Odessa (Ukraynaca: Оде́са;Rusça: Оде́сса),Ukrayna'daKaradeniz kıyısında, Dniestr veDinyeper sığlıkları arasında bulunan kent. 1.015.826 nüf. (2021). "Karadeniz'in İncisi" olarak anılan şehir,[1] 19. yüzyıldaRus İmparatorluğu'ndaMoskova,Sankt Peterburg veVarşova'den sonraki en büyük şehriydi.[2]Ukrayna'nın güneybatısında bulunan veOdessa Oblastı'nınyönetim merkezi ve önemli bir turizm, liman ve ulaşım merkezi olan şehir, ülkenin 3. en kalabalıkşehridir.[3] Zaman zaman "Karadeniz'in incisi", şehirde doğanYahudi komedyenler yüzünden "Mizah başkenti" veya "Güney Palmira" olarak da adlandırılır.[4] Kültür ve bilim (üniversite, astronomi ve jeofizik gözlemevleri) merkezi Odessa, aynı zamanda Slav'dan çok Akdeniz tarzındaki mimarisiyle ülkenin en büyük sayfiye merkezlerinden biridir.[5]
Odessa, güneybatı Ukrayna'daDinyester'in ağzının yaklaşık 31 km. kuzeyinde veKiev'in yaklaşık 443 km. güneyindedir. Şehir,Karadeniz kıyısının sığ bir girintisi olanOdessa Körfezi'nde yer alır.
Kent,Yaş Antlaşması'yla (1792)Rusya'ya bağlanan Tatar yerleşimi olanHacıbey'in bulunduğu yere kuruldu.[8] Ruslar, 1794'te inşa etmeye başladıkları deniz üssü ve limanın çevresinde gelişen bu yeni şehire 1795'te, Milet kolonisiOdessos'un (günümüzdeVarna) anısına, Odessa adını verdiler.[9]
1803'ten 1814'e kadar dükArmand de Richelieu'nün yönetimdeki şehir, 1805'teYeni Rusya'nın yönetim merkezi olarak hızla gelişti. 1865'te birOdessa Üniversitesi'nin kurulmasından sonra nüfusu artmaya devam eden şehir, 19. yüzyıl sonunda,Rus İmparatorluğu'nun ikinci büyük liman kenti haline geldi.[10]
Şehir tarihindeki en önemli olaylardan biri ise, günümüzde en çokSergei Eisenstein'ınPotemkin Zırhlısı (1925) filmi sayesinde hatırlanan[11] 1905 yılında şehir limanında demirlenenPotemkin zırhlısında meydana gelen ayaklanmadır.[11]Potemkin Zırhlısı Ayaklanması olarak bilinen bu olayda, Rusya'nınKaradeniz filosuna bağlı savaş gemisiPotemkin'de dayanılmaz yaşama şartlarından bezmiş mürettebatınÇar rejimine bağlı subaylara karşı başlattıkları ayaklanmanın sonunda gemiyi ele geçirmişlerdir.[12]
Birinci Dünya Savaşı başlangıcında 400.000'e ulaşan nüfusun içinde, kalabalık bir Yahudi topluluğuna ev sahipliği yapmaktaydı.[13] 1914'te şehir nüfusunun %34'ü veya 165.000 kişi, Yahudi'ydi.[13] Yahudi nüfusu,Odessa pogramlarıyla hızlı bir şekilde azaldı.[13]
Şehirde hâlen az miktarda da olsa YerliTürkler veTatar Türkleri yaşarlar. Şehrin önemli banliyösünün ismi Tahirova da Türkler tarafından kurulmuştur. Eski gümrük binası gibi Türklerden kalan çok az da olsa bazı binalar bulunmaktadır.Osmanlı Devleti'nin kuzey Müslümanlarını,Hac içinMekke'ye götürdüğü en önemli uğrak merkezidir.[14] Osmanlı döneminden sonra 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarında da Rusya topraklarında yaşayan Müslümanların Hac'ca gitmek için toplanma noktası olmuştur.[14]
1923 yılında kurulanTürkiye Cumhuriyeti'nin ilk açtığı baş konsolosluklardan biri Odessa olmuştur ve bu şehirde 1936 tarihine kadar hizmet vermiştir.[15] Yaklaşan2. Dünya Savaşı nedeniyle konsolosluk boşaltılmıştır. Mülkü, Türkiye Cumhuriyeti'ne ait olan bina hâlen FransuzkiBulvarı'ndadır.
^Погода и Климат – Климат Одессы [Weather and Climate – The Climate of Odessa] (Rusça). Weather and Climate (Погода и климат). Erişim tarihi:23 May 2013.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
^Pultar, Gönül (2014).Imagined identities: identity formation in the age of globalization (1. bas.). Syracuse: Syracuse University Press. s. 355.ISBN978-0815633426.
^Isaac, Benjamin H. (1986).The Greek settlements in Thrace until the Macedonian conquest. Leiden, Hollanda: Brill Publishing. s. 254.ISBN978-9004069213.
^Wentworth Łubieński, Tomasz (1884).Wspomnenia rodzinne odnoszące się do historyi Królestwa Polskiego (Lehçe). Varşova, Polonya: Banku Polskiego. s. 286.
^abcdMagocsi, Paul R. (2010).A history of Ukraine: the land and its peoples (2. bas.). Toronto: University of Toronto Press. s. 110.ISBN978-1442610217.
