Kanada (İngilizce:Canadaⓘ;Fransızca:Canadaⓘ),Kuzey Amerika'da bir ülkedir.On eyalet ve üç bölgeden oluşan ülke,Büyük Okyanus'tanAtlas Okyanusu'na ve kuzeydeArktik Okyanusu'na kadar 9,98 milyon km²'lik bir alanı kaplar. Bu özelliğiyle yüzölçümü bakımından dünyanınRusya'dan sonraen büyük 2. ülkesidir. Kanada, sınırları içinde en çok göl bulunduran ülkedir, bir milyondan fazla göl bulunmaktadır.[9] Kanada'nın güney ve batıdaBirleşik Devletler ile olan sınırı 8.891 km ile dünyanın en uzun kara sınırıdır. Ayrıca Kanada, 200.000 km den fazla bir mesafe ile dünyanın en uzun sahil şeridine sahiptir.[10][11] Kanada'nın topraklarında çoğunlukla ormanlar ve bunun yanı sıraRocky Dağları'ndaki tundra hakimdir. Nüfusun beşte dördü güney sınırına yakın yaşamaktadır. Kanada'nın başkentiOttawa; en büyük üç şehriToronto,Montreal veVancouver'dır.
Kanada,Aborjinlerin binlerce yıldır yaşadığı bir alan oldu.[12] 16. yüzyıldan itibarenBritanyalı ve Fransız keşif seferleriyle Atlantik kıyısında ilk koloniler kurulmaya başladı. Birçok savaşın ardından Fransa 1763'teKuzey Amerika'daki sömürgelerinin neredeyse tümünü terk etti. 1867'deBritanya Kuzey Amerikası'nın üç kolonisi birleşerek bir konfederasyon oluşturdular. Böylece Kanada dört eyaletten oluşan birfederaldominyon olarak kurulmuş oldu. Bu olay dominyon topraklarının genişlemesi ve yeni eyalet ve bölgelerin eklenmesi ile Kanada'nınBirleşik Krallık'tan özerkleşmesi sürecini başlattı.1931 Westminster Yasası ile genişletilen özerklik,Britanya Parlamentosu'na yasal bağlılığı sonlandıran1982 Kanada Yasası ile pekiştirildi.
Kanada'da en az 10.000 yıl boyuncaİlk Halklar olarak tanınan yerliler yaşamıştır.Avrupalılar tarafından ilk ziyaret 1000 yılı civarında, kısa bir süreliğineNewfoundland'e yerleşenVikingler tarafından yapılmıştır. Kolonici Avrupalılar, 16. yüzyılın sonu 17. yüzyılın başı gibi Kanada'ya geldi.
Amerikan Devrimi'nden sonra Büyük Britanya'ya sadık olanlar Kanada'ya yerleştiler.
1 Temmuz 1867'deİngiliz Kuzey Amerika Yasası'nın geçmesiyleBüyük Britanya, Kuzey Amerikan kolonisi dört eyaletinden oluşanfederasyona kendini yerel yönetim hakkı verdi. Bu eyaletlerden “Kanada” ikiye ayrılıpQuébec veOntario eyaletlerini meydana getirdi, diğer iki eyalet deNew Brunswick veYeni İskoçya'ydı.Kanada Konfederasyonu terimi bu birleşimi ifade eder ve genellikle sonuçlanan federasyon için de kullanılır. Diğer İngiliz koloni ve bölgeleri de kısa zamanda Konfederasyon'a bağlandılar.
1880'de Kanada,Newfoundland veLabrador dışında, şu anki alanına sahipti. Dominyon'un tüm ilişkilerinin kontrolüWestminster Tüzüğü ile 1931'de ve 1982'de Kanada Anayasası'nın kabulü ile sağlandı.
20. yüzyılın ikinci yarısında, çoğunluğu Fransızca konuşanQuébec eyaletinin bazı vatandaşları 1980 ve 1995'teki ikireferandum ile bağımsızlık kazanmaya çalıştılar. Her iki referandum da Quebecois Partisi liderliğindeydi ve ilki %60, ikincisi %50,6 hayır oyu ile reddedildi.
Kanada,parlamenter demokrasi veanayasal monarşi ile yönetilen birfederasyondur.Devlet Başkanı ve hükümdarı “Kanada Kralı” sıfatı ileIII. Charles'tır. Kral'ın Kanada'daki temsilcisiGenel Vali'dir ve genellikle emekli olmuş eski politikacılar veya diğer seçkin Kanadalılar arasından Başbakan önerisiyle Kral tarafından atanır. Genel Vali, siyaset dışı bir figür olup,Avam Kamarası ve Senatonun çıkardığı kararnamelere kraliyet onayını sağlamak, devlet belgelerini imzalamak, parlamento toplantılarını resmen açıp kapatmak ve seçimler öncesi parlamentoyu feshetmek gibi görevleri vardır. Hem Kral hem de Genel Vali çok az yetkiye sahip sadece göstermelik yöneticilerdir ve hemen her zamanHükûmet BaşkanıBaşbakan'ın tavsiyesi doğrultusunda hareket ederler. Bu devlet başkanının siyasi sorumsuzluğunun bir sonucudur. Siyasi sorumluluğu olmayan devlet başkanının bunun gibi yetkileri birer şekli/sembolik yetkidir.
Kanada anayasasıbu sayfada 5 Haziran 2011 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi. bulunabilir. Ancak anayasanın bir kısmı yazılmamıştır, metin çeşitli gelenekler ve uzlaşmalar çerçevesinde yorumlanır.
Devletin yasama kolu seçilmiş Avam Kamarası ve Başbakan önerisiyle Genel Vali tarafından atanmış Senatörlerin dahil olduğu Senatodan oluşur. Senatoda 105 Senatör vardır. Bunların 24'ü Ontario'dan, 24'ü Quebec'den, 24'ü deniz eyaletlerinden(10 Yeni İskoçya, 10 New Brunswick, 4 Prince Edward Adası), 24'ü batı eyaletlerinden(altışar Manitoba, Britanya Kolumbiyası, Saskatchewan, Alberta), 6'sı Newfoundland'den ve birer kişi de bölgedelerdendir(Northwest Territories, Yukon, Nunavut). Kanada'daki katı parti disiplini Başbakan'a Parlamento'dan geçen hemen her yasa üzerinde yüksek kontrol gücü verir.
BaşbakanAvam Kamarası için seçimlerin yenilenmesine kendi takdiri ile karar verir ancak bu bir önceki seçimlerden 5 yıldan daha geç olamaz.
Genel ValiBaşbakan'ı biçimsel olarak atar, atanan kişi genellikle Avam Kamarası'nda en fazla sandalyeye sahip partinin başkanıdır. Daha sonra başbakan Avam Kamarası ve senatodaki partilileri arasından uzlaşmayla belirlenmiş olanlarınınBakanlar Kuruluna atamasını yapar.
Kanada'da üç büyük ulusal parti vardır: merkezci Liberal Parti, sağcı Muhafazâkar Parti vedemokratik sosyalist Yeni Demokrasi Partisi. Bölgesel parti Bloc Québécois Quebec'de birçok sandalyeyi elinde tutar, ayrılıkçı amaçlı ve temeldesosyal demokrat bir partidir. Başka küçük partiler de mevcuttur. Fakat Avam Kamarası'nda nadiren sandalye kazanırlar. Benzer şekilde bağımsız adaylar da nadiren seçilirler.
Son yıllarda Kanada ABD'ye göre sol görüşe daha yakın bir toplum olarak düşünülmekteyse de Ocak 2006'daki seçimlerde ABD yanlısı Muhafazakâr Parti başarılı olmuş, ancak aldıkları oylar sadece azınlık hükûmeti kurmaya yeterli olmuştur. 4 Kasım 2015'te Liberal PartiliJustin Trudeau başbakan olarak göreve başlamıştır.
Devletin yargı erki federal ve eyalet düzeyinde çeşitli mahkemelerden oluşur. Hem federal hem de eyalet mahkemelerinin kararları Yüksek Mahkeme'de temyiz edilebilir.
Kanada 10 eyalet ve 3 bölgeye ayrılmıştır. Eyaletlerin federal yönetimden geniş oranda özerkliği varsa da bölgelerin bağımsızlığı daha azdır.
Eyaletler, Kanada'nın sosyal programlarının çoğundan (örneğin sağlık sistemi, eğitim ve refah) sorumludur; ve toplamda federal hükûmetten daha fazla gelir toplarlar. Federal hükûmetin politikalarından muaf tutulabilirler, ancak bu federal gelirlerden alınan payın kaybı riskini de taşır. Ceza kanunları kesinlikle federal hükûmetin sorumluluğu altında olan az sayıdaki alanlardan biridir ve suç ve ceza Kanada'nın çoğunda tek biçimlidir.
On eyaletin eyalet başbakanı tarafından yönetilen seçilmiş yasama kolu vardır, eyalet başbakanları federal başbakanla aynı şekilde seçilirler. Ayrıca her eyaletin federal başbakan tarafından atanan ve Kral'ı temsil eden göstermelik birer vali yardımcısı vardır.
Çoğu eyalette federal düzeydeki partilerin karşılığı olan eyalet düzeyinde partiler vardır. Ancak NDP dışında eyalet düzeyi partiler ile federal düzeydekilerin arasında resmî bir bağ yoktur. Bazı eyaletlerde Saskatchewan Partisi ve Labrador Partisi gibi yerel politik partiler de bulunur.
Quebec'deki politik durum diğerlerinden çok farklıdır, partiler arasındaki en belirgin fark, Québécois Partisi tarafından temsil edilen ayrılıkçılık ileQuébec Liberal Partisi tarafından temsil edilen federalciliktir. Bu iki parti haricinde sağ görüşlü Quebec Demokratik Eylem Partisi (ADQ) ve sol görüşlü İlerici Güçler Birliği (UFP) adlı küçük partiler de Quebec'de faaliyet göstermektedir. Ancak bunlardan sadece ADQ şimdiye kadar Quebec meclisine üye sokabilmiştir.
Anayasa yerine Parlamento kuruldukları için bölgeler eyaletlerden daha az siyasi güce sahiptirler.[kaynak belirtilmeli] Bunun sonucu olarak bölgeler Parlamento'da eyaletlere eşit temsil edilmezler.
Bölgelerin devlet başkanlarına komisyoner denir. Her ne kadar eyaletlerdeki yardımcı valilere eşit düzeydelerse de Kral'ın temsilcisi değillerdir. Federal hükûmet tarafından atanırlar.
Yukon'un eyalet meclisleriyle aynı şekilde çalışan kendi bir meclisi vardır, fakat diğer iki bölge siyasal partisiz uzlaşma yönetimi sistemi kullanırlar. Bu yöntemde her aday seçimlerde bağımsız olarak yarışır ve bölge başbakanı adaylar arasından ve adaylar tarafından seçilir.
Federal hükûmet ve bölgesel hükûmetler arası ilişkiler her zaman gergin olmuştur. Hükûmetler arası uzlaşmazlıkların çoğu kaynakların kullanımı ve finansman hakkında olmuştur. Kişi başına gelire göre bölgeler Kanada'da en yüksek oranda olsa da, bölgelerdeki yoksulluk oranı sosyal yalıtım, mal sağlamadaki aşırı zorluk ve maliyet, işlerin yıpratıcılığı ve sosyal problemlerden dolayı devamlı yüksek olmuştur.
Varlıklı ve yüksek teknolojiye sahip endüstriyel bir toplum olarak Kanada bugün, serbest pazar merkezli ekonomik sistemi, üretim modelleriyle ve yüksek yaşam standartları ileABD'ye çok benzer.
II. Dünya Savaşı'ndan bu yana imalat, madencilik ve hizmet sektörlerindeki artış Kanada'yı kırsal ekonomiden endüstriyel ve şehirsel bir toplum haline getirdi. Enerji üretimi bakımından kendine yeterli olan Kanada'nın doğu kıyısında ve batıdaki üç eyaletinde zengin doğal gaz yatakları ve fazlaca diğer doğal kaynakları bulunmaktadır. 1989'daki Kanada-ABD Serbest Ticaret Anlaşması (FTA) ve 1994'tekiMeksika'yı da içeren Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA) ABD ile olan ticari ve ekonomik bütünleşmede hızlı bir artışa neden oldu. Bu yakın ilişkiden dolayı, 2001'de ABD'de ekonominin kötüye gitmeye başlaması Kanada ekonomisinde de olumsuz etkiye yol açtı ancak Kanada ekonomisi beklenenden daha az etkilendi. 1993-2000 arası reel büyüme ortalama %3 iken bu oran 2001'de azaldı. 2003'te imalat ve doğal kaynaklar sektörlerindeki küçülmeden dolayı işsizlik arttı. Bunlara rağmen Kanada 2001'den sonra ekonomik gerilemeyi durdurmayı başardı veG7 grubu içerisindeki en iyi ekonomik büyüme oranını tutturdu.
Ekonomik durumun üzerine düşmekte olan iki gölgeden birincisi İngilizce ve Fransızca konuşan bölgeler arasında devam eden anayasal çıkmazın federasyonun bölünmesi olasılığını ortaya çıkarmasıdır. Süregelen belirsizlik Kanada'nın borçlarından kimin sorumlu olacağı, ticari ilişkilerin nasıl bir hal alacağı gibi birçok soruyu da beraberinde getirmektedir.
Diğer bir uzun vadeli endişe de “beyin göçü” olarak da bilinen profesyonellerin daha yüksek ücret, daha düşük vergi gibi nedenlerleABD'ye akmaya başlamasıdır. Aynı anda da önemi pek fark edilmese de göçmenlik yoluyla bir “beyin kazanımı” da devam etmektedir.[14] Çoğu batı ülkesinde olduğu gibi Kanada'da da bu durumun faydaları yabancıların niteliklerinin tanınması kurallarıyla sınırlanmıştır, çok sayıda eğitimli ve yetenekli göçmen Kanada'da niteliksiz işlerde çalışmaktadırlar çünkü sicilleri devlet, işverenler ve Kanada Medikal Birliği gibi çeşitli profesyonel kurumlarca tanınmamaktadır.
2011 Kanada nüfus sayımı sonuçlarına göretoplam nüfus 33.476.688 kişi oldu. 2006 sayımlarına göre yüzde 5,9'luk bir artış yaşandı.[15] Aralık 2012'deStatistics Canada 35 milyonun üzerinde bir nüfus olduğunu bildirdi. BuG8 ülkeleri arasındaki en hızlı büyüme oranı anlamına gelir.[16] 1990 ve 2008 yılları arasında nüfus yüzde 20,4 genel artışa eşdeğer olarak 5,6 milyon arttı.[17] Nüfusun artmasının ana sebeplerigöç ve daha az oranda doğal büyümedir.[18] Kanadadünyada kişi başına düşen en yüksek göç oranına sahip ülkelerden biridir.[19] Bunun başlıca nedenleriekonomik politika ve daha az bir ölçüdeaile birleşimidir.[20][21] Kanada halkı büyük siyasi partilerin yanı sıra göçün mevcut seviyesini destekler.[20][22][23] 2010 yılında rekor olarak 280.636 kişi Kanada'ya göç etti.[24] Kanada hükûmeti 2016 yılı için 280.000 ile 305.000 arasında yeni kalıcı oturma izni vermeyi düşünüyor.[25] Bu sayı son yıllardaki göçmen sayısına benzer büyüklüktedir.[26] Yeni göçmenler genellikleToronto,Montreal veVancouver gibi büyük kentsel alanlara yerleşirler.[27] Kanada ayrıca çok sayıdamülteciyi de kabul eder.[28] Yıllık küreselmülteci yerleştirmenin yüzde 10'dan fazlası Kanada'ya aittir.[29]
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü'nün (OECD) 2012 raporlarına göre Kanada dünyanın en eğitimli ülkesidir.[31] Kanadalı yetişkinlerin yüzde 51'i en az bir lisans düzeyinde kolej ya da üniversite derecesinde eğitime sahiptir. Bundan dolayı ülke yetişkinlerinyükseköğretim düzeyinde eğitim alması bakımından dünya genelinde birinci sıradadır.[31] Kanadagayri safi yurt içi hasılasının (GDP) %5.3'ünü eğitime harcar.[32] Ülke yatırımını ağırlıklı olarak yükseköğretime yapar (öğrenci başına 20.000 ABD dolarından daha fazla).[33] (2014 (2014) itibarıyla), yaşları 25'ten 64'e kadar olan yetişkinlerin yüzde 89'u lise derecesine eşdeğer bir eğitime sahiptir, OECD ortalaması ise yüzde 75.[34]
Kanada'da, diğer çoğuAmerika ülkelerinde olduğu gibi, en yaygın dinHristiyanlıktır. En yaygın mezhep,Katoliktir.Katolikler nüfusun %29,9'unu oluştururlar. İkinci sırada, %21,7'lik oran ileProtestanlar gelir. Buna karşılık, Kanada nüfusunun %34,6'sı ise, herhangi bir dine inanmamaktadır.[35]
7 Temmuz 1969'da Kanada federal devletinin tümündeFransızca veİngilizce eşit kabul edildi. Bu durum Kanada'nın kendisini federal düzeyde çift dilli ve çok kültürlü bir ulus olarak tanımlamasına yol açtı.
Kanada Haklar ve Özgürlükler Beyannamesi belirtir ki:
Parlamentoda her iki resmî dilde de tartışma yapılabilir;
Kanunlar her iki resmî dilde de eşit otoriteyle yazılacaktır;
Parlamento tarafından kurulan herhangi bir mahkemede iki resmî dilde de işlem yapılabilir;
Herkes federal devletten iki resmî dilden istediği ile hizmet alma hakkına sahiptir;
Yeterli sayıya ulaşıldığı takdirde, içinde bulunulan eyalete göre azınlık resmî dili konuşanlar (Fransızca çoğunluğa sahip eyaletteİngilizce konuşanlar ya da tam tersi) çocuklarının eğitimini iki resmî dilden istedikleriyle almasını sağlayabilirler.
Eyaletler düzeyinde sadeceNew Brunswick çift resmî dillidir; diğer tüm eyaletlerde çift dillilik federal yasalarla sağlanmıştır. Her ne kadar diğer eyaletler çift resmî dilli değilse de eyalet yönetimlerinin çoğu,İngilizce ya daFransızca konuşan azınlıklarına hizmet vermektedir.
Québec'in resmî diliFransızcadır.Fransızca Dili Beyannamesi,Fransızcanın kullanımını koruyan kurallar ortaya koyar ancak bir yandan daİngilizce ve yerli dillerini konuşanlara da çeşitli haklar verir.
Resmî diller dışında konuşulan dillerin de Kanada'da önemi vardır, 5.470.820 kişi ana dil olarak resmî diller dışında bir dil beyan etmişti (Bu istatistikler birden fazla ana dil beyan edenleri de içermektedir). En önemli resmî olmayan diller:Çince (853.745) {özellikleKanton lehçesi (322.315)}; veİtalyanca (469.485).
Kanada'da yerli dillerini konuşan çok sayıda insan yaşamaktadır ancak bunların birkaçı dışında çoğu azalmaktadır. Bunlardan en önemli olanlarıKrice (72.885);İnuktitut (29.010) veOjibwe dili'dir (Cree ile birlikte toplam 150.000).
Kanada'nın ulusal marşı “O Canada”dır. Her ne kadar ilk kez 24 Haziran 1880'de Quebec City'de Aziz Jean Baptiste Günü kutlamalarında söylenmişse de, 1 Temmuz 1980'e kadar Kanada'nın resmî ulusal marşı olmamıştır. Önceki 70 yıl boyunca “O Canada”, “God Save the King” ve “The Maple Leaf Forever” resmî olmayan ulusal marşlar olarak yarışmıştır ancak 1960'lardan bu yana “O Canada” açıkça tercih edilmeye başlanmıştır. Resmen ulusal marş olarak ilan edildiğinde birçok Kanadalı, marşın halihazırda bu statüsü olmadığını şaşırarak öğrenmiştir.
"God Save the King" şu anda Kanada'nınKraliyet marşı'dır. Kral'ın ve kraliyet ailesine mensup kişilerin varlığında çalınır. Ayrıca bir kısmı Genel Vali'nin varlığında da çalınır. Geleneklerin dışında olmak üzere “God Save the King” sıkça devlet törenlerinin sonunda da (örneğin devlet üyelerinin cenaze törenleri ve Anma Günü törenleri) söylenir. Sadece müzik kısmı birçok askeri törende de çalınır ve bazı üniversiteler mezuniyet törenlerini onunla kapatırlar.
^Kallmann, Helmut."National and royal anthems".Encyclopedia of Music in Canada. Historica-Dominion. 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2013.
^Hail, M; Lange, S (25 Şubat 2010). "Federalism and Representation in the Theory of the Founding Fathers: A Comparative Study of US and Canadian Constitutional Thought".Publius: the Journal of Federalism.40 (3). ss. 366-388.doi:10.1093/publius/pjq001.ISSN0048-5950.
^Zimmerman, Karla (2008).Canada (10. bas.). Lonely Planet Publications. s. 51.ISBN978-1-74104-571-0. 4 Eylül 2016 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:30 Ekim 2016.
^ab"Education at a Glance 2014"(PDF). Organisation for Economic Co-operation and Development. 2014. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağındanarşivlendi(PDF). Erişim tarihi: 21 Aralık 2015.
.svg)
.jpg)
