İspanyolca: "Fui sobre agua edificada, mis muros de fuego son. Esta es mi insignia y blasón" (Ben su üzerine inşa edildim, duvarlarım ateştendir. Bu benim nişanım ve armam)[1][2]
Madrid ([maˈð̞ɾið̞]),İspanya'nın başkenti ve en kalabalık şehridir. Şehrin yaklaşık 3,4 milyon nüfusu ve yaklaşık 6,7 milyonmetropoliten alan nüfusu vardır.[3]Avrupa Birliği'nin (AB) en büyük ikinci şehridir ve tek merkezli metropoliten alanı AB'ninen büyük ikinci alanıdır.[4] Şehir 604,3 kilometrekarelik (233,3 sq mi) coğrafi alanı kapsamaktadır.[5] Madrid,İber Yarımadası'nın orta kesimindeManzanares Nehri üzerinde yer almaktadır. Hem İspanya'nın (1561'den beri neredeyse kesintisiz olarak) hem de çevresindekiMadrid Özerk Topluluğu'nun (1983'ten beri) başkenti olan şehir, aynı zamanda ülkenin siyasi, ekonomik ve kültürel merkezidir. Şehir, en yakın deniz kıyısından yaklaşık 300 km (190 mil) uzaklıkta yüksek bir düzlükte yer almaktadır. Madrid'in ikliminde yazlar sıcak, kışlar ise serin geçer.
Madrid kentsel bölgesi, Avrupa Birliği'ninen büyük ikinci GSYİH'sine sahiptir[6] ve siyaset, eğitim, eğlence, çevre, medya, moda, bilim, kültür ve sanat alanlarındaki etkisi dünyanın en büyük küresel şehirlerinden biri olmasına katkıda bulunmaktadır.[7] Ekonomik çıktısı, yüksekyaşam standardı ve pazar büyüklüğü nedeniyle Madrid, İber Yarımadası'nın veGüney Avrupa'nın başlıca finans merkezi ve önde gelen ekonomik merkezi olarak kabul edilmektedir. Metropoliten alanı,Telefónica,Iberia,BBVA veFCC gibi büyük İspanyol şirketlerine ev sahipliği yapmaktadır. Ülkedeki bankacılık operasyonlarının büyük bir kısmına odaklanmaktadır ve en fazla web sayfası üreten İspanyolca konuşulan şehirdir. Madrid, 2ThinkNow tarafından yayınlanan 2022-2023 yıllık analist İnovasyon Şehirleri Endeksi'nde inovasyon açısından 500 şehir arasında dünyada 19. ve Avrupa'da 7. sırada yer almaktadır.[8]
Zengin tarihi mirasının yanı sıra canlı bir kültür ve sanat merkezi olarak da önem taşır. Gelişmesi ve ülke ekonomisinde ağırlıklı bir rol kazanması yakın tarihlere rastlar. Metropolitan alanın yüzölçümü 1.020 km² olup nüfusu 7 milyonu aşkındır.
Avrupa'nın en yüksek başkentlerinden biri olan Madrid, Orta Plato'nun dalgalı bir platosunda 635 m yükseklikte yer alır. Yüksek konumu ve hava kütlelerinin etkisine açık olması sebebiyle ani sıcaklık değişiklikleri sık görülür. Yaz ayları boğucu olup sıcaklık bazen 38 °C'ye kadar ulaşır. Yıllık ortalama sıcaklık 2°-24 °C arasında değişir.
Madrid'in idari hizmetleri, bankacılık ve sigortacılığa dayanan ekonomisine, ulaşım ağının merkezi olması ve turizmden kaynaklanan gelirler de önemli katkıda bulunur.II. Dünya Savaşı'ndan sonra sanayi gelişmiş, imalat sektörünün de ağırlığı artmıştır. Başlıca sanayi mamulleri arasında, demiryolu gereçleri ve traktör yapımı, dönüştürme metalürjisi, elektrikli gereçler yapımı, besin sanayii, tekstil, kimya, plastik maddeleri işleme, optik eşya, otomobil ve kamyon motoru yer alır.
Manzanares Nehri'ne bakan kayalık bir çıkıntı üzerinde kuruluAlhazar'ın çevresinde gelişen şehirden 932 tarihli kayıtlardaArapça "su kanalı" anlamına gelenMacerit adıyla bahsedilir. 1083 yılında şehirMüslümanlar'danKastilya Krallığı'na geçti. Alhazar'ın 1466'daki depremde yıkılmasından sonra inşa edilen Orta Çağ kraliyet sarayı, şehrin gelişmesine yeni bir hız kazandırdı. 1561'de Kral HristiyanII. Felipe İspanya'nın merkezinde olduğu için şehri başkent yapmayı uygun buldu. 1759-1788 arasındaki III. Carlos döneminde geniş cadde ve meydanların açılmasıyla planlı bir gelişme başladı.Napolyon Savaşları (1800-1815) sırasında Fransız işgali altına giren Madrid,Joseph Bonaparte'in tahta geçmesinden sonra başlayan millî ayaklanmada öncü bir rol oynadı. On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında şehre modern bir görünüm kazandıran planlı bir yapılaşma başladı.İspanya İç Savaşı (1936-1939) sırasında ağır bombardımanlara maruz kalan Madrid büyük bir yıkıma uğradı. Ancak bundan sonra geniş çaplı bir onarım dönemi başladı. Şehrin gelişmesi zamanla çevredeki banliyöleri de içine aldı. 1960'lardaki değişimlerde tarihi mirasa ağır darbeler indirilmekle beraber, sonraki yıllarda tarihi yapıları koruma tedbirleri alındı.
Madrid, 16. yüzyılda İspanya'nın başkenti olduktan sonra üretim ya da ticaretten çok birtüketim merkezi haline geldi. Ekonomik faaliyetler büyük ölçüde kraliyet ailesi ve ulusal hükûmet de dahil olmak üzere kentin hızla artan nüfusunun beslenmesine,bankacılık veyayımcılık gibi ticari faaliyetlere ayrıldı.
Madrid'desanayi sektörü 20. yüzyıla kadar gelişmedi, ancak daha sonra sanayi büyük ölçüde genişledi ve çeşitlendi; İspanya'nın ikinci sanayi şehri haline geldi. Kentin ekonomisi zamanlahizmet sektörüne doğru kaymaktadır. Önemli bir Avrupa finans merkezi olan Madrid'in borsası, hemIBEX 35 endeksini hem de buna bağlı Latibex borsasını içeren Avrupa'nın üçüncü büyük borsasıdır.
Londra,Paris,Frankfurt veAmsterdam'dan sonra Madrid, Avrupa'nın beşinci büyük ticari merkezidir ve dünyada 11. sırada yer almaktadır. Web sayfası oluşturma açısından İspanyolca konuşulan şehirlerin başında gelmektedir.
Madrid'de ortalama hane geliri ve harcaması, İspanya ortalamasının %12 üzerindedir.[15] 2010 yılında yoksulluk sınırı altında olarak sınıflandırılan oran %15,6'dır; bu oran 2006 yılında %13,0 iken, İspanya ortalaması olan %21,8'den daha düşüktür. Varlıklı olarak sınıflandırılan oran ise %43,3 ile İspanya genelinden (%28,6) çok daha yüksektir.[15]
Madrid sakinlerinin tüketimi, iş kayıplarından ve 2012 yılında satış vergisinin %8'den %21'e yükseltilmesi de dahil olmak üzerekemer sıkma önlemlerinden etkilenmiştir. Konut fiyatları 2007'den bu yana %39 oranında düşmüş olsa da, 2014 yılı başında ortalama konut fiyatı metrekare başına 2.375,6 Avro idi ve 22 Avrupa şehri listesinde Londra'dan sonra ikinci sırada gösteriliyordu.[16]
İşgücüne katılım, 2011'de 1.638.200 kişi ile nüfusun %79'unu oluşturmaktadır. Ayrıca istihdam edilen işgücünün %49'u kadınlardan oluşmaktadır. Ekonomik olarak aktif kişilerin %41'i üniversite mezunudur, bu oran İspanya geneli için %24'tür.
2011 yılında işsizlik oranı %15,8 ile İspanya geneline göre daha düşük kalmıştır. 16-24 yaş arası nüfusta işsizlik oranı %39,6'dır. 2013 yılında işsizlik %19,1 ile zirveye ulaşmış, ancak 2014 yılında ekonomik toparlanmanın başlamasıyla istihdam artmaya başlamıştır.[17] İstihdam hizmet sektörüne doğru kaymaya devam etmektedir. 2011 yılı itibarıyla tüm işlerin %86'sı bu sektörde yer alırken, İspanya genelinde bu oran %74'tür. 2018'in ikinci çeyreğinde işsizlik oranı %10,06 olarak belirtilmiştir.[18]
Patatas bravas, bardatapa olarak servis edilen çok yaygın bir atıştırmalıktır
Madrid mutfağı, İspanya'nın diğer bölgelerinden çok etkilenmiştir ve kimliği göçmenlerden gelen öğeleri özümseme yeteneğindedir.[19]
Nohutlu birgüveç olancocido madrileño Madrid mutfağının en sembolik yemeklerindendir.[20]es:callos a la madrileña, genellikle sığırişkembelerden yapılan başka bir geleneksel kış spesiyalitesidir.[21] Şehirde tipik diğersakatat yemekleries:Gallinejas[21] veya ızgara domuz kulağıdır.[22] Kızarmışkalamar, Madrid'de mutfak uzmanlığı haline gelmiş olankalamarlı sandviç genellikle '' olarak tüketilir[21].
Şehir, alternatif sanat ve etkileyici sanat icra etmek için mekanlara sahiptir. Ópera, Antón Martín,Chueca veMalasaña dahil olmak üzere çoğunlukla şehir merkezinde bulunurlar. Ayrıca Madrid'de Alternatif Sanat Festivali, Alternatif Sahne Festivali gibi birçok festival vardır.[26][27][28][29]
Malasaña mahallesinin yanı sıra Antón Martín ve Lavapiés’de birçok bohem kafe/galeri bulunur. Bu kafeler, dönem veya retro mobilyalar veya sokaktaki mobilyaları, içlerinde renkli, geleneksel olmayan atmosferi ve genellikle her ay yeni bir sanatçı tarafından sergilenen ve genelde satılık sanat eserleri ile simgelenir. Kafeler arasında Malasaña'da retro kafe "Lolina" ve bohem kafeleri "La Ida", "La Paca" ve "Café de la Luz", Huertas'ta "La Piola" ve Lavapiés'teCafé Olmo veAguardiente vardır.
National Auditorium of Music,[30] Madrid'deki klasik müzik konserlerinin ana mekanıdır. İspanyol Ulusal Orkestrası, Chamartín Senfoni Orkestrası[31]'na ve Madrid Topluluğu Orkestrası ile Madrid Senfoni Orkestrası'nın senfonik konserlerine ev sahipliği yapar. Aynı zamanda Madrid'de turneye çıkan orkestralar için de başlıca mekandır.
Teatro Real,Kraliyet Sarayı'nın hemen önünde yer alan Madrid'deki ana opera binasıdır ve Madrid Senfoni Orkestrası, buranın yerleşik orkestrasıdır.[32] yılda yaklaşık on yedi opera başlığı (hem kendi yapımları hem de diğer büyük Avrupa opera binalarıyla ortak yapımlar) ve ayrıca iki veya üç büyük bale ve birkaç resital sahnelenir.
Teatro de la Zarzuela, Zarzuela (İspanyol geleneksel müzikal tiyatro türü) ileoperet veresitallere ayrılmıştır.[33][34] Tiyatronun yerleşik orkestrası Madrid Orkestra Topluluğu'dur.
Teatro Monumental, RTVE Senfoni Orkestrası'nın konser mekanıdır.[35]
Klasik müzik için diğer konser mekanları, çağdaş müziğe adanmış Fundación Joan March veAuditorio 400'dir.
1929'da kurulan İspanya'daki en büyükplaza de torosa (boğa güreşi arenası) Las Ventas Madrid'dedir. Las Ventas birçok kişi tarafından boğa güreşinde dünya merkezi kabul edilir ve yaklaşık 25.000 kişilikoturma kapasitesi vardır. Madrid'inboğa güreşi sezonu mart'ta başlayıp ekim'de biter. San Isidro (Madrid'inkoruyucu azizi) şenlikleri sırasında mayıs ortasından haziran başına kadar her gün, her pazar,resmi tatil günleri ve sezonun geri kalanında hep boğa güreşleri yapılır. Meydan, Neo-Mudéjar tarzıdır. Las Ventas'ta boğa güreşi sezonunun dışında konserler ve diğer etkinlikler de yapılır. Madrid'de boğa güreşi konusunda büyük tartışmalar yaşanmaktadır.[36]
Şehir 2018'de 10.21 milyon turist aldı. Bu turistlerin %53.3 ü yabancı %46.7 si ise yerli turisttir. Uluslararası turistlerde en büyük payABD'nindir. Onu sırasıylaİtalya,Fransa,Birleşik Krallık veAlmanya izlemektedir.[37]
2018 itibarıyla şehirde 793 otel,&0000000000085418.00000085.418 otel yeri ve&0000000000043816.00000043.816 otel odası vardır[38]p. 18 Ayrıca, 2018 itibarıyla tahmini olarak&0000000000020217.00000020.217 turistik daireye sahipti.[38]p. 20
En çok ziyaret edilen müze, 2018 yılında toplam 3,8 milyon ziyaretçi ileKraliçe Sofia Ulusal Sanat Müzesi oldu. Onu 2.8 milyon turistlePrado Müzesi izledi.[39]Ayrıca şehirde diğer gezilecek yerler de şu şekildedir:
2010'ların sonlarına gelindiğinde, soylulaştırma ve şehir merkezindeki turist dairelerinin ani artışı, kira fiyatlarında artışa yol açarak sakinleri şehir merkezinin dışına itti.[41] Madrid'deki turistik dairelerin çoğu (%50-54) Centro Bölgesi'ndedir.[42] Sol mahallesinde (ikinci bölgenin bir kısmı), 10 evden 3'ü turistik apartmanlara ayrılmıştır,[42] ve bunların 10 tanesinden 2'siAirBnB'dedir.[41] Nisan 2019'daayuntamiento genel kurulu, turist dairelerinin sayısını büyük ölçüde sınırlamayı amaçlayan bu uygulamayı düzenlemeyi amaçlayan bir planı kabul etti. Normatif, sokak içindeki ve dışındaki bu dairelere bağımsız erişim şartını zorunlu kılacaktır.[43] Ancak, Haziran 2019'daki hükûmet değişikliğinden sonra yeni belediye yönetimi yönetmeliği geri almayı planlamaktadır.[44]
1902'de kurulanReal Madrid,La Liga'da mücadele etmekte ve iç saha maçlarınıSantiago Bernabéu Stadyumu'nda oynamaktadır. Kulüp, dünyanın en çok desteklenen takımlarından biridir ve taraftarlarıMadridistas ya daMerengues (Meringues) olarak anılmaktadır. Real'in Madrid'deki taraftarlarının genellikle orta sınıf mensubu olduğuna inanılmaktadır, ancak bu iddia tartışmalıdır ve kanıtlanamamıştır. Real Madrid taraftarlarının büyük bir kısmının işçi sınıfına mensup olduğu da öne sürülmüştür.[45] Kulüp,20. yüzyılın en iyi kulübü seçilmiş, dünyanın en değerli beşinci spor kulübü ve toplam 100 resmi şampiyonlukla en başarılı İspanyol futbol kulübü olmuştur (buna rekor 14Avrupa Kupası ve rekor 35 La Liga dahildir).
1903'te kurulanAtlético Madrid de La Liga'da mücadele etmekte ve iç saha maçlarınıMetropolitano Stadyumu'nda oynamaktadır. İspanya'daki üçüncü ulusal taraftar kitlesine sahip olan kulüp şehirde iyi desteklenmektedir ve taraftarlarıAtléticos ya daColchoneros (Minderciler) olarak anılmaktadır. Atlético'nun desteğini çoğunlukla işçi sınıfı vatandaşlardan aldığına inanılmaktadır. Kulüp, üçUEFA Avrupa Ligi şampiyonluğu kazanmış ve üç Avrupa Kupası finaline ulaşmış elit bir Avrupa takımı olarak kabul edilmektedir. Yurtiçinde Atletico, on bir lig şampiyonluğu ve onCopa del Rey kazanmıştır.
Rayo Vallecano, Vallecas mahallesinde yer alan şehrin en önemli üçüncü futbol takımıdır. Şu anda La Liga'da mücadele etmektedirler ve 2021 yılında yükselmeyi garantilemişlerdir. Kulübün taraftarları sol görüşlüdür veBuccaneers olarak bilinirler.
1931'de kurulanReal Madrid Basketbol Takımı,Liga ACB'de mücadele etmekte ve iç saha maçlarınıPalacio de Deportes'te (WiZink Center) oynamaktadır. Real Madrid'in basketbol şubesi, futbol takımına benzer şekilde, 11EuroLeague şampiyonluğu ile Avrupa'nın en başarılı takımıdır. Yurtiçinde ise 36 lig şampiyonluğu ve 28Copa del Rey şampiyonluğu elde etmiştir.
1948'de kurulanCB Estudiantes,LEB Oro'da mücadele etmekte ve iç saha maçlarını Palacio de Deportes'te (WiZink Center) oynamaktadır. Estudiantes, 2021 yılına kadar İspanya'nın en üst liginden hiç küme düşmeyen üç takımdan biriydi. Tarihsel başarıları arasında üç kupa şampiyonluğu ve dört lig ikinciliği yer almaktadır.
Madrid'de ulaşım gelişmiştir. ŞehirdeMadrid Barajas Uluslararası Havalimanı adında bir havalimanı vardır. Barajas Havalimanı 2019 yılında 61 milyon yolcu ile İspanya'nın en işlek 1. Avrupa'nın ise en işlek 5. havalimanıdır.[46]
Madrid'de ilk metro 1919'da yapılmıştır ve 20. yüzyılda büyük bir gelişme göstermiştir.[47] 294 km uzunduğu ile Avrupa'daLondra'dan sonraki en uzun metro sistemidir. 302 istasyon ile de Avrupa'daParis'ten sonraki en çok durağa sahiptir.[48]
Madrid'in toplam 24 tane kardeş şehri var; bunlar aşağıda listelenmektedir.[49] AyrıcaFransa'nınParis şehri ile özel "partner" statüsünü paylaşmaktadır.
^"Madrid". İspanya Devlet Meteoroloji Enstitüsü. Erişim tarihi: 12 Şubat 2016.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
%2c_vistas_19.jpg)
_1.jpg)
_04.jpg)
.jpg)
.JPG)
.jpg)
_05.jpg)
.svg)
