M. Ö. 1400 yılında Mitanni Krallığının sınırlarının en geniş olduğu dönemdeki haritası.
Mitanniler, (Hitit çivi yazısı 𒆳𒌷𒈪𒋫𒀭𒉌𒈪𒀉𒋫𒉌 mi-it-ta-ni),ayrıca Hani-Gelbat veya Hani-Rabbat olarak adlandırılır)MÖ 1500 ile MÖ 1200[1] yılları arasında Anadolu'da hüküm sürmüş bir devlettir. Mitanni'lerHititler'in yıkılışından sonra bölgesel bir güç oldu. Son krallarının adıII. Şattuara idi. Kayıprenins (veya kral) JiaŞ-Jiara (Mitanni kral listesinde adı geçmez veII. Şattuara'nın oğludur) efsanevî bir kişiliğe sahiptir.
Aryan olan Mitanniler,Mezopotamya'ya göç ettiler. OradaHurri halkının arasına yerleştiler ve kısa süre sonraMaryannu adı verilen yönetici soylu sınıf haline geldiler.
Mitanni aristokrasisinin isimleri sıklıkla Aryan kökenlidir ve tanrıları da Aryan inançları olanMitra, Varuna,Indra, Nasatya gibi tanrılardan oluşur. Bu Aryan tanrıları, Mitanniler veHattiler arasındaki iki antlaşmada listelenmiştir.
Mitanni krallığı, MÖ 1600'lü yılların başlarında kurulmuştur.Dicle Nehri'nin yukarısındakiIlısu barajında yapılan son (2017) kazılarda,Müslümantepe'de bulunan bir tapınakta MÖ 1760 ila 1610 yılları arasından kalma Mitannilere ait ritüel eserler ve Mitanni silindir mührü bulunmuştur.[2][3]
Mitanniler'in en büyük rakibi Thutmosidler dönemindekiMısır'dı. AncakHititlerin yükselişiyle birlikte Mitanniler ve Mısır ittifak geliştirmiş, Hitit tehlikesine karşı önlem almıştır[4] MÖ 15. ve 14. yüzyılın ilk yarısında gücünün zirvesinde, Kuzey-BatıSuriye'denDoğu Anadolu'ya kadar geniş bir bölge Mittanilerin kontrolü altındaydı.[5] Mitanniler'in başkenti, arkeologlar tarafından Habur Nehri'nin kıyısında olduğu belirlenen Washukanni'idi.[6]
Mitanni krallığı Mısırlılar tarafından "Maryannu", "Nahrin" veya "Mitanni"[7] Hititler tarafından "Hur-ur-ri" olarak adlandırılmıştır. Akad Amarna mektuplarında kendisini "Mitanni kralı" olarak nitelendiren Tushratta, krallığınd'Hani-Gel-Bat' olarak bahseder[8]
Mitannilerin kendileriyle ilgili çok az kaydı var, ancak Mitanni kralları ile Asur ve Mısır kralları arasındaki yazışmalar (Amarna Mektupları) ile dünyanın en eski at eğitimi el kitabı ve Mitanni ile Hititler arasındaki bir antlaşma, M.Ö. 1500 ile 1240 yılları arasında gelişen müreffeh bir ulusun kanıtını veriyor. M.Ö. 1350 yılında Mitanni, Mısır, Hatti Krallığı, Babilve Asur ile birlikte Büyük Güçler Kulübü'ne dahil edilecek kadar güçlüydü.[9]
Eskiçağın büyük güçlerinden olan Mitanni devletinin Hitit saldırıları karşısında siyasi, askeri ve ticari olarak güç kazanmak istemeleri onları Mısır ile diplomatik evliliklere dayalı ilişkilere yöneltmiştir.[10]
İki büyük güç arasındaki bu yazışmaların olduğu tabletler bugün Amarna Mektupları olarak bilinmektedir. Mitanni ve Mısır arasındaki ilişkileri anlatan tabletler E-A 017 ve 030 arasındaki tabletlerdir. Yazışmaları içeren arşiv, Araplar tarafından Beni Amran isimli yerel bir kabileden dolayı Tell-el Amarna olarak adlandırılan ve Mısır kralı Akhenaton'in yeni tek Tanrılı inanç sistemini tesis etmek için kurmuş olduğu başkenti Akhetaten kentinde köylülerin kaçak kazı yaptıkları esnada 1887 yılında gün yüzüne çıkarılmıştır. Akhenaton geleneksel çok tanrılı Mısır dinini yasaklayarak tek tanrılı Aton dinini kuran Nefertiti'nin kocasıdır.[11]
Atchana-Nuzi seramikleri, Mitanni Krallığı’nın egemenliği altındaki topraklarda üretilmiş ve kullanılmıştır. (Amik Ovası, MÖ 1600-1200), Chicago Üniversitesi Oriental Institute Müzesinde sergilenmektedir.
HalkHurrilerden oluşmaktayken, yönetici ve askeri açıdan örgütlü sınıf büyük oranda taşıdığı isimlerden dolayıİndo-Aryan olduğu düşünülen elitlerden oluşmaktaydı.[12]
Hitit kralıI. Şuppiluliuma veMısırFiravunlarıIII. Amenhotep ileIV. Amenhotep'in akranı. DevrindeAmarna mektupları yazıldı. Diplomatik sebeplerle kızını III. Amenophis ile evlendirdi. Mısır firavunu III. Amenophis'i Hititlere karşı kazandığı bir başarıdan haberdar etmektedir. Hititlerden elde ettiği bazı ganimetleri Mısır'a hediye olarak göndermiştir.
Gaal, E. "The economic role of Hanilgalbat at the beginning of the Neo-Assyrian expansion." In: Hans-Jörg Nissen/Johannes Renger (eds.),Mesopotamien und seine Nachbarn. Politische und kulturelle Wechselbeziehungen im Alten Orient vom 4. bis 1. Jahrtausend v. Chr. Berliner Beiträge zum Vorderen Orient 1 (Berlin, Reimer 1982), 349–354.
Harrak, Amir "Assyria and Hanilgalbat. A historical reconstruction of the bilateral relations from the middle of the 14th to the end of the 12 centuries BC."Studien zur Orientalistik (Hildesheim, Olms 1987).
Kühne, Cord "Politische Szenerie und internationale Beziehungen Vorderasiens um die Mitte des 2. Jahrtausends vor Chr. (zugleich ein Konzept der Kurzchronologie). Mit einer Zeittafel." In: Hans-Jörg Nissen/Johannes Renger (eds.),Mesopotamien und seine Nachbarn. Politische und kulturelle Wechselbeziehungen im Alten Orient vom 4. bis 1. Jahrtausend v. Chr. Berliner Beiträge zum Vorderen Orient 1 (Berlin, Reimer 1982), 203–264.
Novák, Mirko: "Mittani Empire and the Question of Absolute Chronology: Some Archaeological Considerations." In: Manfred Bietak/Ernst Czerny (eds.): "The Synchronisation of Civilisations in the Eastern Mediterranean in the Second Millennium BC III"; Österreichische Akademie der Wissenschaften Denkschrift Band XXXVII; Wien, 2007;ISBN 978-3-7001-3527-2; pp. 389–401.
Starr, R. F. S.Nuzi (London 1938).
Weidner, "Assyrien und Hanilgalbat".Ugaritica 6 (1969)
Thieme, P.,The 'Aryan Gods' of the Mitanni Treaties, Journal of the American Oriental Society 80, 301–317 (1960)
^Novák, Mirko."Upper Mesopotamia in the Mittani Period".Archeologie et Histoire en Syrie I. La Syrie de l’époque néolithique à l’âge du fer. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:28 Temmuz 2021.
