Lübnan 16. yüzyıldaOsmanlı İmparatorluğu tarafından fethedildi ve 400 yıl Osmanlı hâkimiyetinde kaldı. İmparatorluğunI. Dünya Savaşı'nda dağılmasının ardından günümüz Lübnan'ını oluşturan beş vilayetFransız Suriye ve Lübnan Mandası'nın kontrolüne girdi ve modern Lübnan Cumhuriyeti'nin öncüsü olanBüyük Lübnan bu manda altında kuruldu.II. Dünya Savaşı'ndaÜçüncü Fransız Cumhuriyeti'ninNazi Almanyası tarafından işgal edilmesi bölgedeki Fransız hâkimiyetini zayıflattı. 1943'teÖzgür Fransa'dan bağımsızlığını kazanan Lübnan, ana dinî mezheplerinbelli siyasi güçlere sahip olduğukonfesyonalist bir hükûmet şekli oluşturdu. 1970'lere kadar Lübnan, farklı dinlerden insanların bir arada yaşadığı ve özellikle başkent Beyrut'taki finansal sektörü sayesindeOrtadoğu'nun gelişmiş ülkeleri arasında bulunuyordu.[11][12] 1975'te ülkedeki çeşitli siyasi ve mezhepsel gruplar arasında patlak verenLübnan İç Savaşı ülkede istikrarsızlık sürecininin başlangıcı oldu. 15 yıl süren savaş sırasında Lübnan, 1976-2005 yılları arasındaSuriye'nin, 1985-2000 arasında ise İsrail'in işgali altında kaldı. Savaşın sonlanmasıyla ekonomiyi canlandırmak ve altyapıyı yeniden inşa etmek için çalışmalar yürütülse de[13] ülkede siyasi parti ve milis hareketi olan varlığını sürdürenHizbullah ile İsrail arasındaki savaşlar nedeniyle Lübnan, uzun yıllar boyunca suikastler, ekonomik çöküntü ve siyasi çalkantı yaşadı.[11]
Denizci bir topluluk olanFenikeliler'in anavatanı Lübnan topraklarıdır. Daha sonra bu bölgeAsurlular,Bâbilliler,Persler veMakedonya Krallığı gibi birçok devletin hâkimiyetine girmiştir. Milattan önce 64 yılından itibarenRoma İmparatorluğu'nun yönetimine geçen Lübnan topraklarıSuriye Eyaleti'nin bir parçası oldu. Romanın kalıcı olarak ikiye ayrılmasından sonraDoğu Roma İmparatorluğu tarafında kalmıştır. Lübnan toprakları Roma ve Bizans İmparatorluğu'nun da en hareketli bölgeleri arasında yer almış, Avrasya ticaretinin önemli temas noktalarından birini oluşturan sahil şehirleri İslâm döneminde de aynı işlevini sürdürmüştür.[18]
Yermük Savaşı'ndan sonra Müslümanlar günümüzSuriye, Lübnan,Ürdün veFilistin topraklarına hâkim oldular. Bölge Müslümanlar için ticarî, Hristiyanlar için ise dinî açıdan oldukça önemliydi.Mekkeliler'in ticaret kervanlarını Suriye'ye bağlayan yol Lübnan topraklarından geçiyordu.İsâ Sur veSayda şehirlerine ayak basmış, havârilerdenAziz Pavlus Sûr'da birkilise inşa etmişti.Bu nedenle bölgeMüslümanlar veHristiyanlar arasında hâkimiyet savaşlarına sebep olmuştur.[18]
Abbasiler'in zaman içinde zayıflamaları sonucunda merkeze uzak bölgelerdekivaliler bağımsızlıklarını elde etmeye başladılar. Lübnan toprakları 9. yüzyılın son çeyreğindeTolunoğulları'nın hâkimiyetine geçti.[18] Bölgede yaşanan istikrarsız dönemden sonraFatımiler üstü gelen taraf oldular.
Trablus'un Memlüklere geçişi ve Haçlı Devletinin yıkılması, Trablus 1289
12. yüzyıl başlarında Lübnan topraklarına girenHaçlılar1124'te bütün sahil şehirlerini ele geçirdiler. Böylece bugünkü Lübnan topraklarıBaalbek ve iç bölgeler haricinde Haçlı yönetimi altına girmiş oldu. Haçlılar döneminde Lübnan üç idari bölüme ayrıldı.Beyrut'un kuzeyindenTrablus'a kadar olan bölgeTrablus Kontluğu'na, Beyrut,Sayda veSurKudüs Krallığı'na bağlıydı. Lübnan'ın dağlık iç kesimleri ise Müslümanların hâkimiyeti altında bulunmaya devam ediyordu.[18]
Lübnan'ın güney kısmıSelahaddin Eyyubi, kuzey kısmı iseKalavun döneminde yeniden Müslümanların idaresine girdi. Daha sonraMemlükler bölgeye hâkim oldu ve bu dönemde sahil şehirleri çoğunluklaKatolik Hristiyanlar tarafından iskân edilmişti. ÖzellikleFâtımî hâkimiyetindeDürzîlik,İsmâilîlik veNusayrîlik gibimezhepler bölgede yaygınlaşmıştı. Memlükler döneminde Lübnan'ın nüfus yapısı Müslümanlar, özellikle deSünnîler lehinde gelişti. Selçuklular'ın 11. yüzyılda başlattığı bölgeyi Sünnileştirme süreci Memlükler tarafından devam ettirildi.[18]
Lübnan, 1516 yılındaYavuz Selim'inSuriye-Mısır seferi sırasındaOsmanlı hâkimiyetine girmiştir.[18] Osmanlı dönemindeBeyrut Vilayeti olarak yönetilen bölge Suriyenin sahil kesimindenAkka'ya kadar olan bölgeyi kapsamaktaydı. Bu devirde bölge kültürel çeşitliliğini korumuş ve ticaret merkezi olmaya devam etmiştir.
OsmanlınınI. Dünya Savaşı'na katılması veSina ve Filistin Cephesi'nin çökmesinden sonra Lübnan toprakları 1918 yılındaİngiliz veFransızların işgaline uğradı. Savaştan sonra kurulanBüyük Lübnan DevletiFransız Suriye ve Lübnan Mandası yönetimi içine alındı. 1926 yılına gelindiğinde iseCumhuriyet ilan edildi ve 1941 yılında ise bağımsızlık ilan edildi. Takip eden yıllarda yaşanan karışıklıklardan sonra 1943 yılında bağımsızlık tanındı ve Fransız kuvvetleri 1946 yılında Lübnan topraklarından çekildi.
Lübnan, ilk yıllarında karışık dinî yapıya sahip bir devlet olmasına rağmenOrta Doğu'nun en düzenli ve refah seviyesi en yüksek olan ülkelerinden biri idi. FakatÜrdün'dekiFKÖ'nün yenilgisiyle, birçok Filistinli militan Lübnan'a yerleşti veİsrail'e karşı silahlı mücadeleyi buradan yapmaya başladı. Filistinlilerin yerleştirilmesi aynı zamanda Filistinliler ileMaronitler ve diğer Lübnanlı gruplar arasında mezhepsel gerilimlerin artmasına neden oldu.
Beyrut'un batısını ve doğusunu ayıran Yeşil Hat, 1982
Özellikle 1970'lerden itibaren Müslümanlar,demografik üstünlüğü elde ettiler ve bu üstünlüğü egemenlik faktörüne yansıtarak ülke yönetiminde Hristiyanlardan daha fazla söz hakkı alma mücadelesine başladılar. Böylece ülkede başlayanMüslüman-Hristiyan mücadelesi, 13 Nisan 1975'ten itibaren iç savaşa dönüştü. Ordu ülkedeki kontrolünü neredeyse tamamen kaybetti. Bölünmenin eşiğindeki ülkede darbe girişimine ve istifa çağrılarına maruz kalan Cumhurbaşkanı Süleyman Franjiye'nin yardım çağrısı üzerine Suriye, Nisan 1976'daHristiyanlar lehine iç savaşa müdahil olmuş. Diplomatik arabuluculuk girişimleri sonuç vermeyince 1 Haziran'dan itibaren eski müttefikleriLübnan Ulusal Hareketi veFKÖ karşısında askerî çatışmalar başlamıştır.[19]
a. Lübnan'da 21 Ekim'den itibaren ateşkes yürürlüğe girecek ve savaşan taraflar, 1975 Nisan'ından önceki hatlara çekileceklerdir.
b. Lübnan için 30.000 kişilik bir Arap Barış Gücü teşkil olunacaktır. Bu güç esas itibarıyla Suriye askerlerinden oluşmuştur.
c.FKÖ gerillaları Lübnan'da kalmaya devam etmekle beraber Lübnan'ın egemenlik ve güvenliğine saygı göstereceklerdir.
UNIFIL üssü, 1981
Bu sonuncu şartı birçok FKÖ gerillası kabul etmedi. İsrail de bunu bildiğindenLitani Nehrine kadar olanGüney Lübnan topraklarını kendi kontrolü altına alıp bu toprakları kendi için "Güvenlik Bölgesi" ilan etmiştir.
İsrail kuvvetleri daha sonra Beyrut'u kuşattılar ve bunun sonucundaFilistin Kurtuluş Örgütü Lübnan'ı terk etmek zorunda kalmıştır. FKÖ unsurları, Lübnan'a çıkan Amerikan, Fransız ve İtalyan askerlerinden oluşan 2.000 kişilik Barış Gücü himayesinde, 21 Ağustos 1982'de Beyrut'tan ayrıldılar.
FKÖ'yü Lübnan'ı terke muvaffak olan İsrail, 1985 yılında kademeli olarak bölgeden çekilmeye başladı. İsrail'in çekilmesi Müslüman-Hristiyan mücadelesini tekrar başlattı. Bunun üzerine Suriye, Lübnan'a müdahale etmek için harekete geçti. Ayrıca,İran da dolaylı olarak müdahaleye katıldı. 1989 yılı sonlarından itibaren ise FKÖ tekrar Güney Lübnan'a yerleşmeye başladı.
Sonuç olarak; 1970 yılında başlayan Lübnan sorunu ve 1975 yılında başlayan Lübnan iç savaşı, çeşitli aşamalardan geçti. İç savaş Lübnan'da çok ağır maddi hasara ve can kaybına yol açtı. Savaş 1991 yılında resmen sona erdiğinde Lübnan ve Beyrut bir harabeye dönüşmüştü ve 150.000 Lübnanlı can vermişti. 1992 yılından itibaren İsrail ile FKÖ arasında başlayan olumlu gelişmeler üzerine de olaylar şiddetini kaybetmeye başladı. Fakat Lübnan, 1976Riyad Antlaşması ile bölgeye 30 bin kişilik bir askerî güç gönderen Suriye'nin belirli ölçüde eyaleti durumuna geldi. Ancak 2005 yılında patlak veren ve Lübnan'ın eski başbakanıRefik Hariri'nin suikastıyla sonuçlanan kriz sonrasında Suriye, birçok askerini geri çekmek zorunda kalmıştır.
12 Temmuz 2006 tarihinde başlayan2006 İsrail-Lübnan Krizi'ndeİsrail’in hava saldırıları sırasında Lübnan ve Beyrut kenti, özellikle güney kısmı ağır hasar görmüştür ve ülke ekonomisi büyük ölçüde çökme noktasına gelmiştir.
Oldukça engebeli olan yüzey şekillerinin ana çizgileriniLübnan dağları (Cebelilübnan) belirler. Bu dağlar kuzey-güney doğrultusunda yaklaşık 160 km. uzunluğunda olmak üzere ülkeyi baştan başa katedip toplam yüzölçümünün yaklaşık yarısını kaplar.Kuzeye doğru gidildikçe yüksekliği ve genişliği artankalker yapılı Lübnan dağlarının kuzey kesiminde 3088 metreye erişenKurnat es-Sevda ülkenin en yüksek noktasıdır. Lübnan dağlarıyla Akdeniz’in arasına, doğu-batı doğrultusundaki genişliği yer yer 40 kilometreyi bulan dar bir kıyı ovası girer. Lübnan dağlarıyla daha doğudaki Antilübnan dağları (Cebelüşşarkī) arasında daBikâ vadisi yer alır.[18]
Kıyı kesimindeAkdeniz iklimi hüküm sürer; burada kışlar yumuşak ve yağışlı,yazlar sıcak ve nemlidir. Lübnan dağlarının batı yamaçlarında yağışlar boldur; yüksek kesimlerine ise yağış kar şeklinde düşer. Beka vadisinde ise karasal, hatta çöl iklimi özellikleri taşıyan bir iklim hâkimdir. Kıyı şeridinde 900 mm. kadar olan ortalama yıllık yağış tutarı Lübnan dağlarının bazı yüksek kesimlerinde 1500 milimetreye kadar çıkar.
Bitki örtüsünü teşkil edensedir ormanlarının yoğun biçimde Lübnan dağlarında bulunması, buağaç türünün bitki coğrafyasında bu dağların adıyla (Cedrus libani “Lübnan sediri”) olarak anılmasına yol açmıştır.Eskiçağ'lardan berigemi inşasında çok kullanılan Lübnan sedirleri bütünAkdeniz dünyasında olduğu gibi bu ülkede de azalmış, yer yer küçük alanlar halinde kalmıştır. Sedirin azalmasından sonra Lübnan dağlarının batı yamaçlarında çeşitli çam türlerinin yetiştirilmesine başlanmıştır. Ancak yine deorman alanlarının azalmasına rağmen Lübnan dağları halenOrtadoğu’nun en sık bitki örtüsüyle kaplı kesimidir. Ülkede genellikle Lübnan dağlarının yamaçlarından doğarak Akdeniz’e ulaşan kısa boylu fakat suyu bol akarsulara rastlanır.Bikâ vadisindekiBaalbek eşiğinden doğarakgüneye doğru akan ve Lübnan sınırları içerisindedenize dökülen Leytani (Leontes) nehriyle kuzeye doğru akan ve Lübnan’dan sonraSuriye topraklarından geçipTürkiye sınırları içinde Akdeniz’e ulaşanAsi (Orontes) nehri diğerlerinden daha uzun ve daha önemlidir.[18]
Lübnan, yüksek rütbeli makamların belirli dinî grupların üyelerine ayrıldığı, mezhepçiliği içeren parlamenter bir demokrasidir. ÖrneğinCumhurbaşkanınınMaruni Hristiyan,BaşbakanınSünni Müslüman, Meclis BaşkanınınŞii Müslüman, Başbakan Yardımcısı ve Meclis Başkan YardımcısınınDoğu Ortodoks Kilisesi'ne bağlı olması gerekir.
Bu sistemin amacı mezhep çatışmalarını azaltmak ve hükûmetteki tanınmış 18 dinî grubun demografik dağılımını adil bir şekilde temsil etmektir.
Lübnan'ın ulusal yasama organı tek meclisliLübnan Temsilciler Meclisi'dir. 128 sandalyesi Hristiyanlar ve Müslümanlar arasında eşit olarak, 18 farklı mezhep arasında ve 26 bölge arasında orantılı olarak paylaştırılır.
Parlamento, mezhepsel orantılı temsil esasına göre halk oyu ile dört yıllık bir dönem için seçilir. Yürütme organı devlet başkanı ve hükûmetin başı olan başbakandan oluşur. Parlamento, devlet başkanını üçte iki çoğunlukla yenilenemez altı yıllık bir dönem için seçer. Başkan, parlamentoyla yapılan istişarelerin ardından Başbakanı atar. Devlet başkanı ve başbakan, ülkedeki mezheplerin ortaya koyduğu mezhepsel dağılıma da uyması gereken bir kabine oluşturur.
1990'dan önce bu oran Hristiyanlar lehine 6:5'ti, ancak 1975-1990 iç savaşına son verenTaif Antlaşması ile birlikte iki dinin mensuplarına eşit temsil hakkı verecek şekilde oranlar yeniden ayarlanmıştır.
Lübnan,Batı Asya veAkdeniz'deki dinsel açıdan en çeşitli ülkedir.[20] Farklı dinlerin ve dinî mezheplerin göreceli büyüklükleri hassas bir konu olmaya devam ettiğinden, 1932'den beri ulusal bir nüfus sayımı yapılmamıştır. Devlet tarafından tanınan 18 dinî mezhep vardır (4'üMüslüman, 12'siHristiyan, 1'iDürzi ve 1'iYahudi).[21]
Lübnan İstatistik firması tarafından yürütülen demografik bir araştırma, nüfusun yaklaşık %27'sininSünni, %27'sininŞii, %21'ininMaruni, %8'ininRum Ortodoks, %5'ininDürzi, %5'ininMelkani ve %1'ininProtestan olduğunu ortaya çıkardı. Kalan % 6'sı çoğunlukla Lübnan'ın yerli olmayan küçük Hristiyan mezheplerine aittir.[21]
Lübnan, pek çok farklı dinin bir arada yaşadığı bir ülkedir
Beyrut Ermeni Katolik Kilisesi
Lübnan'da yaşayan farklı dinden insanların çoğunlukta olduğu yerlerin haritası
Lübnan'ın ulusal ve resmî diliArapçadır. Lübnanlıların ekseriyeti, ana dilArapçanın yanı sıraFransızca veİngilizce konuşabilmektedir. Zira ülkede anaokulundan itibaren yabancı dil öğrenimi mecburdur. Anadili olarakArapça, Lübnan'daki tüm etnik ve dinî gruplar arasında kullanılmaktadır. Eskiden Fransız sömürgesi olan Lübnan'da çoğunlukla kullanılan yabancı dil İngilizce olmasına karşın üst ve orta sınıflarda Fransızca daha yaygın olarak bilinir ve konuşulur. Lübnan, Fransızca konuşan ülkeler topluluğu (Frankofon) içerisinde yer alır. Bugün nüfusun %20'si Fransızca bilmektedir. 1866'daBeyrut Amerikan Üniversitesi'nin kuruluşuyla ilk defa konuşulmaya başlanan ve özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaygınlık kazanan İngilizce ise günlük hayatta iletişim dili olarak kullanılmasa da, uzun seneler ülkedeki Fransız etkisinden rahatsızlık duyan Müslümanlar tarafından öğrenilmesi siyaseten tercih edilen bir yabancı dil olmuştur.[22]
Lübnan'ın nüfusu tahminen 6.185.000'dür (2016). Lübnan %93Arap nüfusuyla etnik açıdan homojen bir ülkedir. Araplar; Lübnanlı Arapları,Filistinli mültecileri, Suriyelileri ve başka göçmen Arap cemiyetleri de içine alır.
İç savaştan önce Lübnan'daHristiyanların veMüslümanların sayısı hemen hemen eşitti. Şimdi Müslümanlar çoğunlukta ve Müslüman nüfus içinde de artık Sünni çoğunlukta. Halkın tahminen %54'si Müslüman, %40.4'u Hristiyan, %5.6'ü iseDürzi. Fakat 1932 yılından beri nüfus sayımı yapılmadığından ve halkın dinî kimliği sorulmadığından veLübnan İç Savaşından dolayı oluşan göç ve demografik değişiklikten, dolayı Hristiyanların sayısı hızla azalmıştır ve Müslümanların sayısı hızla artmıştır. Hristiyanlar hem nüfus ve hem de oran olarak azalmaya devam etmektedir.[23]
1975'te %67 olan şehirleşme oranı, iç savaş sırasında yaşanan büyük nüfus hareketliliği neticesinde 2008'de %87'ye ulaşmıştır. 1932'deki sayıma göre nüfusuyla 161.947 olan Beyrut, bugün iki milyona yaklaşan nüfusuyla Lübnan'daki tüm mezheplerin yaşadığı kozmopolit bir şehir haline dönüşmüştür.[24]
Lübnan'daki tüm okullar Millî Eğitim'e bağlıdır. ABD'nin 2005'te hazırladığı bir rapora göre Lübnan'daki 140.000 öğrencinin yarısı ülkenin tek devlet üniversitesi olan Lübnan Üniversitesi'nde, diğer yarısı 42 özel üniversitede öğretim görmektedir.[25] Arap dünyasının en modern, özgür ve eğitimli kesimlerinden birini teşkil etmekle övünen Lübnan'da, 15 yaş ve üstü nüfusta okuma-yazma oranının 2003 itibarıyla %87,4´dir. Bu oran erkekler arasında %93,1, kadınlar arasında ise %82,2'dir.[26]
Orta Doğu'nun ilk psikiyatrik hastanesi kabul edilenAsfuriye Hastanesi, 1896 yılında Lübnan'da kurulmuştur, ancak iç savaşın getirdiği zorluklar nedeniyle 1982'de kapanmıştır.[27]
^McGowen, Afaf Sabeh (1989)."Historical Setting". Collelo, Thomas (Ed.).Lebanon: A Country Study. Area Handbook Series (3. bas.). Washington, D.C.: The Division.OCLC18907889. Erişim tarihi:24 Temmuz 2009.
^Nijman, Jan (2020).Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley.ISBN978-1119607410.
^Dumper, Michael; Stanley, Bruce E.; Abu-Lughod, Janet L. (2006).Cities of the Middle East and North Africa. ABC-CLIO. s. 104.ISBN978-1-57607-919-5.Archaeological excavations at Byblos indicate that the site has been continually inhabited since at least 5000 B.C.
^Shulimson, Jack (1966).Marines in Lebanon, 1958 (İngilizce). Historical Branch, G-3 Division Headquarters, U.S. Marine Corps. 7 Ocak 2022 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:31 Ocak 2022.
^"Lebanon".Canadian International Development Agency. Government of Canada. 28 Mayıs 2009. 30 Mayıs 2008 tarihindekaynağından(Governmental) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2009.
^Dralonge, Richard N. (2008).Economics and Geopolitics of the Middle East. New York: Nova Science Publishers. s. 150.ISBN978-1-60456-076-3.Lebanon, with a population of 3.8 million, has the most religiously diverse society in the Middle East, comprising 17 recognized religious sects.
.svg)
.jpg)
.jpg)
%2c_Lebanon.jpg)
.jpg)
.svg)
