Fekal-oral yol (oral-fekal yol veyaorofekal yol olarak da adlandırılır),dışkı partiküllerindekipatojenlerin bir kişiden başka bir kişininağzına geçtiği belirli birhastalıkbulaşma yolunu tanımlar. Fekal-oral yolla hastalık bulaşmasının başlıca nedenleri arasında yeterlisanitasyonun olmaması (açık dışkılamaya yol açması) ve kötühijyen uygulamaları yer almaktadır. Toprak veya su kütleleri fekal materyal ilekirlenirse, insanlarsu kaynaklı hastalıklar veyatopraktan bulaşan hastalıklarla enfekte olabilir. Gıdaların dışkı ile kirlenmesi de fekal-oral bulaşmanın bir başka şeklidir. Bir bebeğin bezini değiştirdikten veyaanal hijyen sağladıktan sonra ellerin düzgün bir şekildeyıkanmasıgıda kaynaklı hastalıkların yayılmasını önleyebilir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Fekal-oral yoldaki ortak faktörler beş adettir: parmaklar, sinekler, tarlalar, sıvılar ve gıda. Fekal-oral yolla bulaşan hastalıklar arasındatifo,kolera,çocuk felci,hepatit ve baştaishale neden olanlar olmak üzere diğer birçokenfeksiyon yer almaktadır.

Fekal-oral bulaşma genellikle bir bulaşma yolu olarak tartışılsa da aslında patojenin giriş ve çıkış portallarının bir özelliğidir ve diğer bulaşma yollarının birçoğunda faaliyet gösterebilir.^[1] Fekal-oral bulaşma önceliklekontamine gıda veya su yoluyla dolaylı bir temas yolu olarak kabul edilir. Bununla birlikte,anal seks gibi dışkı veya kontamine vücut parçaları ile doğrudan temas yoluyla da gerçekleşebilir.^[2][3] Ayrıca, kontamine tuvaletlerden gelentuvalet dumanı yoluyladamlacık veyahava yoluyla bulaşma yoluyla da gerçekleşebilir.^[4][5]

Günümüzde kullanılan "F-diyagramının" temelleri 1958 yılındaDünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yayınlanan bir yayında atılmıştır.^[6] Bu yayında, insan dışkısı odak noktasından hareketle hastalıkların bulaşma yolları ve bulaşma önündeki engeller açıklanmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Modern görünümlü F-diyagramları elde etmek için tarih boyunca değişiklikler yapılmıştır. Bu diyagramlar birçok sanitasyon yayınında kullanılmaktadır.^[7] Fekal-oral bulaşma yollarının su, eller,eklembacaklılar ve toprak yoluyla gerçekleştiği gösterilecek şekilde düzenlenmişlerdir. Hatırlamayı kolaylaştırmak için, bu yolların her biri için İngilizcesinde "F" harfiyle başlayan kelimeler kullanılır: sıvılar (İngilizce: fluid), parmaklar (İngilizce: fingers),sinekler (İngilizce: flies), gıda (İngilizce: food), tarlalar (İngilizce: fields),fomitler (nesneler ve ev yüzeyleri).^{[kaynak belirtilmeli]}

Sadece insan dışkısına odaklanmak yerine, diğer hayvanlarındışkıları (İngilizce: feces) da F-diyagramına dahil edilmelidir.^[7]

Sanitasyon vehijyen bariyerleri doğru bir şekilde yerleştirildiğinde bir enfeksiyonun eller, su ve gıda yoluyla bulaşmasını önler. F-diyagramı, uygun sanitasyonun (özellikletuvaletler,hijyen,el yıkama) fekal-oral yollarla hastalıkların bulaşmasını durdurmak için nasıl etkili bir bariyer görevi görebileceğini göstermek için kullanılabilir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Bulaşma süreci basit olabilir veya birden fazla adım içerebilir. Fekal-oral bulaşma yollarına bazı örnekler şunlardır:

• dışkı ile temas etmiş (örneğinçukur tuvaletlerden kaynaklananyer altı suyu kirliliği nedeniyle) ve içmeden önce uygun şekildearıtılmamış su;
• dışkı ile kirlenmiş birinin elini sıkmak, bir çocuğun bezini değiştirmek, bahçede çalışmak veyaevcil hayvanlarla uğraşmak.
• dışkı varlığında hazırlanmış yiyecekler;
• toprak yeme (jeofaji)
• karasinekler gibi hastalık vektörleri,açık dışkılama gibi yetersiz dışkı bertarafından kaynaklanan kontaminasyonu yayar;
• tuvaleti kullandıktan veya çocuk bezini değiştirdikten sonra ellerin yetersizyıkanması veya hiç yıkanmaması;
• dışkı ile temas etmiş herhangi bir şeyin temizlenmemesi veya yetersiz temizlenmesi;
• anilingus,koprofili veyaA2M gibi dışkı ile oral teması içerebilecek cinsel uygulamalar.
• Çocuklarda veyakoprofaji adı verilen zihinsel bir bozuklukta dışkı yemek

İnsanların davranışlarını değiştirmeye veaçık dışkılamayı durdurmaya yönelik yaklaşımlardan biri detoplum liderliğindeki toplam sanitasyon yaklaşımıdır. Bu süreçte, sineklerin yiyeceklerden taze insan dışkısına ve oradan da geri döndükleri "canlı gösteriler" kullanılır. Bu, köylüleri harekete geçirmek için "tetikleyici" olabilir.^[8]

Aşağıdaki liste fekal-oral yolla geçebilen başlıca hastalıkları göstermektedir. Bunlar, hastalığın bulaşmasında rol oynayan patojen türüne göre gruplandırılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

• Vibrio cholerae (kolera)
• Clostridium difficile (psödomembranöz enterokoli)
• Shigella (şigelloz / basilli dizanteri)^[9]
• Salmonella typhii (tifo)^[10]
• Vibrio parahaemolyticus^[11]
• Escherichia coli^[12]
• Campylobacter^[13]

• Hepatit A^[14]
• Hepatit E^[15]
• Enterovirüsler
• Norovirüs akut gastroenterit
• Poliovirüs (çocuk felci)
• İnsankoronavirüslerinin çoğu dışkı yoluyla bulaşmasa da (aksinekedi koronavirüsü bulaşmaktadır),SARS-CoV-2'nin dışkı örneklerinde bulunduğuna dair raporlar da mevcuttur.^[16][17]
• Rotavirüs (rotaviral gastroenterit)
• Adenovirüs gastroenteriti

• Entameba histolytica^[12] (amipli / amipli dizanteri)
• Giardia (giardiyaz^[18])
• Cryptosporidium (kriptosporidiyoz)
• Toxoplasma gondii^[13] (toksoplazmoz)

• Eucestoda^[12]
• Topraktan bulaşan helmintler

Su kaynaklı hastalıklar,patojenmikroorganizmaların neden olduğu ve en yaygın olarak kontamine tatlı sularda bulaşan hastalıklardır. Bu, fekal-oral bulaşmanın özel bir türüdür.^{[kaynak belirtilmeli]}

İhmal edilen tropikal hastalıklar arasında fekal-oral yolla bulaşan birçok hastalık da bulunmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

• Temel çoğalma sayısı

• Sanitasyon
• Parazitoloji

• Kaynak atıfı
• Webarşiv şablonu wayback bağlantıları
• Kaynaksız anlatımlar içeren maddeler