Gábor A. Somorjai | |
|---|---|
 Somorjai, y. 2001 | |
| Doğum | 4 Mayıs 1935 Budapeşte,Macaristan Krallığı |
| Ölüm | 7 Temmuz 2025 (90 yaşında) |
| Milliyet | Macar |
| Eğitim | Budapeşte Teknoloji ve Ekonomi Üniversitesi |
| Ödüller | Ulusal Bilim Madalyası (2001) Wolf Kimya Ödülü Irving Langmuir Ödülü (2007) |
| Kariyeri | |
| Çalıştığı kurumlar | Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley |
Gabor A. Somorjai (4 Mayıs 1935 - 7 Temmuz 2025),Macar bilim insanı.Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'de kimya profesörü olarak çalışmaktadır veyüzey kimyası vekatalizde, özellikle metal yüzeylerin katalitik etkileri alanında önde gelen bir araştırmacıdır. Alandaki katkılarından dolayı Somorjai, 1998 yılındaWolf Kimya Ödülü,[1] 2002 yılındaLinus Pauling Ödülü,[2] in 2000, theNational Medal of Science[2] 2008 yılındaPriestley Ödülü,[2] 2010 yılında Temel BilimlerdeBBVA Vakfı Bilgi Sınırları Ödülü ve 2013 yılındaKimyasal Bilimlerde NAS Ödülü'nü kazanmıştır.[2] En son Nisan 2015'teAmerikan Kimya Topluluğu'nunWilliam H. Nichols Madalyası ile ödüllendirilmiştir.[3]
Somorjai 1935'teBudapeşte'deYahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Annesi 1944'te Somorjai'nin annesineİsveç pasaportu veren kendisi ve kız kardeşi Nazi ölüm kamplarından kurtaranRaoul Wallenberg'den yardım istediğinde Nazilerden kurtarıldı.[4]
1956 yılındaBudapeşte Teknoloji ve Ekonomi Üniversitesi'ndekimya mühendisliği okuyordu.1956 Macaristan ayaklanmasına katılan Somorjai, Sovyet istilasından sonra ABD'ye gitmek için Macaristan'dan ayrıldı.[5] Somorjai, diğer Macar göçmenlerle birlikte Berkeley'de yüksek lisans eğitimine başladı ve 1960 yılında doktorasını aldı.IBM'inYorktown Heights, New York'taki araştırma kadrosuna birkaç yıl katıldı ancak 1964'te Berkeley'e yardımcı doçent olarak döndü.
Düşük enerjili elektron kırınımı gibi yeni teknolojilerin getirilmesi, 1950 ve 1960'larda yüzey çalışmalarında çığır açtı. Ancak ilk çalışmalar, elektriksel özellikleri için önemli olan silikon gibi yüzeylerle sınırlıydı. Bunun aksine, Somorjai kimyasal özellikleriyle bilinenplatin gibi yüzeylerle ilgileniyordu.
Somorjai, yüzeylerdeki kusurlarınkatalitik reaksiyonların meydana geldiği yer olduğunu keşfetti. Bu kusurlar kırıldığında,nafta gibi karmaşık organik bileşiklere örnek olarak benzine dönüştürülmesine yol açan atomlar arasında yeni bağlar oluşmaktadır. Bu bulgular yapışma, yağlama, sürtünme ve adsorpsiyon gibi konuların daha iyi anlaşılmasını sağlamıştır. Araştırmalarınınnanoteknoloji gibi önemli sonuçları da bulunmaktadır.
1990'larda Somorjai fizikçiY. R. Shen ilevakum odasına ihtiyaç duymadan yüzey reaksiyonlarını incelemek içintoplam frekans oluşturma spektroskopisi olarak bilinen bir teknik geliştirmeye başladı.[6] Aynı zamanda nanoteknolojidekiatomik kuvvet mikroskobu ve her ikisi de vakum olmadan kullanılabilentaramalı tünelleme mikroskobu kullanarak atomik ve moleküler düzeyde yüzey reaksiyonları üzerinde çalışıyordu.
Somorjai, yüzeylerdeki uzmanlığıyla2002 Kış Olimpiyatları'nda danışmanlık yaptı. Burada buz pateni yüzeylerinin nasıl olabildiğince hızlı hâle getirileceği konusunda tavsiyelerde bulundu. Somorjai'nin araştırması buz üzerine yeni bir ışık tuttu. Patencilerin, daha önce buzun kayganlığı için genel olarak kabul edilen bir açıklama olan, bir yağlayıcı olarak hareket eden buzun üstünde bir sıvı su tabakası yerine, hızla titreşen moleküllerin bir üst tabakası üzerinde patinaj yaptığını gösterdi.[7]
Kariyeri boyunca Somorjai, yüzey kimyası ve heterojen kataliz hakkında binden fazla makale ve üç kitap yayınladı. Şu anda yüzey kimyası ve kataliz alanlarında en çok atıfta bulunulan kişidir.[kaynak belirtilmeli]
Somorjai, 1979 yılındaUlusal Bilimler Akademisi'ne ve 1983 yılındaAmerikan Bilim ve Sanat Akademisi'ne seçildi. Berlin'deki Fritz-Haber Enstitüsü'nden ProfesörGerhard Ertle ile birlikte, kimyaya katkısından dolayı 1998 yılında Wolf Kimya Ödülü verildi. Somorjai, 2002 yılında kimyager olarak yaptığı katkılardan dolayıUlusal Bilim Madalyası aldı.American Chemical Society ona, Fiziksel KimyadaPeter Debye Ödülü ve Yüzey Kimyasında Adamson Ödülü de verdi. 2002 yılında, 24 akademisyenle paylaştığı bir onur olan Kaliforniya Üniversitesi ağında Üniversite Profesörü olarak ödüllendirildi. 2004 yılındaAmerican Chemical Society'nin kimyasal araştırmalarındaF.A. Kimyasal Araştırmalarda Mükemmellik için Pamuk Madalyası'nı kazandı. 2008 yılında, "yüzey bilimi ve katalizine olağanüstü yaratıcı ve özgün katkıları" nedeniyle American Chemical Society'nin en büyük ödülü olanPriestley Ödülü'nü kazandı.[8] 2009'da Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'de Miller Enstitüsü'nün Miller Kıdemli Üyesi seçildi.Temel Bilimler dalında prestijli 2010 BBVA Vakfı Bilgi Sınırı Ödülü'nü aldı. Ayrıca 2010 yılında ENI YeniHidrokarbon Sınırları Ödülü ve Honda Ödülü'ne layık görüldü. 2017Nobel Kimya Ödülü sahibiGerhard Ertl ve yüzey bilimleri topluluğunun diğer üyeleri, Nobel Ödülü komitesinin Somorjai'yi geçme kararı ile sadece yüzey kimyası ödülünü Ertl'e vererek şaşırttı.[9][10][11] 2009 yılında Somorjai,Reed M. Izatt ve James J. Christensen Dersi'ni aldı. 2013 yılındaUlusal Bilimler Akademisi tarafındanKimyasal Bilimler NAS Ödülü'ne layık görüldü.[12] En son, 2015 yılındaAmerican Chemical Society'ninWilliam H. Nichols Madalyası ile ödüllendirildi.[3]
Kataliz alanında üstün araştırmayı tanımak için yılda 5.000 ABD Doları ve bir sertifikadan oluşan Gabor A. Somorjai Katalizde Yaratıcı Araştırma Ödülü verilmektedir.[13] Ödül, Gabor A. ve Judith K. Somorjai Vakıf Fonu tarafından desteklenmektedir.[14]
Ödülü alanlar aşağıdaki gibidir:
|dergi= ve|website= kullanıldı (yardım)