Erboğa A veyaCentaurus A (ayrıcaNGC 5128 olarak da bilinir),Erboğa takımyıldızı bölgesinde yaklaşık olarak 35,87 MIy (11 Mpc)uzaklıkta bulunan birmerceksi veya develiptik gökadadır.[2]James Dunlop tarafından 29 Nisan 1826 tarihinde keşfedildi.[4]Halton Arp tarafından görüntülenmiş veArp 153 olarak "İç emilim ile bozulmuş gökadalar" kategorisi altındaTuhaf Gökadalar Atlası'na dahil edilmiştir.[5] NGC 5128,Dünya'ya en yakınradyo gökadalardan birisidir, bu nedenleetkin gökada çekirdeği, profesyonel gök bilimciler tarafından yoğun olarak incelenmiştir.[6] Ayrıca gökyüzündeki en parlak beşinci gökadadır[6] ve bu da onu sadece düşük kuzey enlemlerinden ve güney yarımküreden görülebilmesine rağmen ideal bir amatör gökbilim hedefi haline getirir.[7]
Gökadanın merkezi,X-ışını veradyo dalga boylarındaki salımlardan sorumlu olan birgöreceli jeti dışarı doğru fırlatan, 55 milyongüneş kütlesine[8] eşdeğer kütleye sahip birsüper kütleli kara delik içerir. On yıl önce ayrılan jetin radyo gözlemlerini değerlendiren gök bilimciler, jetin iç kısımlarınınışık hızının yaklaşık yarısında hareket ettiğini belirlediler.
Diğeryıldız patlaması gökadalarında olduğu gibi, yoğun yıldız oluşumu patlamasının bir çarpışma sonucu oluştuğundan şüpheleniliyor. Modeller, Erboğa A'nın daha küçük bir sarmal gökadayla çarpışan ve birleşen büyük bir eliptik gökada olduğunu göstermektedir.[9]
Erboğa A'nın merkezinde bulunan kara delikteki rölativistik fışkırmayı gösteren Chandra X-ışını teleskobu fotoğrafı.
Güneş'in 1 milyar katı yoğunluğundaki bu kara deliğin güçlü plazma püskürtüşleriX-ışınları veradyo dalgalarıyla izlenmiş veHubble Uzay Teleskobu ile Erboğa A'nın ayrıntıları elde edilmiştir.Kızılaltı dalgaboyu civarlarında gözlem yapan NICMOS dedektörü, bu galaksiyi sarmalayan kalın yıldızlararası toz bulutu kuşağını geçerek en küçük ayrıntıları göstermiş ve dev birtoplanma diski (kara delik etrafında bir disk oluşturan madde) ortaya koymuştur. Toplanma diskleri, sadecekara delikler etrafında bulunurlar ve genellikle plazma püskürtmeleri bu diske dik doğrultudadır. Erboğa A kara deliğinde, plazma püskürtmelerinin diskle yaptığı açı 90° değildir; bunun nedeninin disk ekseninin görülemeyecek kadar küçük konik bir devinim yapması olduğu düşünülür.
Erboğa A,tuhaf görünümlü bir galaksi olarak tarif edilebilir. Dünya'dan bakıldığında üzerine bindirilmiş bir toz şeridiyle,merceksi veyaeliptik bir galaksi gibi görünür.[10] Galaksinin tuhaflığı ilk kez 1847 yılındaJohn Herschel tarafından tanımlanmıştır.[11] Galaksinin tuhaf görünümünün genellikle iki küçük galaksininbirleşmesi sonucu olduğu düşünülür.[12]
Galaksinin şişkin bölgesi genellikle gelişmiş kırmızı yıldızlardan oluşur.[10] Tozlu disk çoğunlukla yeni yıldızlarınoluştuğu bir bölge olmuştur[6] ve disk içinde 100'den fazla yıldız oluşum bölgesi tanımlanmıştır.[13]
Erboğa A içinde bir tanesüpernova tespit edilmiştir.[14]SN 1986G adlı süpernova, Robert Evans tarafından karanlık toz şeridinin içinde 1986 yılında keşfedilmiştir.[15]Daha sonratip Ia süpernova olarak tanımlanmıştır.[16]
Aktif galaksinin merkezindeki kara delikten yayılan lobları ve jetleri ortaya çıkaran Centaurus A'nın renkli bileşik bir görüntüsü. Görüntü, çok farklı dalga boylarında çalışan üç farklı enstrümanla elde edilen verilerin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur.
Erboğa A, iki altgruptan oluşanM83 Grubu'nunCen A altgrubunun merkezindedir.[17] Diğer altgrubun merkezinde iseMessier 83 bulunur. Bu iki altgrup bazen tek bir grup olarak[18][19] bazen de iki altgrup olarak tanımlanmaktadır.[20] Erboğa A/M83 Grubu,Başak Süperkümesi içinde yer alır.
Erboğa A,Omega Centauri'nin (çıplak gözle gözlenebilenküresel yıldız kümesi) yaklaşık olarak 4° kuzeyinde yer alır.[7] Galaksi, yüksekyüzey parlaklığı ve nispeten büyük açısal boyutu nedeniyle amatör gözlemler için ideal bir hedeftir. Parlak merkezi şişlik ve toz şeridi büyük bir dürbünle bile gözlemlenebilir[7] ama diğer ayrıntılar için büyük birteleskop gerekebilir.[7] Erboğa A, Stephen James O'Meara tarafından çıplak gözle fark edilmiştir.[21]
^Quillen, A. C.; Brookes, M. H.; Keene, J.; Stern, D.; Lawrence, C. R.; Werner, M. W. (2006). "SpitzerObservations of the Dusty Warped Disk of Centaurus A".Astrophysical Journal.645 (2). ss. 1092-1101.arXiv:astro-ph/0601135 $2.Bibcode:2006ApJ...645.1092Q.doi:10.1086/504418.
^abA. Sandage, J. Bedke (1994).Carnegie Atlas of Galaxies. Washington, D.C.: Carnegie Institution of Washington.ISBN0-87279-667-1.
^R. Evans, R. H. McNaught, C. Humphries (1986)."Supernova 1986G in NGC 5128".IAU Circular. Cilt 4208. 20 Ekim 2019 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2009.KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
^M. M. Phillips, A. C. Phillips, S. R. Heathcote, V. M. Blanco, D. Geisler, D. Hamilton, N. B. Suntzeff, F. J. Jablonski, J. E. Steiner, A. P. Cowley, P. Schmidtke, S. Wyckoff, J. B. Hutchings, J. Tonry, M. A. Strauss, J. R. Thorstensen, W. Honey, J. Maza, M. T. Ruiz, A. U. Landolt, A. Uomoto, R. M. Rich, J. E. Grindlay, H. Cohn, H. A. Smith, J. H. Lutz, R. J. Lavery, A. Saha (1987)."The type 1a supernova 1986G in NGC 5128 - Optical photometry and spectra".Publications of the Astronomical Society of the Pacific. Cilt 99. ss. 592-605.doi:10.1086/132020. 24 Şubat 2008 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2009.KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
^I. D. Karachentsev, M. E. Sharina, A. E. Dolphin, E. K. Grebel, D. Geisler, P. Guhathakurta, P. W. Hodge, V. E. Karachetseva, A. Sarajedini, P. Seitzer (2002)."New distances to galaxies in the Centaurus A group".Astronomy and Astrophysics. Cilt 385. ss. 21-31.doi:10.1051/0004-6361:20020042. 22 Kasım 2018 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:5 Ekim 2020.KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
^R. B. Tully (1988).Nearby Galaxies Catalog. Cambridge: Cambridge University Press.ISBN0-521-35299-1.
