| Aziz Büyük Fotios | |
|---|---|
 Fotios, Bulgarları vaftiz ediyor | |
| Büyük, İnanç Günah Çıkarıcısı ve Havarilere eş[1] | |
| Doğum | c. 810 Konstantinopolis |
| Ölüm | c. 893 Bordi,Ermenistan |
| Kutsayanlar | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Aziz ilanı | 1847, KonstantinopolisVI. Anthimos tarafından |
| Yortu | 6 Şubat |
I. Fotios (Yunanca: Φώτιος,Phōtios; yaklaşık 810 – yaklaşık 893a[›]), ayrıcaPhotius ya daPhotios olarak da okunur, 858'den 867'e ve 877'den 886'ya kadarKonstantinopolis Patriği.
Fotios,İoannis Hrisostomos'tan sonra en güçlü ve etkili Konstantinopolis Patriği kabul edilir. Zamanının en önemli düşünürüdür, "9. yüzyıl rönasansının yol gösteren ışığıdır".[2]Slavların, Hristiyan olmasında veOrtodoks Kilisesinin,Katolik Kilisesinden ayrılmasında merkezi bir rol oynamıştır.[3]
Fotios, Konstantinopolisli soylu bir aileye mensup iyi eğitim almış birisidir. Fotios'un büyük amcası, önceki Konstantinopolis Patriği Tarasius'tur.[4] Keşiş olmaya niyet etmiştir, fakat alim ve devlet adamı olmayı seçmiştir. 858 yılındaIII. Mihail, Konstantinopolis Patriğiİgnatius'u görevden aldı ve Fotios bu meslekten biri olmayarak bu göreve atandı.[5] Papa ile imparator arasındaki güç savaşının ortasında, İgnatius göreve yeniden getirildi.[5] İgnatius'un 877 yılında ölümünden sonra Fotios, İmparatorun emri ile bu makama geri döndü.[5] Yeni Papa VIII. Ioannes, Fotios'un makama geri dönmesini onayladı.[6] Yalnızca Katoliklerin kabul ettiğiDördüncü Konstantinopolis Konsili'ndeaforoz edilmesi yasalaştı.[5] Doğu Ortodoksların kabul ettiği aynı sıra numaralıikinci konsilde bu kararın tersi yasalaşmıştır.[5] Böylece iki tane Dördüncü Konstantinopolis Konsili ile, birleşmişliğin göstergesi ilk yediekümenik konsil serisi sona ermiştir.
Fotios'un hayatı hakkındaki ana kaynakların çoğu ona düşman kişilerce yazılmıştır. Modern araştırmacılar bu nedenle bu kaynaklara dikkatli yaklaşırlarb[›] Fotios'un orjini ve erken yılları hakkında çok az şey bilinmektedir. Bildiklerimiz, Konstantinopolisli soylu bir aileye mensup olduğu, büyük amcasının,İmparatoriçe İrini ve İmparatorI. Nikiforos dönemlerinde 784 yılından 806 yılına kadar Konstantinopolis Patrikliği yapan Tarasius olduğudur.[7] İkinciBizans ikonoklazmı sırasında, babası Sergios resimlere saygı duyan (ikonofil) olduğu için ailesi sıkıntı yaşamıştır. Sergios'un ailesi 842 yılında ikonaların tekrar yerine konmasından sonra göze girmişlerdir.[8] Belirli araştırmacılar, Fotios'un, en azından bir parçasının,Ermeni olduğunu belirtirlerkenc[›] Diğer alimler onu sadeceBizans Rumu olarak adlandırırlar.[9] Bizans yazarları, İmparatorIII. Mihail'ın bir keresinde sinirli bir şekilde Fotios'u "Hazar-yüzlü" diye çağırdığını yazarlar. Bunun genel bir hakaret mi yoksa kökeni ile ilgili mi olduğu açık değildir.[10]
Fotios, mükemmel bir eğitim almasına rağmen, bu eğitimi nasıl aldığına dair elimizde bilgi yoktur.d[›] Teoloji, felsefe, grammer, hukuk, doğa bilimleri ve tıp konuları üzerine sahip olduğu ünlü kütüphane, onun muhteşem bilginliğinin kanıtıdır.[11]
Birçok araştırmacı, Fotios'un Konstantinopolis ÜniversitesiMagnaura ya da başka bir Üniversitesitede ders vermediğine inanır;[12] Vasileios N. Tatakis, patrik olduğu dönemde bile Fotios'un "öğrenmeye çok arzulu genç öğrencilere" evinde, "öğrenimin kalbinde", ders verdiğini belirtir.[11]
Fotios, genç iken, manastır hayatına özendiğini fakat onun yerine din dışı bir kariyer seçtiğini söyler. Bu kariyer muhtemelen erkek kardeşi Sergios'un, kocasıTheofilos'un 842 yılında ölmesi ile İmparatoriçe olanTheodora'nın kız kardeşi İrini ile evlenmesi ile açılmıştır. Fotios, önce muhafız alayının komutanı (prōtospatharios) sonra baş imparatorluk sekreteri (protasēkrētis) olmuştur. Belirsiz bir tarihte, Fotios,Bağdat'ta bulunanAbbasiler'e giden elçi heyetine katılmıştır.[13]
Fotios'un kilise kariyeriSezarBardas ve yeğeni genç İmparator Mihail'ın 856 yılındaTheodora'nın yönetimine son vermesi ile yükselmeye başlamıştır. 858 yılında Bardas, kendisiniİgnatius'un muhalefeti ile karşılaştı. İgnatius, dul gelini ile ilişkisi olduğu gerekçesiyle Bardas'ınAya Sofya'ya girişine izin vermiyordu. Buna cevap olarak, Bardas ve Mihail, İgnatius'un görevden alınıp, ihanet ile suçlanmasını sağlayıp patriklik makamının boşalmasını sağladılar. Makam, kısa sürede Bardas'ın akrabası Fotios tarafından dolduruldu. Fotios, 20 Aralık 858 tarihinde din adamı oldu, dört gün içinde başarılı şekilde okuyucu, kıdemsiz diyakoz, diyakoz ve rahip oldu. Noel günü Konstantinopolis Patriği oldu.[14]
İgnatius'un görevden alınması ve Fotios'un hızlı yükselişi skandala ve Ekümenik ölçekte kiliselerinbölünmesine neden oldu. Papa ve diğer batı piskoposları İgnatius'un tarafında yer aldı. İgnatius'un formal kilise mahkemesi sonucu görevden alınmaması Fotios'un seçimini kanunsuz kıldı. Sonuçta, kıdemli patrik olarakPapa I. Nikolas, Fotios'un seçiminin hukukiliğini belirlemek için sürece dahil oldu. Elçileri, konuyu araştırma göreviyle Konstantinopolis' gitmek için yola çıktılar. Ancak vardıklarında, Fotios'un yerine yerleşmiş buldular ve 861 yılında toplanan sinodun kararların kabullenmek zorunda kaldılar. 863 yılında Roma'da toplanan sinod, Fotios'u görevden aldı ve İgnatius'u tüm yetkileri ile tekrar atadı. Dört yıl sonra, Fotios bir konsil toplayarak Papayı,Kutsal Ruhun çifte tabiatı hakkındaki sorular üzerine kafir olduğu temeli ileaforoz etti.[15]
Durum, ayrıca papalığın tüm kilise üzerinde yetkisinin sorgulanması ve yeni Hristiyan olanBulgarlar üzerinde kimin yetkili olduğu tartışması ile daha çetrefilli bir hal aldı. Papa Nikolas, Fotios'un görevinden ayrılması üzerine odaklandı, güç üzerine ihtiras suçlamaları ile çok sert saldırılarda bulundu.[16]
Fotios'un hamisiBardas'ın 866 yılında, İmparatorIII. Mihail'ın ise 867 öldürülmesi veMakedonyalı Basileios'un tacı ele geçirmesi ile değişti. Fotios, yalnızca Bardas ve Mihail tarafından korunduğu için değil fakat Basileios'un papa ve batı imparatorları ile müttefiklik arayışı nedeniyle, patriklikten alındı. Fotios, makamı bıraktı ve Eylül 867 tarihine kadar sürgün yaşadı. İgnatios, 23 Kasım'da yeniden patrik oldu. Fotios, 869-870 Konsillerinde lanetlendi. İgnatios, ikinci patriklik döneminde, Fotios'un politikalarına yakın politika izledi.
Aforoz edilmesinden çok uzun sürmeyen bir süre sonra, Basileios ile ilişkilerini düzeltti ve imparatorun çocuklarının hocası oldu. Fotios'un sürgünde Skepi manastırında yazdığı günümüze ulaşan mektuplarında, imparatorun kendisine patriklik makamını geri vermesi için kulis yaptığı görülmektedir. İgnatios'un biyografi yazarı, Fotios'un Basileios'un kökleri ve soyu hakkında bir evrak uydurup, arkadaşı bir kütüphanecinin yardımı ile imparatorluk kütüphanesine koydurduğunu iddia eder. Bu dokümana göre, imparatorun ataları herkesin bildiği gibi köylü olmayıp, Ermeni Arsacid Hanedanından gelmektedir.[17] Doğru ya da yanlış bu hikâye Basileios'un Fotios'a ister edebi ister ideolojik bağımlılığını ortaya çıkarmaktadır. Fotios, geri çağrılmasından sonra, İgnatios ile buluştu ve halka uzlaştıklarını açıkladılar. İgnatios, 23 Ekim 877 tarihinde öldü. Üç gün sonra Fotios, patriklik tacını giydi. Shaun Tougher, bu noktada Basileios'un artık ona bağlı değil aksine yönlendirdiğini belirtir.[18]
Fotios, Kasım 879 yılında Konstantinopolis'te toplanan konsilde, Hristiyan dünyasından resmi bir kabul görmüştür.Papa VIII. Ioannes'in elçileri katılmışlar, Fotios'un yasal patrik olduğunu açıklayan Latin görüşleri ile sansürlenmiş bir onay hazırlanmışlardır. Patrik, Papa'dan özür, yeni Hristiyan olanBulgarlar üzerinde kimin yetkili olduğu, Kutsal Ruh'un hem Baba, hem de Oğul'dan kaynaklandığı (filioque) düşüncesinin İznik amentüsüne sokulması gibi Batı ve Doğu kiliseleri arasındaki çekişmenin ana konularda ılımlı bir duruş sergilemiştir. Gerçekte, Fotios Papa'dan özür dilememiş,filioque kabul etmemiştir. Bulgaristan'ın 870 yılında bağımsız kilise olmasını güven altına alarak Bizans usulüne dönüşü ile, onay sadece kâğıt üzerinde kalmıştı. Bulgaristan KralıI. Boris'in izni olmadan, papalığın iddialarını hayata geçirmesi mümkün değildi.
Basileios ile ardılıVI. Leon arasındaki çekişmede Fotios, Basileios tarafını tutumuştur. 883 yılında, Basileios, Leon'u komplo kurmakla suçlayıp, saraya hapsetmiş ve kör ettirmek istemiştir. Leon'un metresi Zoe'nun babası Stilianos Zaucis ve Fotios onu bunu yapmaktan vazgeçirmişlerdir.[19] 886 yılında, Basileios birçok bürokratın dahil olduğu bir komployu ortaya çıkardı ve cezalandırdı. Bu komplo, Leon'u kapsamamıştır fakat Fotios, Basileios'un otoritesine karşı yapılan bu komplonun katılımcılarından biriydi.[20]
Basileios, 886 yılında resmi söyleme göre bir av kazasında öldü. Warren T. Treadgold ise İmparator olup, aynı zamanda hocası olan Fotios'u görevden alan Leon tarafından hazırlanan bir entrika sonucu öldürüldüğünü gösteren kanıtlar olduğuna inanır.[21] Fotios'un yerine İmparatorun kardeşi Stephanus,Konstantinopolis Patriği olmuştur. Fotios,Ermenistan'da Bordi'de bir manastıra sürgüne gönderilmiştir. PapaV. Stephanus ile yaptığı mektup alış verişinde, Fotios, Leon'un onun istifa etmesini sağladığını onaylar. 887 yılında, Leon bir mahkeme ile Fotios'u ihanet ile suçladı. Ancak hiçbir suçlama kanıtlanamadı. Ana tanık Theodore Santabarenos, Fotios'un 883 yılında Leon'un iktidardan düşmesinin arkasında olduğuna dair tanıklık etmeyi reddetmiştir. Mahkemeden sonra, imparatorun gazabını çekmiştir.Persona non grata Fotios'u manastırda emekliliğe zorlamıştır. Ancak, hayatının kalan kısmında hakarete uğramışlığı devam etmemiştir.[22]
Fotios, sonraki birkaç yılda itibarını iade eden Leon'un hükümdarlığında, kariyerini yazar olarak devam etmiştir. 888 yılında yazılan bir tekstte, imparator, Fotios'u yasal piskopos olarak betimler.[23] İtibarının iade edildiğine bir başka kanıt, Fotios'un ölümünde cesedinin Konstantinopolis'e gömülmesine izin verilmesidir. İgnatius'un anti-Fotios biyografi yazarına göre, Fotios'un taraftarları, onu ölümünden sonra"Aziz" yapmak için uğraşmışlardır.
Doğu Ortodoks Kilisesi, Fotios'u aziz ilan etmiştir. Yortu günü 6 Şubattır.
Fotios'un en önemli eseriBibliothiki veyaMyriobiblondur, bu, daha önceki yazarların (genellikle Kodeksler olarak anılır) 280 cildinin özetleri ve özetlerinden oluşan bir koleksiyondur, bunların orijinalleri artık büyük ölçüde kaybolmuştur. Eser, özellikle tarihsel yazarlardan alınan alıntılar açısından zengindir.[24]
Ktesias,Heraclealı Memnon,Conon,Diodoros'un kayıp kitapları veFlavius Arrianus'un kayıp yazıları için sahip olduğumuz hemen hemen her şeyi Fotios'a borçluyuz. Teoloji ve kilise tarihi de oldukça kapsamlı bir şekilde temsil edilir, ancak şiir ve antik felsefe neredeyse tamamen göz ardı edilir. Görünüşe göre, her iyi eğitimli adamın doğal olarak aşina olacağı yazarlarla ilgilenmeyi gerekli görmemiştir. Genellikle keskin ve bağımsız yargılarla ayırt edilen edebi eleştiriler ve alıntılar uzunluk açısından önemli ölçüde farklılık gösterir. Çok sayıda biyografik not muhtemelenMiletli Hesychius'un eserinden alınmıştır.[24]
Bazı eski akademisyenler,Bibliothiki'nin, Fotios'unAbbâsî sarayına elçi olarak gönderildiği dönemde Bağdat'ta derlendiğini ileri sürmüşlerdir; çünkü söz konusu eserlerin birçoğu Bizans Karanlık Çağı (y. 630 – y. 800) olarak adlandırılan dönemde nadiren atıfta bulunulmuştur ve Abbasilerin Yunan bilim ve felsefe eserlerine ilgi duydukları bilinmektedir.[25] Ancak Bizans tarihinin bu dönemi üzerinde çalışanPaul Lemerle gibi uzmanlar, Fotios'un Bağdat'taBibliothiki'sini derlemiş olamayacağını göstermişlerdir; çünkü o, hem önsözünde hem de sonsözde, elçiliğe atandığını öğrendiğinde, gençliğinden itibarendaha önce, yani "edebiyatı anlamayı ve değerlendirmeyi öğrendiğimden beri okuduğu kitapların bir özetini kardeşine gönderdiğini açıkça belirtmektedir.[25][26] Ayrıca Abbâsîler sadece Yunan bilimi, felsefesi ve tıbbıyla ilgilendiler; Yunan tarihi, retoriği veya diğer edebi eserlerini tercüme ettirmediler; ayrıca Hıristiyan kilise babalarının yazarlarını da tercüme ettirmediler.[27] Yine deBibliothiki'deki eserlerin çoğunluğu Hristiyan patristik yazarlar tarafından yazılmıştır veBibliothiki'deki laik metinlerin çoğu tarih, dil bilgisi veya edebi eserlerdir, genellikle bilim, tıp veya felsefeden ziyade retoriktir. Bu ayrıca eserlerin çoğunun Fotios'un Abbâsî imparatorluğunda olduğu sırada okunamayacağını gösterir.
Bibliothiki'den sonra yayınlananLexicon (Λέξεων Συναγωγή), büyük olasılıkla esas olarak bazı öğrencilerinin eseriydi. Dilleri ve kelime dağarcıkları güncelliğini yitirmiş eski klasik ve kutsal yazarların okunmasını kolaylaştırmak için bir referans kitabı olarak tasarlanmıştı. Uzun bir süreLexicon'un tek el yazmaları, Trinity College, Cambridge kütüphanesine geçenCodex Galeanus[24] ve 22 Ekim'de ikisi de tamamlanmamış olan Berolinensis'ti. Ancak 1959'da Selanik Üniversitesi'nden Linos Politis, Yunanistan'ın Grevena kentindeki Zavorda Manastırı'nda (Yunanca: Ζάβορδα) tamamlanmış bir el yazması olan codex Zavordensis 95'i keşfetti ve hala orada bulunmaktadır.[28]
En önemli teolojik eseriAmphilochiadır, Kutsal Yazılar'daki zor noktalara ilişkin yaklaşık 300 soru ve cevaptan oluşan bir koleksiyondur ve Kizikos başpiskoposu Amphilochius'a hitap eder. Diğer benzer eserleri arasındaManiheistlere vePavlusçulara karşı dört kitaptan oluşan tezi veKutsal Ruh'un Alayı konusunda Latinlerle yaptığı tartışma yer alır.[29] Fotios ayrıca yeni iman eden Bulgaristan Çar'ıBoris-Mihail'e uzun bir teolojik tavsiye mektubu da yazmıştır. Çok sayıda başkaMektup da günümüze ulaşmıştır.
Fotios aynı zamanda Bulgaristan Kralı Boris-Mihail'e (Epistula 1, ed. Terzaghi) ve Bilge VI. Leon'a (I. Basileios'un Uyarıcı Bölümleri) hitaben yazılmış iki "prens aynası"nın da yazarıdır.[30].
Günümüzde kaybolmuş olan bu eserin başlıca kaynağı, Fotios'unPhilostorgius'unKilise Tarihi adlı eserininepitomesidir.
Fotios'un "Kutsal Ruh'un Gizemleri" adlı eserinin ilk İngilizce çevirisi Kutsal Başkalaşım Manastırı tarafından 1983 yılında yayımlandı.[31] Başka bir çeviri 1987'deEtna'nınbaşpiskoposu Chrysostomos'un önsözüyle yayınlandı.[32]
Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Photius".Encyclopædia Britannica.21 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 483–484. 
| Önce gelen: I. İgnatius I. İgnatius | Konstantinopolis (İstanbul) Patriği 858–867 877–886 | Sonra gelen: I. İgnatius I. Stephanos |
