; Matilda'nın40-mm QF 2 pounder topu ise iki Alman tank modelinin zırhını da delebiliyordu. Matilda II'nin ana dezavantajı yavaş olmasıydı.[78] Ağustos 1942'de Rommel'ın kuvvetlerine uzun namlulu 7,5 cm L/43 topu taşıyan Panzer IV Ausf. F2'lerden sadece 27 adet teslim edilmişti. Rommel bu tankları zırhlı saldırılarında mızrak başı olarak kullandı.[78] Uzun namlulu L/43 topu,M3 Grant de dahil olmak üzere cephedeki Amerikan ve Birleşik Krallık tanklarının zırhlarını 1,500 metreye dek mesafeden delebiliyordu.[79] Ausf. F2'lerin çoğu cepheye Ağustos ile Ekim 1942 arasında ulaştı, ancak sayıları Birleşik Krallık'ın cepheye yığdığı güce kıyasla çok azdı.[80]
Panzer IV ayrıca 1941 başlarındaYugoslavya'nın işgali veYunanistan'ın işgalinde de yer aldı.[81]
22 Haziran 1941'de başlayanBarbarossa Harekatı'nın ilk safhalarında Alman güçleri, Rusların kalın zırha sahip ağır tankKV-1 ve eğimli zırha sahip orta tankT-34 modelleriyle karşı karşıya geldi. Panzer IV'ün ilk modellerindeki 7,5 cm L/24 bu tanklara karşı etkili değildi. Almanlar bu tehditlere karşı 7,5 cm'lik uzun namlulu, yüksek mermi çıkış hızına sahip L/43 ve L/48 toplarına geçişi hızlandırdılar. 7,5 cm L/43, T-34'ün zırhını 1.600 metreye kadar mesafelerde, birçok atış açısından delebiliyordu.[82][83] Yeni L/43 topa sahip Ausf. F2 modellerinin ceheye sevkiyatı 1942 ilkbaharında başladı. Yaz aylarında yapılan saldırılarda L/43 topa sahip 135 Panzer IV kullanıma hazırdı. Bu esnada Panzer IV Ausf. F2, T-34 ve KV-1'e karşı ateş gücü üstünlüğü olan tek Alman tankıydı.[84] Haziran 1942 ile Mart 1943 arasındaki muhrarebelerde kritik rol oynayan bu model ile[85] Panzer IV, Alman zırhlı tümenlerinin ana silahı oldu.[86] Eylül 1942'de hizmete girenTiger I henüz yeterli sayıda değildi, yeni bir model olduğu için geliştirme süreci sonlanmamıştı ve hala çözülmesi gereken problemleri vardı.Panther ise Mayıs 1943'e kadar cephede yer almayacaktı.[87] Bu dönemde Alman kuvvetlerinin Panzer IV kullanım sıklığı kaybedilen tank sayısında da kendini gösteriyordu; 1942'deDoğu Cephesi'nde 502 Panzer IV kaybedilmişti.[88]
Panzer IV 1943 yılı boyunca da cephede önemli rol oynadı. Tankın yer aldığı önemli çatışmalardan biri deKursk Muharebesi'ydi. Kursk'ta Panther gibi yeni tanklar muharebe yeteneklerini kısıtlayan dayanıklılık sorunlarıyla uğraştığı için[89] Panzer IV'ler cephede yoğun şekilde kullanıldı. Kursk'ta 841 Panzer IV görev yaptı.[90] 1943 yılı boyunca Almanlar Doğu Cephesi'nde 2.352 Panzer IV kaybetti;[91] bazı tümenler yılın sonda 12-18 tank mevcuduna kadar düşmüştü.[86] 1944'te 2.643 Panzer IV daha kaybedildi. Almanlar zaman geçtikçe kaybedilen tankların yerine yenisini koymakta git gide daha çok zorlanıyordu.[92] Yine de Panzer IV'lerin yerini alacak yeterli sayıda Panther üretimi olmadığı için Panzer IV'ler 1944 boyunca Almanya'nın ana tankı olmaya devam etti.[93]
Ocak 1945'te Doğu Cephesi'nde 287 Panzer IV kaybedildi. Savaş boyunca Doğu Cephesi'nde Sovyetlere karşı kaybedilen Panzer IV sayısının 6.153 olduğu tahmin edilmektedir. Bu sayı, savaş boyunca kaybedilen Panzer IV'lerin %75'idir.[94]
Panzer IV modelleri, 6 Haziran 1944'teNormandiya Çıkarması başladığındaBatı Cephesi'nde yer alan Alman tank gücünün yarısını oluşturuyordu.[95]Normandiya'da görev yapan 11 tank tümeninin çoğu, ilk başta Panther ve Panzer IV'ler kullanan birer zırhlı alaya sahipti. Bu tümenlerde toplam 160 tank bulunuyordu;Waffen-SS panzer tümenleri,Heer panzer tümenlerine kıyasla daha büyüktü ve daha iyi donatılmıştı.[96][97] Panzer IV savaş boyunca sürekli geliştirilmesi sayesinde Müttefik tanklarına karşı güçlü bir rakip olarak biliniyordu.[95] Normandiya'nınkoruluk coğrafyası savunma için elverişliydi, bu sayede Alman tank ve tanksavar birlikleri düşman hava üstünlüğüne rağmen Müttefik birliklerine ağır kayıplar verdirdi. Almanların karşı saldırıları ise müttefik topçusu, piyade tanksavar silahları,tank imha edicileri, tanksavar topları veavcı bombardıman uçakları tarafından geri püskürtüldü.[98] Panzer IV'ünSchürzen zırh etekleri Birleşik Krallık'ınPIAT tanksavar silahı gibiboşluklu imla hakkı kullanan silahların ana zırha ulaşamadan patlamasını sağlıyor ve mürettebatı koruyordu ancak özellikle bozuk veya ağaçlık arazide kolayca yerinden çıkıp kaybedilebiliyordu.[95]
Batı Cephesi'nde yer alan Müttefik tankları savaş boyunca gelişim gösterdi; az mekanik arıza veren ve kolayca tamir edilebilen AmerikanM4 Sherman orta tankından cephede çok sayıda bulunuyordu. M4 Sherman'ın ilk modellerinde yer alan 75 mm M3 topunun zırh delme yeteneği görece azdı.[99] M4'ler eski Panzer IV modellerine karşı etkili olsa da, daha kalın zırha sahip daha yeni Panzer IV'lerle başa çıkmakta sorun yaşıyorlardı.[100] Daha yeni model Panzer IV'lerin 80 mm kalınlığında ön gövde zırhı, M4'lerin 75 mm topuna karşı muharebe mesafelerinde yeterli koruma sağlıyordu, ancak taret zırhı yeterli değildi.[101]
Kalın zırha sahip Alman tanklarına karşı Birleşik Krallık, M4 Sherman'ları 76 mmQF 17-pounder anti-tank topu ile modifiye ederekSherman Firefly modelini geliştirdi.[102] Sherman Firefly tüm Alman tank modelleriyle muharebe mesafelerinde başa çıkabilen tek Müttefik tankı olsa da Normandiya çıkartması esnasında sadece 342 adet mevcuttu.[99] Birleşik Krallık tarafından kullanılan her dört Sherman'dan biri Firefly modeliydi. Normandiya seferinin sonuna dek 550 Firefly daha üretilmiş ve kaybedilen tankların yerini almıştı.[103][104] Temmuz 1944'te 76 mm M1 topunu taşıyan Amerikan M4 Sherman'ları Panzer IV ile benzer bir ateş gücüne ulaşmıştı.[105][106]
29 Ağustos 1944'te Alman Beşinci Panzer Ordusu ve Yedinci Ordu Almanya'ya doğru geri çekilmeye başladı. Normandiya cephesinde yer alan ve 750'si Panzer IV olan[107] toplam 2.300 tank ve taarruz topunun 2.200'den fazlası kaybedilmişti.[108] MareşalWalter Model'in Hitler'e gönderdiği rapora göre kendisinin panzer tümenlerinde ortalama beş veya altışar tank mevcudu kalmıştı.[108]
1944-45 kışında gerçekleşenArdenler Taarruzu esnasında Panzer IV, en fazla sayıda yer alan tank modeliydi. Bu taarruz esnasında Alman ordusu yakıt sıkıntısı ve Müttefik direnişi karşısında ağır kayıplar verdi. Ardenler Taarruzu, Alman zırhlı güçlerinin batı cephesindeki son büyük operasyonu oldu.[109][107]
Finlandiya Temmuz 1944'te 40 Panzer IV Ausf. J siparişi verdi.Oberkommando der Wehrmacht Temmuz-Ekim 1944 döneminde her ay onar tankın Finlandiya'ya teslim edilmesini planlamıştı. Fiyat, tank başına 250.000reichsmark (4,9 milyonFin markkası) olarak belirlenmişti. Tank teslimatı tamamlanana dek siyasi durum değişti; 4-5 Eylül 1944'te SSCB ile Finlandiya arasında ateşkesin yürürlüğe girmesi ile tankların teslimatı durduruldu. Ateşkese dek 15 Panzer IV Ausf. J teslim edilmiş, ateşkes ile birlikte tüm teslimatlar durdurulmuştu. TanklarDevam Savaşı veLaponya Savaşı esnasında çatışmalarda yer almadı. Tanklar Eylül 1962'ye dek Fin ordusu envanterinde kaldılar ve ağırlıklı olarak eğitim görevlerinde kullanıldılar. 15 tanktan günümüze ulaşan iki tankHattula'daki Parola Tank Müzesi'nde, bir tank iseMikkeli'de sergilenmektedir.[110]
Suriye 1950-1952 yılları arasında Fransa'dan yeniden donatılan 60 civarı, ardından 1954'te bir silah alım anlaşması kapsamında Çekoslovakya'dan 50 kadar Panzer IV satın aldı.[111] Alınan tankların komutan kupolasındaki uçaksavar makineli tüfeği Sovyet yapımı 12,7 mmDŞK ile değiştirildi. Bu tanklar, Sovyetlerden alınanT-34'lerle birlikteGolan Tepeleri'ndeki İsrail yerleşimlerine karşı kullanıldı. 1965'teki çatışmalarda İsrail'in Super Sherman ve Centurion taklarıyla karşı karşıya geldiler[109] Suriye ayrıca İspanya'dan 17 Panzer IV aldı; bu tanklar 1967'dekiAltı Gün Savaşı esnasında çatışmalarda yer aldılar.[112] Suriye'nin Panzer IV'lerinden birçoğu İsrail ordusu tarafından ele geçirildi. Ele geçirilen tankların bazıları Yad La-Shiryon'daki müzede sergilenmektedir. Ele geçirilen Çekoslovak menşeli bir tank ise birM5 Stuart karşılığıDanville, Virginia, ABD'de yer alan AAF Tank Müzesi ile takas edilmiştir, günümüzde burada sergilenmektedir.[113]
Doğu cephesinde ele geçirilen bazı Panzer IV'ler SovyetKızıl Ordu birlikleri tarafından Almanlara karşı kullanılmıştır. Ele geçirilen araçlar "T-4" olarak yeniden adlandırılmış ve ağırlıklı olarak 1942-43 yıllarında kullanılmıştır. Ağustos 1942'de Doğu Cephesi'nde 7'si Panzer IV olmak üzere 50 Alman tankından müteşekkil iki Sovyet bağımsız tank taburu bulunmaktaydı. Bir yıl sonra bu taburlardaki Panzer IV sayısı 11'e ulaşmıştı. Sovyetler tarafından ele geçirilen Alman tankları Kuzey Kafkasya'da hücumlar da dahil olmak üzere çeşitli operasyonlarda yer aldı. Savaşın son iki yılında ele geçirilen tanklar ise Alman hatlarının gerisine sızma amacıyla özel operasyonalrda kullanıldı.[114]
![[icon]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2ftr.wikipedia.org%2fwiki%2fDosya%3aWiki_letter_w_cropped.svg) | Bu alt başlığıngenişletilmesi gerekiyor.Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
| Bu alt başlığıngenişletilmesi gerekiyor.Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Wikimedia Commons'taPanzer IV ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
