 | Bu maddehiçbirkaynakiçermemektedir. Lütfengüvenilir kaynaklar ekleyerekmadde içeriğinin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir vekaldırılabilir. Kaynak ara: "Panzehir" – haber ·gazete ·kitap ·akademik ·JSTOR(Mart 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Panzehir, birzehirin etkisini önleyen veya yok eden madde. Panzehirler ağız yoluyla zehirlenmelerde emilimi azaltmak amacıyla kullanılanlar (bölgesel panzehirler) ve kan dolaşımına çeşitli yollarla karışmış olan zehire karşı kullanılanlar (sistematik panzehirler) olmak üzere iki büyük grupta toplanırlar.
Mide yıkamalarında son yıkama suyuna karıştırılarak kullanılan bölgesel panzehirlerden en yaygın olanıaktif kömür (Carbon Vegetale)dür. Bitki kaynaklı kömürün ufaltılması ile elde edilen bu madde çok küçük parçalar halinde olduğu için zehiri tutucu sahası son derece arttırılmıştır.Bağırsakta emilme özelliği olmadığı için de vücuda zarar verme durumu yoktur. Çok yüksek dozlarda verilebilir. 20 gram aktif kömür 200 mililitre suda bulamaç haline getirilerek verilmesi en büyük faydayı sağlar. Aktif kömür birçok zehirlenmede kullanılan bir panzehirdir. Kuru ekmeğin yakılmasıyla da basit olarak aktif kömür elde edilebilir.
Potasyum permanganatın (KMnO4), 1/10.000'liksolüsyonu veyatentürdiyotlu su,alkaloidlerle olan zehirlenmelerde kullanılır. Bu iki panzehir alkaloitleri okside ederek etkisiz hale getirir.
Asit ve alkali (bazik) maddelerle olan zehirlenmelerde, zehiri hemen nötralize etmek gerekir. Çünkü bunlar çok fazla tahriş edici ve dokuyu harap edici özellikte maddelerdir.Sülfürik asit,nitrik asit, tuz ruhu gibi asit maddelerle olan zehirlenmelerdenötralizasyon içinmagnezyum sütü (Mg(OH)2 gibi anti asitler kullanılır. Alkali zehirlenmelerinde;sirke, sirkeli su,askorbik asit gibi asit maddeler kullanılır.
Anyon değiştirici birreçine olankolestiramin,aspirin veasetaminofen gibi zayıf asit yapısındaki ilaçlarla olan zehirlenmelerde ağızdan verilir. Kolestiramin bunları bağlayarak emilip hızla kana geçmelerini önler. Yumurta akı,süt,yoğurt gibiproteini bol maddeler,cıva vegümüş gibi ağır metal zehirlenmelerine karşı panzehir olarak etkilidirler.
Diğer bölgesel panzehirler arasındagümüş nitrata karşısodyum klorür,iyota karşınişasta,demire karşısodyum karbonat, süt, yoğurt, nişasta sayılabilir.
Kan dolaşımına geçmiş olan zehirlere karşı kullanılırlar. Kimyasal,fizyolojik vefarmakolojik panzehirler olarak üç gruptur.
Sistemik panzehirlerin kimyasal olanları genellikleşelasyon yapıcı (zehirle halkalıbileşik meydana getirici) maddelerdir. Bu yolla oluşan halkalı maddeyeşelat adı verilir. Şelatlar suda kolay çözündüklerinden vücuttan atılmaları da kolaydır. Şelasyonla zehir etkisiz hale gelir,zehirlenme belirtileri giderek azalır ve kaybolur. Bu bakımdan zehir alımından sonra ne kadar erken verilirlerse o kadar iyi olur.
Şelat yapıcı maddelerden biridimerkaprol'dür (British Anti Lewisite = BAL).Arsenik vecıva bağlamak için kullanılır. Ayrıcaaltın,krom vekadmiyum zehirlenmelerinde de etkilidir.Kas içineşırınga edilir.Dimerkaptosüksinik asit adlı bir türevi ise, ağızdan kullanılan bir panzehirdir.
Yaygın bir şelat yapıcı madde dekalsiyum disodyum etilendiamin tetra asetik asittir (CaNa2EDTA). % 5'lik dextroz solüsyonu içine katılarak damardan uygulanır. Bilhassakurşun zehirlenmelerine, ayrıcaçinko vemanganez zehirlenmelerine karşı da kullanılır.
Kurşun zehirlenmelerinde bundan sonra ikinci güçlü maddepenisilin parçalanırken meydana gelenpenisilamindir. Bu biramino asittir. Ayrıcacıva zehirlenmelerinde bilhassa N-asetil penisilamin türevi çok başarılıdır.
Desferrioksamin, demir bağlayan şelat yapıcı bir maddedir. Hem ağızdan verilir, hem de şırınga edilir.
Fizyolojik panzehirler, zehirin etkisiyle organın bozulan faaliyetini düzelten maddelerdir. Mesela,damarı büzücü maddelerle olan zehirlenmelerde damar genişletici olan birilaç, fizyolojik panzehir olarak kullanılır.
Farmakolojik panzehirler daha karışık etkileri olan maddelerdir. Daha çabuk etki gösterirler. Bunlardan biriorganofosfat (böcek zehiri) zehirlenmelerinde kullanılanatropindir. Zehirlenme esnasında ağız kuruyuncaya kadar atropin verilir. Atropin ayrıcaKarbamat (mesela Baygon) zehirlenmesinde de kullanılır.Morfin zehirlenmelerinde damardanNaloksan adlı madde veya cilt altınaNalorfin verilir. Bunlar verilincesolunum düzelir ve morfinin diğer etkileri hızla silinmeye başlar.
Aşırıantikoagülan (kan pıhtılaşmasını önleyici) alınıncaK vitamini,karbonmonoksit zehirlenmesindeoksijen,antifiriz zehirlenmesindeetil alkol,heparine karşıprotamin sülfat, sayılabilecek diğer panzehirlerdir.
| Alanlar | |
|---|---|
| Kavramlar | |
| Tedaviler | |
| Olaylar | |
| Diğer | |
