Misisipiyen boyunca 120 metreden günümüz seviyesine düşer, daha sonra dönem sonunda yaklaşık 80 metreye kadar istikrarlı bir şekilde yükselir[5]
Karbonifer,Palezoyik Zaman'ın beşincidönemidir. Yaklaşık 358,9 milyon yıl önceDevoniyen Dönemi'nin sonlanmasıyla başlamış ve 298,9 milyon yıl öncePermiyen Dönemi'nin başlamasıyla sonlanmıştır. Karbonifer,Latince kömür anlamına gelencarbō ve taşımak anlamına gelenferō sözcüklerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Bundan dolayı Karbonifer, Latincede "karbon-taşıyan" anlamına gelir.
Karbonifer Dönemi,Dünya'nıniklimi,canlılarınevrimi veenerji kaynaklarının oluşumu gibi birçok açıdan dikkate değer etkilere sahiptir. Karbonifer Dönemi'nin başlangıcında, Dünyasıcak venemli bir iklime sahipti. Bu dönemde,sera etkisi nedeniyle günümüze kıyasla yüksek sıcaklıklar mevcuttu ve bunadeniz seviyelerinin yükselmesi eşlik etti. Karbonifer Dönemi'nin bir diğer özelliği de yoğunbitki örtüsünün varlığıdır. Genişormanlar, günümüze kıyasla oldukça büyükağaçlar veeğrelti otları bu dönemin karakteristik özelliklerindendir. Bu yoğun bitki örtüsünün biriktirdiğiorganik maddeler, zamanlakarbonlukömür yataklarına dönüştü. Karbonifer Dönemi'nde oluşan kömür, sonraki yüzyıllarda enerji kaynağı olarak önem kazandı.Sanayi Devrimi sırasında kömür,buhar makinelerinin vefabrikaların enerji kaynağı olarak kullanıldı. Böylece kömür, modern endüstriyel toplumun temelini atmada rol oynadı.
Karadaki yaşam Karbonifer Dönemi'nde yaygın ve gelişkindi.Lob yüzgeçli balıklardan evrilmiş olandört üyeliler, Karbonifer Dönemi'nde beş parmaklı hâle geldiler ve çeşitlendiler. Bu dönemdeamfibiler baskın karaomurgalıları hâline geldikleri için kimi zaman "Amfibiler Çağı" olarak adlandırılır. Karbonifer Dönemi'nde aynı zamandaKarbonifer Yağmur Ormanı Çöküşü adlı biryok oluş gerçekleşti.Deniz yaşamında ve bitki örtüsünde çeşitlitürlerin tükenmesiyle sonuçlanan bu olay,ekosistemlerin yeniden şekillenmesine neden oldu. Karbonifer'in sonlarında çeşitlibuzullaşmalar ve bundan kaynaklı deniz seviyesinde düşüşler görülmüştür. Aynı zamanda daha sonraPangea'yı meydana getirecek olan kıtaların çarpışmasıyladağ oluşumu da Karbonifer'de görülen olaylardandır.
Sonuç olarak Karbonifer Dönemi,yerküre tarihindeki kayda değer dönemlerden biridir ve bu dönemin iklim, canlılar ve enerji kaynakları üzerindeki çeşitli etkileri olmuştur. Bu dönemin mirası, günümüzünçevresel veendüstriyel süreçlerinde etkili olmaya devam etmektedir.
Karbonifer, modern "sistem" adlarından ilki olup, ikisi de jeologWilliam Conybeare veWilliam Phillips tarafından 1822'de İngiltere'dekikayaç dizilimi üzerine yapılan bir araştırmaya dayanarak türetildi.[6] Karbonifer, Kuzey Amerika'da sıklıkla iki jeolojik dönem olarak ele alınır. Bunlar sırasıylaMisisipiyen ve ardından gelenPensilvaniyen'dir.[7]
Devoniyen Dönemi'nin sonunda yaşanandeniz seviyelerindeki küresel düşüş, Karbonifer'in başlarında tersine döndü ve deniz seviyeleri yükselmeye başladı. Bu durumiç denizlerin yaygınlaşmasına ve Misisipiyen alt dönemindekarbonat birikimine neden oldu.[8] AyrıcaGüney Kutbu'nda sıcaklık düşüşü de yaşandı;Gondvana'nın güneyi, Karbonifer'in büyük bölümündebuzullaşmıştı[9][10] fakat bu buz tabakalarının Devoniyen'den mi yoksa daha yeni bir dönemden mi kaldığı kesin değildir.[8][11] Bu koşulların, Dünya'nın en kuzeyindeki buzulların 30 derece kadar yakınında gelişen ve daha sonraları kömür haline gelecek olan yeşil bataklıkların var olduğu derin tropik bölgeleri etkilemediği görülmektedir.[8]
Karbonifer Dönemi'nden bir bataklık ormanının illüstrasyonu
Erken Karbonifer Dönemi'nde ortalama küresel sıcaklıklar yüksekti ve yaklaşık 20 °C'ydi (68 °F). Ancak, Orta Karbonifer Dönemi'nde meydana gelen soğuma, ortalama küresel sıcaklıkları yaklaşık 12 °C (54 °F) seviyesine düşürdü. Karbonifer Dönemi'nin başlangıcındaatmosferdekikarbondioksit seviyeleri, günümüz seviyelerinin yaklaşık 8 katına kadar düşmüşken, dönemin sonunda bugünkü seviyelere benzer bir seviyeye geldi. Karbonifer Dönemi, Devoniyen Dönemi'nin Gondvana'da küçük buzulların oluşmasıyla başlayanGeç Paleozoyik Buzul Çağı'nın bir parçası olarak kabul edilir.[11]
İklimin soğuması ve kuruması, Karbonifer Dönemi'nin sonlarına doğruKarbonifer Yağmur Ormanı Çöküşü'ne (İngilizce kısaltması olan CRC ile de anılır) yol açtı. Tropikal yağmur ormanları bölünerek parçalandı ve nihayetinde iklim değişikliği sebebiyle tahrip oldu.[12]
Karbonifer Dönemi'nde atmosferdeki oksijen derişiminin bugünkünden dikkate değer ölçüde daha yüksek olduğu sıkça iddia edilse de (atmosferin toplamda %30'luk kısmının oksijenden oluştuğu öne sürülmüştür), tarih öncesi atmosferdeki oksijen derişimi tahminleri oldukça belirsizdir. Başka tahminlerde de oksijen miktarının aslında bugünkü atmosferde bulunan miktarın altında olduğu öne sürülmektedir.[13]
Avrupa'daki ve Kuzey Amerika'nın doğusundaki Karbonifer kayaçları, dikkate değer ölçüde tekrarlanankireç taşı,kumtaşı,şeyl vekömür yataklarından oluşur.[14] Karbonifer Dönemi'nin kayda değer büyüklükteki kömür yatakları, iki faktörden ötürü var olmuş olabilir. Bunlardan ilki, odun dokusu ve kabuk taşıyan ağaçların ortaya çıkışıdır. Odun lifilignin ve kabukların sızdırmazlığını sağlayan mumsu maddesuberinin evrimi, ölü materyallerin çürümesini etkin bir şekilde engelleyerek büyük ölçeklerde fosilleşmelerine yol açtı. İkinci faktör ise Karbonifer Dönemi'nin bir önceki Devoniyen Dönemi'ne kıyasla daha düşük deniz seviyelerine sahip olmasıdır. Bu durum Kuzey Amerika ve Avrupa'da geniş ova bataklıklarının ve ormanların gelişimini teşvik etti.Bazitli mantarların genetik analizine dayalı olarak, Karbonifer Dönemi'nde ağaçların dikkate değer miktarlarda toprak altında gömülü kaldığı öne sürülmüştür. Çünkü bu dönemde hayvanlar ile çürümeyi sağlayanbakteriler vemantarlar, henüzevrimleşerek bozulmaya karşı dirençlifenolik lignin polimerlerini ve mumsu suberin polimerlerini etkili bir şekilde sindirebilecekenzimleri kazanmamışlardı. Araştırmacılar, bu maddeleri etkin bir şekilde parçalayabilen mantarların sadece dönemin sonlarına doğru baskın hale geldiğini öne sürerler ve bu da Kambriyen'den sonraki jeolojik dönemlerde kömür oluşumunu çok daha nadir hâle getirir.[15][16]
Stigmaria kökleri hâlâ bağlı bulunan, muhtemelenSigillaria türüne ait bozulmadan korunmuş eski birlikopsid.
Karbonifer Dönemi'nde bulunan ve bugünkü ufakkurtpençelerinin kuzenleri olan Lepidodendrales takımına ait likofitler, 30 metre yüksekliğe ulaşabilen ve 1,5 metre çapında gövdeleri olan dev ağaçlardı. Bu ağaçlar arasındaLepidodendron (Lepidostrobus olarak adlandırılan konileri vardı),Anabathra,Lepidophloios veSigillaria bulunmaktadır.[17] Bu bitkilerin birkaçının köklerineStigmaria adı verilir. Günümüz ağaçlarının aksine, bu ağaçlardasekonder büyümeksilemde değilkabukta gerçekleşirdi ve bu durum stabiliteyi sağlardı.[18]Cladoxylopsid'ler ise Karbonifer Dönemi'nde ortaya çıkan ve eğreltilerin atası olan büyük ağaçlardı.[19] Karbonifer Dönemi'nde yaşamış olan bazı eğrelti otlarının bileşik yapraklarının günümüzde yaşayan türlerle neredeyse aynı olduğu söylenebilir. Muhtemelen birçok türepifitti. Fosil eğrelti otları ve "tohum eğreltisi" arasındaPecopteris,Cyclopteris,Neuropteris,Alethopteris veSphenopteris bulunur;Megaphyton veCaulopteris ise birer ağaç eğreltisiydi.[17]
Equisetales takımında, 30 ila 60 cm (24 inç) çapında bir gövdeye sahip olan ve 20 metreye (66 fit) kadar yüksekliğe ulaşabilenCalamites adlı büyük ağaçlar da vardı.Sphenophyllum, yaprakların gövde etrafında dönerek hizalandığı ince bir tırmanıcı bitkiydi ve muhtemelen hemCalamitesler hem de likopodlarla akrabaydı.[17]
Cordaites, 6 ila 30 metreden fazla boyuta sahip, şerit benzeri yapraklara sahip uzun bir bitkiydi ve palmiye benzeri bitkiler ve kozalaklılarla akrabaydı. TohumluCardiocarpus adı verilenkedicik benzeri üreme organlarına da sahipti. Bu bitkilerin bataklıklarda yaşadığı düşünülmekteydi. Gerçek kozalaklı ağaçlar (Voltziales takımındanWalchia gibi) Karbonifer'in geç dönemlerinde görünmeye başlar.[17]
Vizeyen Dönemi'nde başlayarak Karbonifer sonuna kadar devam eden,kafadanbacaklı venektonikkonodont çeşitliliğinin azaldığı bir dönemde,brakiyopodlar vefusuliniddeliklilerinin çeşitliliği arttı. Bu evrimsel yayılma, Karbonifer-Erken Permiyen Biyoçeşitlilik Olayı olarak bilinir.[20] İlk kez delikliler deniz faunasında dikkate değer bir rol almaya bu dönemde başladı. Büyük ve iğ şeklindekiFusulina cinsi ve akrabaları, günümüzde Rusya, Çin, Japonya, Kuzey Amerika'ya denk gelen bölgelerde nispeten bol miktarda bulunuyordu; diğer kayda değer cinsler arasındaValvulina,Endothyra,Archaediscus veSaccammina (bu sonuncusu İngiltere ve Belçika'da yaygındı) bulunmaktadır. Bazı Karbonifer cinsleri günümüzde hâlâ yaşamaktadır. İlk gerçekpriapulidler, bu dönemde ortaya çıktı.[17]
Bryozoa, bazı bölgelerde bol miktarda bulunuyordu;Fenestella,Polypora veArchimedes'in (şekliArşimet'in vidasına benzediği için bu adı taşır) dahil olduğufenestellidler bunlara birer örnek teşkil eder. Brakiyopodlar da Karbonifer'de bol miktarda bulunuyordu;[21] bunlar arasında, bazıları brakiyopodlara kıyasla oldukça büyük boyutlara erişen ve kalın kabuklara sahip olanprodüktidler de bulunur (örneğin, 30 cm genişliğindekiGigantoproductus[22][23]).
Deniz zambakları, Karbonifer Dönemi'nde oldukça yaygındı ancak Orta Misisipiyen Dönemi'nde çeşitliliklerinde bir azalma yaşadılar.[24] Uzun saplı deniz zambaklarının yoğun olduğu denizaltı çalılıklarının sığ denizlerde geliştiği ve kalıntılarının kalın kayaç yataklarına dönüştüğü görülmektedir. Öne çıkan cinsler arasındaCyathocrinus,Woodocrinus veActinocrinus bulunur.Archaeocidaris vePalaeechinus gibidenizkestaneleri de mevcuttu.Pentreinitidae veCodasteridae'ye ek olarak görünüm açısından deniz zambaklarına benzeyen ve deniz tabanına bağlı saplara sahipblastoidler, bu dönemde en yüksek gelişim düzeyine ulaştılar.[17]
Ohio, Wooster'daki Logan Formasyonu'nda (Alt Karbonifer'e tarihlenmektedir) çift kabuklular (Aviculopecten) ve brakiyopodlar (Syringothyris)
Ohio, Wooster'daki Logan Formasyonu'nda (dış küfü, Alt Karbonifer'e tarihlenmektedir) bulunan bir spiriferid brakyopod olanSyringothyris sp.
Ohio, Wooster'daki Logan Formasyonu'nda bulunan biriz fosili olanPalaeophycus ichnosp.
Ohio'nun Alt Karbonifer Dönemi'nden kalma bir deniz zambağıcalyx ve ona yapışık bulunan konikplatikeratit bir karındanbacaklı (Palaeocapulus acutirostre)
Indiana'da Alt Karbonifer Dönemi'nden kalma birConulariid
Arkansas,Hiwasse yakınındaki Boone Kireçtaşı'nda (Alt Karbonifer'e tarihlenmektedir) bulunan bir tabulata mercanı (bir syringoporid)
Typhloesus Montana civarında yaşamış bir omurgasızdı. Tahminen karındanbacaklılarla akrabaydı.
Essexella, Kuzey Illinois'de yaşamış birknidliydi. Uzun bir süre boyuncaScyphozoa sınıfına ait olduğu sanılıyordu. Şimdiyse birdeniz anemonu olduğu kabul edilmektedir.
Karbonifer'den kalma fosiller, hava soluyanböcekler,[25]çok bacaklılar veörümceğimsileri[26] içeren canlıların varlığını göstermektedir. Ancakeklem bacaklıların ortaya çıktıklarında sahip oldukları çeşitlilik, sayıca çok ve gelişmiş olduklarını göstermektedir.[27][28][29] Bazı eklem bacaklılar büyük boyutlara ulaştılar. Örneğin bu dönemde yaşamış olan 2,6 metre uzunluğundakiArthropleura, bilinen en büyük kara omurgasızlarından biridir. Böcek grupları arasında, büyük avcıMeganisoptera (grifin sinekleri)takımı bulunmaktadır. Bu grupların içindeMeganeura gibi günümüzdekilere kıyasla dev sayılabilecek,yusufçuklara benzeyen ve kanat açıklığı yaklaşık 75 cm (30 inç) olan (gelmiş geçmiş en büyük uçan böcek) bir böcek de vardır. Diğer gruplar arasındaSyntonopterodea (bugünkümayıs sineklerinin akrabaları), genellikle büyük bitki özü emen ve sık görülenPalaeodictyopteroidea, çeşitlilik gösteren otçulProtorthoptera ve bolca bulunanbazalDictyoptera (hamam böceklerinin ataları) bulunur.[25] Birçok başka Karbonifer'den kalma böcek de,Saarbrücken veCommentrykömür sahalarından veYeni İskoçya'daki fosilleşmiş ağaçların oyuk gövdelerinden elde edilmiştir. İngiltere'deki bazı kömür sahaları nispeten iyi korunmuş fosil örneklerine sahiptir.Derbyshire kömür sahasında bulunanArchaeoptilus, büyük kanatlara sahipti ve kanat kısmının 4,3 cm (2 inç) kadarı korunmuş hâlde bulundu. Bazı örnekleri (Brodia), hâlâ parlak kanat renklerinin izlerini taşır. Yeni İskoçya'daki ağaç gövdelerinde kara salyangozları da (Archaeozonites,Dendropupa) bulunmuştur.[30]
Geç Karbonifer'den kalan yusufçuk benzeri Meganeura böceğinin kanat açıklığı 75 cm'ye (2 ft 6 in) kadar uzanabiliyordu.
Erken Karbonifer'de yaşamış olan birakrep türü olanPulmonoscorpius'un uzunluğu 70 cm'ye (2 ft 4 in) kadar çıkabiliyordu.
Arthropleura, Karbonifer Dönemi bitkileriyle beslenen birkırkayaktı. Yaklaşık 2,44 metrelik uzunluğa ulaşabildiğinden geçmişten günümüze karada yaşamış en büyük eklem bacaklıydı.
^abMontañez, Isabel Patricia (2 Aralık 2021). "Current synthesis of the penultimate icehouse and its imprint on the Upper Devonian through Permian stratigraphic record".Geological Society, London, Special Publications. Cilt 512. ss. 213-245.doi:10.1144/SP512-2021-124.
Conybeare, W. D.; Phillips, William (1822).Outlines of the geology of England and Wales : with an introductory compendium of the general principles of that science, and comparative views of the structure of foreign countries. Part I. Londra: William Phillips.OCLC1435921.
Heckel, P.H. (2008). "Pennsylvanian cyclothems in Midcontinent North America as far-field effects of waxing and waning of Gondwana ice sheets".Resolving the Late Paleozoic Ice Age in Time and Space:Geological Society of America Special Paper.441: 275-289.doi:10.1130/2008.2441(19).ISBN978-0-8137-2441-6.
Hogan, C. Michael (2010)."Fern".Encyclopedia of Earth. Washington, DC: National council for Science and the Environment. 9 Kasım 2011 tarihindekaynağından arşivlendi.
Bu madde artıkkamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Howe, John Allen (1911). "Carboniferous System". Chisholm, Hugh (Ed.).Encyclopædia Britannica.5 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 309–313.
Martin, R. Aidan."A Golden Age of Sharks".Biology of Sharks and Rays | ReefQuest Centre for Shark Research. 22 Mayıs 2008 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:23 Haziran 2008.
Menning, M.; Alekseev, A.S.; Chuvashov, B.I.; Davydov, V.I.; Devuyst, F.X.; Forke, H.C.; Grunt, T.A.; Hance, L.; Heckel, P.H.; Izokh, N.G.; Jin, Y.G.; Jones, P.J.; Kotlyar, G.V.; Kozur, H.W.; Nemyrovska, T.I.; Schneider, J.W.; Wang, X.D.; Weddige, K.; Weyer, D.; Work, D.M. (2006). "Global time scale and regional stratigraphic reference scales of Central and West Europe, East Europe, Tethys, South China, and North America as used in the Devonian–Carboniferous–Permian Correlation Chart 2003 (DCP 2003)".Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology.240 (1–2): 318–372.Bibcode:2006PPP...240..318M.doi:10.1016/j.palaeo.2006.03.058.
.png)
