Dünyada yaklaşık olarak 200 milyon insan Fransızca bilmektedir. 128 milyon insan Fransızcayı anadili veya ikinci dili olarak konuşurken, 54 ülkede 72 milyon insan tarafından da bilinmekte ve konuşulmaktadır. Avrupa'daFransa veMonako dışındaBelçika,İsviçre veLüksemburg ülkelerinin belirli bölgelerinde olmak üzere,Afrika veAmerika kıtası dahil, dünyanın farklı köşelerinde resmî dil konumundadır.
Fransızca tarih içerisinde RomaGalyalılarının Kelt dillerinden ve Roma sonrasıFrenk göçmenlerininCermen dillerinden etkilenmiştir.
Fransızca 29 ülkede resmî dildir.La Francophonie denilenFrankofon Fransızca konuşan uluslar topluluğudur.Birleşmiş Milletler'in bütün alt kurumlarında ve uluslararası kuruluşların çoğunda resmî dildir.
Avrupa Birliği verilerine göre 27 üye ülkedeki 129 milyon insan (497.198.740 %26'sı) Fransızca konuşmakta ve bunun 65 milyonu (%12) anadili, 69 milyonu (%14) ise ikinci dili olarak konuşmaktadır. Bu verilere göre Fransızca, birlik içerisindeİngilizce veAlmancadan sonra en sık konuşulan üçüncü dildir.
Fransız Anayasası'na göre Fransızca 1992'den beriFransa'nın resmî dilidir. (Aslında 1539'dan beri önceki birtakım yasal metinlerde de Fransızca resmî dildir)
Resmî hükûmet yayınlarında,eğitim sisteminde, yasal sözleşmelerde, reklamlarda yabancı sözcüklerin Fransızcaya çevrilmesi zorunludur.
Fransızcaya ek olarak Fransa'da pek çok yerel dil de konuşulur. Fransa, Avrupa Yerel Diller Sözleşmesi'ne imza atmış olmasına karşın, 1958 anayasasına karşı olduğu gerekçesiyle bunu onaylamamıştır.
Fransızca,İsviçre'nin dört resmî dilinden biri olup (diğerleriAlmanca,İtalyanca,Romanşça)İsviçre nüfusunun %20'sinin anadilidir. Romanş diliİtalyancaya yakın bir dildir ve İsviçre halkının %6'sınca kullanılır.
FransızcaBelçika'nınValon bölgesinin resmî dilidir ancak bu bölgedeAlmanca konuşanlar doğu kantonlarda yaşar. BaşkentBrüksel'in içinde yer aldığı merkez bölgesininFelemenkçe ile birlikte iki resmî dilinden biridir. Bu bölgede çoğunlukla anadilleri olmamasına karşın nüfusun büyük çoğunluğu tarafından konuşulur. Valon ve Brüksel-merkez bölgelerine sınırı olmasına rağmen Flaman bölgesinde ise Fransızca ve Almanca resmî dil olmayıp Felemenkçe konuşulur. Ancak bu bölgedeanadilleri Fransızca olan insanlar da yaşar.
Toplamda nüfusun %40'ı Fransızca, %60'ı Felemenkçe konuşur. Felemenkçe konuşan insanların %59'u da Fransızcayı ikinci dilleri olarak konuşurlar. Bu bilgilere göre Belçikalıların %75'i Fransızca bilmektedir.
Monako Prensliğinin ulusal diliMonakoca (Monégasque) olmasına karşın Fransızca tek resmî dildir ve Fransız kökenliler ülke nüfusunun %47'sini oluştururlar.
Andorra'nın resmî dili iseKatalancadır. Fransa'ya yakın komşuluğu nedeniyle Fransızca da konuşulur. Fransız kökenliler ülke nüfusunun %7'sini oluşturur.
İtalyanca ile birlikte Fransızca, İtalya'nınAosta vadisi bölgesinde resmî bir dilidir. Buna ek olarak bölgede başka lehçeler de konuşulmaktadır. Ancak bunlar resmî açıdan tanınmamıştır.Buradaki insanların %78,6'sının Fransızca bilmesine rağmen sadece %0,99'luk bölümü anadil olarak konuşur. Diğer taraftan İtalyanca; nüfusun %96'sı tarafından konuşulurken, anadil olarak konuşanların oranı %71,5'dir.
FransızcaLüksemburg'unAlmanca veLüksemburgca ile birlikte üç resmî dilinden birisidir. Lüksemburg eğitim sistemi üçlü dil yapısındadır. İlkokulun ilk yıllarında dersler Lüksemburgca, sonraki yıllarda Almanca, liseden itibaren ise Fransızca olarak okutulmaktadır.
FransızcaKanada'nın resmî dillerinden biri olupİngilizceden sonra en çok konuşulan dildir.Québec eyaletinde ise Fransızca tek resmî dil olup yedi milyon insanın anadilidir. Nüfusunun üçte biri Frankofon içinde yer alanNew Brunswick bölgesinin ise iki resmî dili vardır. Nüfusunun üçte biri Frankofon içinde yer alan Kanada'nın başkentiOttawa, Ontario şehrinin ise iki resmî dili vardır.Ontario,Nova Scotia veManitoba bölgelerinde de resmî dil olmamasına karşın Fransızca konuşan insanlar yaşar.
Fransızca toplumun okuryazar kesiminde konuşulmasına karşınHaiti'nin resmî dillerinden biridir. Fransızca kökenliKreol dillerinden biri olan Haiti Kreolü ise nüfusun büyük kısmının anadilidir.
Federal düzeyde resmî bir tanınması olmamasına karşın FransızcaAmerika Birleşik Devletleri'ndeİngilizce veİspanyolcadan sonra en çok konuşulan üçüncü dildir.Louisiana,Maine,Vermont veNew Hampshire eyaletlerinde ise en çok konuşulan ikinci dildir. Louisiana'da Kayun veKreol Fransızcası konuşulur. 2000 verilerine göre Louisiana da 194.000 insan evlerinde Fransızca konuşmaktadır.
Dünyada Fransızca konuşan nüfusun büyük çoğunluğuAfrika'da yaşar. Uluslararası Fransızca konuşan Ülkeler Topluluğunun (Organisation internationale de la Francophonie) 2007 raporuna göre 31 farklı Afrika ülkesinde yaşayan 115 milyon Afrikalı Fransızcayı anadili ya da ikinci dili olarak konuşabilmektedir. Fransızca Afrika genelinde ikinci bir dil olmasına karşınAbidjan,Libreville gibi şehirlerde veFildişi Kıyısı'nda sadece Fransızca konuşulmaktadır.
Afrika dillerinden etkilenerek gelişenAfrika Fransızcası'nın birçok çeşidi olmasından dolayı tek bir Afrika Fransızcasından söz edilemez. Fransızca kökenliKreol dillerine ek olarak FransızcaHint Okyanusu'nda bulunan adalarda da konuşulur.Madagaskar'da Fransızcanın yanında Malayo-Polinezyan bir dil olan Malagazi konuşulur.Mauritius veSeyşel Adaları'ndaİngilizcenin resmî dil olmasından bu yana Fransızca ve İngilizce arasında bir çekişme vardır. Madagaskar'da da son yıllarda İngilizce resmî dil olmuştur.
Sahra altı ülkelerde eğitimin yaygınlaşmasıyla birlikte Fransızca dili de yaygınlaşmış ve evrime uğramıştır.
Diğer ülkelerden Afrika'ya gelenler içinAfrika Fransızcası'nı anlamak biraz güç olabilir, buna karşılık yazı dilinde çok büyük farklılıklar yoktur.
Son yıllardaCezayir özellikle eğitim dilinde Fransızcanın yerineArapçanın kullanımını yaygınlaştırmak için dille ilgili çeşitli düzenlemeler yapmıştır.
Mısır’da çoğunlukla kullanılan yabancı dilİngilizce olmasına karşın üst ve orta sınıflarda Fransızca daha yaygın olarak bilinir ve konuşulur. Bu yüzden eğitim süreci içerisinde bir Mısırlı İngilizceye ek olarak Fransızca da öğrenir. Mısır, Fransızca konuşan ülkeler topluluğu (Frankofon) içerisinde yer alır.
Asya'da; eski Fransız sömürgeleri olanHindistan'ınPuduçeri şehrinde,Vietnam,Kamboçya veLaos'ta ticaret ve azınlık dili Fransızca olarak kabul edilir. Ayrıca Asya'daki diğer eski Fransız sömürgeleri olanSuriye veLübnan'da çoğunlukla kullanılan yabancı dilİngilizce olmasına karşın üst ve orta sınıflarda Fransızca daha yaygın olarak bilinir ve konuşulur. Lübnan, Fransızca konuşan ülkeler topluluğu (Frankofon) içerisinde yer alır.
Fransızca birHint-Avrupa dilidir. Aşağıdaki aile ağacında gösterilen diğer kardeş dilleri gibi Fransızca, Latince soyundandır. Daha belirgin olarakRoma İmparatorluğu'nda yaşayanların çoğu tarafından konuşulanKaba Latince soyundan ve teknik terimlerinden dışındaKlasik Latince ile pek benzerliği yoktur. Örneğin Klasik Latincede "at" anlamına gelen "equus"'un Kaba Latince karşılığı "caballus" idi ve bu Fransızca "cheval" kelimesine yol vermiştir. Diğer örnekler:[3]
Klasik Latince
Kaba Latince
Fransızca
Türkçe anlamı
caput
testa
tête
kafa
felix
cattus
chat
kedi
pugna
battualia
bataille
muharebe
urbs
villa
ville
kent
Söz dağarcığının yanı sıra grameri de daha çok Kaba Latinceninkine benzerdir. Klasik Latincede bir kelimeninçekim ekini değiştirerek herhangi bir durumu belirtmek için kelimeler çekilir; örneğin: "kızda" = "puellae", "kıza" = "puellam" olmuştur.[4] Bunun aksine Kaba Latincede zaman geçince bu çekim işlemi kaybolmuş ve çağdaş Fransızcada olduğu gibi sadece ilgeçler (ör. "ad", "in") kullanılmaya başlamıştır.[5] Bu durum bir tek adların cinsiyetlerini belirten çekimlerde kalmıştır. Örneğin bir erkek kedile chat, bir dişi kedila chatte olarak tanımlanır. Bir erkek dansçıle danseur, bir kadın dansçıla danseuse olarak bilinir.
Her Fransızca isim eril ya da dişil olarak ikiye ayrılır. Fransız isimleri cinsiyet için etkilenmediğinden, bir ismin formu cinsiyetini belirleyemez. Yaşamla ilgili isimler için, onların gramer cinsiyetleri sıklıkla bahsettiklerine karşılık gelir. Örneğin, bir erkek öğretmen bir "enseignant" iken, bir kadın öğretmen bir "enseignante"dir. Bununla birlikte, hem eril hem de dişil varlıkları içeren bir gruba atıfta bulunan çoğul isimler daima erkektir. Yani iki erkek öğretmenden oluşan bir grup “enseignants” olacaktır. İki erkek öğretmen ve iki kadın öğretmenden oluşan bir grup hâlâ "enseignants" olacaktır. Birçok durumda "enseignant", bir ismin hem tekil hem de çoğul şekli aynı şekilde telaffuz edilir. Tekil isimler için kullanılan artikel, çoğul isimler için kullanılandan farklıdır ve artikel, konuşmadaki ikisi arasında ayırt edici bir faktör sağlar. Örneğin, tekil "le professeur" veya "la professeur(e)" (erkek veya kadın öğretmen, profesör) çoğul "les professeurs"dan ayırt edilebilir, çünkü "le", "la" ve "les" hepsi farklı telaffuz edilir. Bir ismin hem feminen hem de maskülen formunun aynı olduğu ve artikelin tek farkı sağladığı bazı durumlar vardır. Örneğin, "le dentiste" erkek bir dişçiye, "la dentiste" bir kadın dişçiye karşılık gelir.
Fransızca,Hint-Avrupa dili olanLatincenin soyundan gelen birLatin dilidir ve bunun sebebiyleİtalyanca,İspanyolca gibi dillerle sözsel benzerliklere sahiptir. Aşağıdaki tablo bazı Fransızca sözleri İtalyanca, İspanyolca,Oksitanca,Katalanca,Portekizce,Rumence ve Latince eşdeğerleri ile karşılaştırmaktadır. Bu diller, Fransızcaya sözsel benzerliklerine göre sıralanmaktadır, örneğin İtalyanca, Fransızca ile %89 sözsel benzerliğe sahip olmasına[kaynak belirtilmeli] rağmen o önce sıralanmaktadır, vesaire.[özgün araştırma?]
Tous les êtres humains naissent libres et égaux en dignité et en droits. Ils sont doués de raison et de conscience et doivent agir les uns envers les autres dans un esprit de fraternité.[8]
[tu lez‿ɛtʁəz‿ymɛ̃ nɛs libʁ‿e ego ɑ̃ diɲite e ɑ̃ dʁwa il sɔ̃ due də ʁɛzɔ̃ e də kɔ̃sjɑ̃s e dwavt aʒiʁ lez‿œ̃z‿ɑ̃vɛʁ lez‿otʁ dɑ̃z‿œ̃n‿ɛspʁi də fʁɑtɛʁnite]
Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler.[9]
