Wikimedia Commons'taKâğıt ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.
Kâğıt, çoğunluklayazma işlemlerinde kullanılan, üzerinebaskı ya daçizim yapılabilen veyaambalaj amacıyla kullanılan ince malzemedir.
Genellikle nemliağaçlifleri veyaotların bezlerinden elde edilenselüloz hamurunun preslenmesinin ardından esnek levhalar içinde kurutulması sonucunda elde edilir.
Kağıdın en yaygın kullanım amacı üzerine yazı yazılma veya baskı yapmak olsa da, endüstriyel ve inşaat sektöründe gerçekleştirilen işlemlerde, pek çok alanda temizlik ve paketleme malzemesi olarak, hatta özellikle bazı Asya kültürlerinde yiyecek katkı maddesi olarak kullanılan bir malzemedir.
Çin'de bugünkü modern kâğıdın temsilcisi olarak sayılabilen, M.Ö 2. yüzyıla ait arkeolojik parçalar bulunmuştur; ancak bu kâğıt parçalarının kim tarafından yapıldığı belli değildir.[1] MS 105 yılında kendi kâğıt yapma tekniğini geliştiren Çinli saray görevlisiCai Lun, birçok kaynakta kağıdın mucidi olarak gösterilir.[2] Milattan sonra 5. yüzyıldan itibaren kağıt, Çin'de yaygınlaştı.[3] Kâğıt yapım tekniği zamanla Çin'in etrafındakiJaponya,Kore veVietnam gibi ülkelere yayıldı.
Kâğıt üretimiİpek Yolu'nu takip ederek Çin'denİran’a gitti. İslam fetihleri öncesinde Maveraünnehir'de egemen olan Çinliler,Semerkant'ta kaliteli kâğıt sanatını geliştirdiler.[3] Semerkant kâğıdı, Müslüman ülkelere ve Avrupa'ya ihraç edildi; 9. ve 10. yüzyıllarda kaleme alan birçok eser Semerkant kağıdına yazıldı.[4]
Bazı araştırmacılara göre Müslümanlar kâğıt yapımını 751 yılındakiAbbâsiler ve Çin orduları arasındakiTalas Savaşı sonucunda Çinli esirler vasıtasıyla öğrenmişlerdir.[1] Bu tarihten sonra Yakındoğu'da kâğıt imalathaneleri açıldı.Bermekîler’den Horasan ValisiFazl bin Yahya'nın önerisiyleBağdat'ta açışan imalathane, Yakındoğu’da ilk kâğıt imalâthanesi idi.[3] BenzerleriŞamTrablusşam,Hama,Yemen veMısır’da kuruldu. Bağdat üzerinden Avrupa'ya aktarılması sebebiyle kağıdın Batı'daki ilk isimlerinden birisi "Bagdatikos”tu.
Kağıt üretimi Avrupa'da önce Müslümanların kontrolü altında olanİspanya vePortekiz’de başladı. 1120 yılında İspanya’nınValensiya şehrinde bir kâğıt fabrikası kuruldu. Ardından kâğıt üretimi tüm Avrupa'ya yayıldı.İtalya'da 1276, Fransa'da 1348,Almanya'da 1390İngiltere'de 1495'te kağıt üretimi başladı.
19. yüzyılda sanayi üretimine geçilmesiyle birlikte maliyet düştü. Kâğıt önemli oranda kitlesel bilgi alışverişine katkılarda bulundu. 1844 yılında, Kanadalı mucitCharles Fenerty ve Alman FG Keller bağımsız ağaç liflerinin hamurlaştırılması sürecini geliştirdi.[5]
Türkçe "kâğıt" kelimesiFarsça kökenlidir.[6] Farsçakāġad,Soğdca aynı anlama gelen kāġədā veya ḳāġədā sözcüğü ile eş kökenlidir.[7]
Kâğıt kelimesi, Türkiye Türkçesi ağızlarında çeşitli şekillerde telaffuz edilir. Örneğin Rize ilinde "k'aad", Ordu İli ve Yöresinde "kaat", Güney-Batı Anadolu grubunda "kayıt" olarak telaffuz edilmektedir.[8] Kâğıdın eş anlamlısıçönge sözcüğüdür.[9][10][11]
Kâğıt kelimesi özellikle yazı amacıyla kullanıldığından dolayı, belge ve doküman anlamında da kullanılır. Ayrıca borsada işlem gören tahvil veya hisse senedi gibi mâlî değeri olan malzeme de kâğıt olarak adlandırılır. Bunların yanı sıra kâğıt kelimesi, kâğıt parayı tanımlamak için de kullanılır.[6]
İngilizcePaper kelimesi,LatincePapyrustan türetilmiştir.Papyrus adı,YunancadaCyperus papyrus denilen πάπυρος'tan (papuros) adlı bitkiden gelir.[12][13]Eski Mısır ve diğer Akdeniz kültürlerindeCyperus papyrus bitkisinin liflerinden üretilen ve Orta Doğu ve Avrupa'ya kâğıdın gelmesinden önce, yazmak için kullanılan kalın ve kâğıt benzeri malzeme "papirüs" olarak adlandırılır.[14] Kâğıt, papirüsten çok farklı şekilde üretilmesine ve modern kâğıdın gelişimi ile papirüsün gelişimi birbirinden ayrı olmasına[2] rağmen İngilizce "paper", etimolojik olarakpapyrustan (papirüs) türetilmiştir
Kabukları soyulduktan sonra suyun içerisinde çeşitli kimyasallar ile birlikte seyreltilen ağaç, birbirine geçmiş hâlde olan hamurlaştırılmış bitki lifleri (fiberler) hâline getirilir. Artık hamur hâline gelmiş ham madde,lignin denilen ve lifleri bir arada tutan maddeden arınmıştır. Buradan bir karıştırıcıya gönderilen hamura, kalitesine uygun olarak Çin kireci benzeri beyazlaştırıcı malzemeler veya renklendirme için çeşitli kimyasallar, suya dayanıklı olması isteniliyorsa bunun için çeşitli maddeler katılarak karıştırılır ve lifler pürüzsüz hamur hâline getirilmiş olur. Bu aşamalar açma, temizleme, dövme, parçalama, öğütme ve katkı maddeleri ilavesi adını alır.
Hamurun sudan arındırılması işlemleri ise tel örgü şeklinde yürüyen bir bandın üzerinde yapılır. İşlemin hızlandırılması için presleme ve kurutma işlemleri de bu aşamada gerçekleşir. Silindirlere giren hamur sürekli sıkıştırıldıkça düzleşir ve sudan daha fazla arınır. Biraz daha kurutma işleminin ardından, kâğıt hâlini alan pürüzlerinin giderilmesi işleminden geçer. Elde edilen kâğıt istenilen boyutlarda kesme işlemi aşamasına gelmiştir.[15][16][17]
2009 yılı verileri doğrultusunda, dünyadaki kâğıt ve karton üretimi yaklaşık olarak 370,7 milyon ton civarındadır. Günümüzdemodern kâğıt hamuru ve kâğıt endüstrisinde küresel olarak Çin ve hemen ardından ABD en büyük üreticilerdir. Çin dünya kâğıt ve karton üretiminin %24'ünü yapmaktadır. Türkiye ise yıllık 2,5 milyon ton kâğıt ve karton üretimiyle 25. sırada bulunmaktadır.[15][16]
^Çağatayca sözlük olan Ferheng-i Azferî'de çoġ «kâğıt» sözcüğü kayıtlıdır. Tarama Sözlüğü'nde çönge (çöngi) «zayıf,[...], küntleşmiş» sözcüğü de mevcuttur. Küntün bir anlamı da «hamur topağı»dır. Çağataycadaki sözcük Orta Korece 죠ᄒᆡ〮 (cyòhóy) »kâğıt» ile, Modern Türkçedeki sözcük ise Modern Korece 종이 (jong'i) «kâğıt» ile ses ve anlam bakımından benzerlik göstermektedir.
^πάπυρος 16 Haziran 2013 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi., Henry George Liddell, Robert Scott,A Greek-English Lexicon, Perseus
