Lucius Livius Andronicus (y. MÖ 284 –y. MÖ 205),[1]Eski Latince döneminde eserler vermiş olanGreko-Romen dramatist, epos yazarı. Çalışmalarına Romalı soylu bir ailenin hizmetindeki bir eğitimci olarak, içlerindeHomeros'unOdysseia'sının da bulunduğu Yunanca eserleriLatinceye çevirerek başladı.[2] Bunu yaparkenki amacı, derslerinde bu eserleri ders kitabı olarak kullanmaktı. Sahnelemek için yazdığı eserler, hemtragedya hem dekomedya türünde,Antik Roma'da Latin diliyle yazılmış ilk dramatik eserler olarak bilinmektedir. Komedilerini YunanYeni Komedyası ve Yunan kostümleri giymiş belli başlı karakterler üzerine kurdu. Bundan dolayı Romalılar bu yeni türücomoedia palliata (fabula palliata) olarak adlandırdılar. Romalı biyografi yazarıSuetonius, daha sonraları Livius Andronicus veEnnius için "yarı Yunan" terimini icat etti (Buradaki "yarı Yunan" terimi etnik kökenlerini değil, edebî tür bağlamındaki konumlarını anlatan bir yakıştırmadır.).[3] Bu tür, gelecek kuşak dramatistleri tarafından Andronicus'un ayak izlerini takip etmek amacıyla taklit edildi. Bu yüzden Andronicus, Roma dramasının ve geniş çerçevedeLatin edebiyatının babası sayıldı. Öyle ki Latince yazan ilk edebiyatçı odur.[4] İleriki kuşağın edebiyatçıları olanVarro,Cicero veHoratius, Livius Andronicus'u Latin edebiyatının kurucusu olarak takdîr etmişlerdir. Andronicus, ismi bilinen en eski Romalı şairdir.[5]
Antik kaynaklarda Livius Andronicus isminin yanı sıra yalın olarak Livius diye anıldığı da görülür. Andronicus ismi o dönemde birçok Yunan tarihî figürü tarafından taşınan bir Yunanca isminLatinize edilmiş halidir. Genel kabule göre isminin tamamı, Yunanca bir isim olan Andronicus ileLatium'da yerel ölçekte bilinen ve hâmisinin (patronus) aile ismi (gentilicum) olan Livius'tan müteşekkildir. Roma'daki kariyeri köle olarak başladı ve efendisi tarafından azat edilince (libertus), Livia ailesine mensup bir azatlı konumuna geldi. Önadı olan Lucius'u iseAulus Gellius[6] veCassiodorus'tan aldı.[7]
Livius ile ilgili tarihlerCicero[8][9] veLivius'un[10] verdiği bilgiler temellidir. Cicero'dan menkul: "Bu Livius Roma'daki ilk performansınıMarcus Tuditanus ve Caecus oğluGaius Clodius'unkonsüllükleri sırasında,Ennius doğmadan bir sene evvel gerçekleştirdi." Bu yılsa MÖ 240 senesidir. Cicero bir diğer görüşü deAccius'tan temel alarak veriyor. Bu görüşe göre Livius Andronicus MÖ 209 yılındaTarentum'da esir alınmış ve MÖ 197 yılında bir oyun yazmıştır. Cicero, Livius Andronicus'uPlautus'tan veNaevius'tan daha genç olarak gösteren bu görüşü, Livius Andronicus'un bilinen en eski oyun yazarı olmasından da hareketle reddeder. Titus Livius da şöyle bir bilgi verir: "Rahipler, dokuzar kişiden oluşan üç adet bakire grubunun bir ilahi eşliğinde şehir boyunca yürümesine karar verdi. Bu ilahiyi kompoze edenşair de Livius'tur." Bu karar, bir kezGaius Claudius Nero'nun konsüllüğünde, bir kez deMarcus Livius'un konsüllüğünde (MÖ 207), bir takım kötü alametlerden sonra tanrılara kefaret ödemek amacıyla, iki kez alınmıştı. Görünen o ki yalnızca MÖ 240 ve MÖ 207 tarihleri, tartışmadan muaf tutuluyor.[11]
Aziz Jerome, Andronicus'un Tarentum'da esir düştüğü ve köle yapıldığı tezini desteklemek amacıyla bazı ek bilgiler verir.Chronicon adlı eserinde, 148.Olympias periyodunun (MÖ 186/185) ikinci yılına ait şu giri vardır:
“
Titus Livius tragoediarum scriptor clarus habetur, qui ob ingenii meritum a Livio Salinatore, cuius liberos erudiebat, libertate donatus est.
„
“
Tragedya yazarı olan Titus Livius kıymetli addedilir. Çocuklarını eğittiği Livius Salinator tarafından, zekasının yüzü suyu hürmetine kendisine özgürlük bahşedilmiştir.
„
Onu Titus olarak anan tek yazar Aziz Jerome'dur. Bu pasaj, 148. Olympias'ta gerçekte ne olduğuna ilişkin müphem bilgiler sunar; Andronicus o sırada azat edilmiş olabilir ya da azat edilmesinden yıllar sonra sadece onurlandırılmış da olabilir. Livius Salinator belkiGaius Livius Salinator, belki onun babasıMarcus Livius Salinator veya büyük babası Marcus olabilir. Eğer Jerome azat etme olayının MÖ 186 yılında gerçekleştiğini ifade etmeye çalışmışsa,Accius'un görüşlerini kabul ediyor demektir. Olasıdır ki bu görüş, Suetonius'unDe Poetisadlı eserinin günümüze kalmamış sayfalarında geçsin ve Jerome bunu okumuş olsun.[12] Bu pasaj herhangi bir şeye kanıt değildir. Yine de Livius'un karma ismi ve Salinator ile olan ilgisi gösteriyor ki kendisi Tarentum'un ilk kez düştüğü MÖ 272 yılında ele geçirilmiş, Marcus Livius Salinator'a satılmış, onun oğlunu eğitmiş ve görevi sona erdiğinde de bağımsız bir kariyere sahip olması için azat edilmiştir.
Livius Andronicus, Odysseia destanınıOdusiabaşlığıyla,Saturnius vezniyle, derslerinde kullanmak maksadıyla çevirmişti. Orijinali gibi 24 kitaplık bir eser olan çevirinin sadece 17 kitabından bazı dağılmış dizeler kalmıştır. Bazı dizeler aslına sadık kalınarak, çoğu dize ise serbestçe çevrilmiştir.[5] Odysseia'nın bu çevirisi büyük bir tarihî öneme sahiptir. Ondan önceMezopotamyalılar veMısırlılar her ne kadar hukukî ve dinî metinler çevirmiş olsalar da, Livius'tan önce yabancı dilde yazılmış bir edebî eseri çeviren yoktur. Livius'un bu çevirisi, Romalıların bu temel Yunan metnine ulaşmalarını sağlamış ve Latincede edebi bir kültürün gelişmesine önayak olmuştur. Bu çalışma sanatsal bağlamda bir çevirinin ilk örneklerinden biridir. Başlı başına edebî zevk için yazılmıştır ve Livius eserin orijinalindeki sanatsal niteliği muhafaza etmek için çabalamıştır. Kendisinden önce İtalya yarımadasında herhangi bir destan geleneği olmadığı için, Livius'un bazı ciddi problemlerle karşılaşmış olması olasıdır. Örneğin dilini daha ciddi ve kuvvetli bir hale getirebilmek için bazı arkaik formları kullanmıştır. Getirdiği yenilikler Latin şiirinin tarihinde önemli yer tutacaktı.[11]
Elimizdeki fragmanlardan anladığımız kadarıyla Livius, birebir çevrilmesi mümkün olmayan deyimleri ve fikirleri uyarlamak durumunda kalmasına rağmen yine de eserin orijinaline sadık kalmak ve anlaşılır olmak arzusundaydı. Misâlen Romalıların asla hoşgörmeyeceği bir ifade olan "Tanrılarla eşit" ifadesi "summus adprimus" yani "en yüce ve birinci seviye" olarak değiştirilmiştir.[kaynak belirtilmeli] Ayrıca erken Roma şiiri pathos'u, ifade gücünü ve dramatik gerilimi kullanmış olduğundan, Livius da Homeros'u, aklında bu fikirlerin varlığıyla yorumlamıştır.[13] Genel olarak Livius metinde keyfî değişiklikler yapmamış; bunun yerine Homeros'a ve aynı zamanda Latin diline sadık kalmaya çalışmıştır.[14]
Livius'un ilk oyunu, Cicero'ya göre MÖ 240 yılında sahnelendi. Titus Livius'un söylediğine göre Livius Andronicus, ilk kez temaya sahip olan bir oyun yaratmıştı. Bir rivâyete göre kendisi de bir aktör olan Livius, şarkı söylerken sesi zorlanınca sahnede şarkı söyleme işini şarkıcılara bırakmış ve aktörleri diyaloglarla sınırlı tutmuştur. Bu da o zamana kadar görülmemiş bir şeydir.
Dramalarıiambicus senariusve trocaicus septenariusvezinleriyle yazılmıştır. Hem lirik pasajlar (cantica), hem diyaloglar (diverbia) içermektelerdi. Esas aktörün solo performansları fazlaca yer tutardı ve esas aktör genelde kendisi olurdu. Korosunun olup olmadığı bilinmez. Bu dramalar Yunan drama gereksinimlerini karşılıyordu ve büyük ihtimalle Yunan modellerini haizdi. Günümüze en fazla 60 civarında fragmanı kalmıştır. Bu fragmanları da diğer yazarların alıntılarından biliyoruz.
Bilinen tragedyalarının isimleri şunlardır:Achilles,Aegisthus,Aiax Mastigophorus (Kırbaçlı Aiax),Andromeda,Antiopa,Danae,Equus Troianus,Hermiona, andTereus.
Komedyalarından ikisinin başlığı kesindir:GladiolusveLudius. Ona atfedilen üçüncü bir komedya olanVirgoise büyük ihtimalle sahtedir. Bunların hepsi Yunan Yeni Komedyası üzerine kurulmuştur ve Yunan'dan alınan öykülerin uyarlamasıdır. Romalılar Livius'tan ve ardıllarından kalan bu tür uyarlamalarıfabulae palliatae veyacomoedia palliata, olarak adlandırmışlardır.Palliata ismi, aktörlerin giydiği vepallium adı verilen pelerinden gelmektedir.[15] Andronicus'unpalliata'larından elimize geçenler birer dizelik 6 fragman ve bir başlıktır. (Gladiolus,Küçük Kılıç)
Titus Livius'a göre[10] Andronicus, MÖ 207 yılında dinî seremonilerin bir parçası olarak kamusal alanda söylenmek üzere,Juno'nun onuruna 27 kızdan oluşan bir koro için bir ilahî kompoze etmiştir. Bu ilahînin başarısından dolayı, kendisinincollegium scribarum histrionumque (Yazarlar ve Aktörler Birliği) adlı profesyonel kuruluşu Aventinus Tepesindeki Minerva Tapınağında kurulurken, kendisi de bazı kamusal payeler kazanmıştı. Aktörler ve yazarlar burada bir araya gelir ve hediyeler sunarlardı.
"Livius Andronicus". Corpus Scriptorum Latinorum. 17 Nisan 2016 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:15 Ekim 2009.
Andronicus, Lucius Livius (2009) [1912], "Dramatic Fragments: Livius Andronicus", Heathcote, William Garrod (Ed.),The Oxford Book of Latin Verse, Bartleby.com, 5 Temmuz 2008 tarihinde kaynağındanarşivlendi, erişim tarihi:15 Ekim 2009
^Monroe, Paul (1902). "Selections from the Lives of Eminent Grammarians, by Suetonius".Source book of the history of education for the Greek and Roman period. New York, London: Macmillan Co. ss. 349-350....for the earliest men of learning, who were both poets and orators, may be considered as half-Greek: I speak of Livius andEnnius, who are acknowledged to have taught both languages as well at Rome as in foreign parts.
^Cicero, Marcus Tullius (1497). "Section 50".De Senectute.I myself [Cato the Elder ] saw Livius Andronicus when he was an old man, who, though he brought out a play in the consulship of Cento and Tuditanus [240 BC], six years before I was born, yet continued to live until I was a young man.
von Albrecht, Michael (1997).History of Latin Literature: From Livius Andronicus to Boethius: with Special Regard to Its Influence on World Literature. Volume 1. Leiden: Brill.
