Ermenice (Ermenice:հայերեն -Hayeren),Ermeniler tarafından kullanılan,Hint-Avrupa dil ailesinden bir dildir.Kendi alfabesi ile yazılan dilinDoğu Ermenicesi veBatı Ermenicesi olarak iki lehçesi vardır. Doğu Ermenicesi,Ermenistan'ın resmî dilidir.Türkiye'de veErmeni diasporasında çoğunlukla Batı Ermenicesi kullanılır. Hint-Avrupa dil ailesinin bağımsız bir alt grubudur.
Türkiye'deki Ermeni toplumunun yüzde 18'i Ermenice konuşmaktadır. Bu oran gençler arasında yüzde 8'dir.[8] Batı Ermeni lehçesi,UNESCO'nun Dünya yıllıkTehlikede olan Dünya Dilleri Atlası'nda "kesinlikle tehlikede bir dil" olarak yer alır.[9][10]
Hint-Avrupa dil ailesine mensup olan Ermenice ilk kezDoğu Anadolu bölgesinde ortaya çıkmıştır. Ermeniler gelmeden önce bu bölgede Hint-Avrupalı olmayan,Hurri-Urartu dil ailesine mensup bir dili konuşanUrartular yaşamaktaydı. Ermenistan kelimesi her ne kadar ilk kez M.Ö. 6. yüzyılda birFars yazıtında geçse de, bu tarihten sonra neredeyse bin yıllık bir süre boyunca kayıt altına alınmış Ermenice bir yazı bulunmamaktadır. En eski Ermenice kayıtlar M.S. 5. yüzyıla tarihlenmektedir.[11]
Ermeni alfabesi, 405 yılında Aziz Mesrop Maştots tarafından bulunmuştur.[12] Mesrop Maştots, Ermeni harflerini yaratmak niyetiyle öğrencileri ile birlikte Diyarbakır (Amed), Şanlıurfa (Yedesia) ve Samosat şehirlerine gidererek yabancı dillerde yazılmış olan bazı elyazmalarını incelemesiyle 405 yılında Ermeni harflerini ortaya çıkarır. Alfabenin oluşturulması edebiyatın canlanmasını da sağlar ve Ermenice edebiyatta biraltın çağın başlamasının zemini oluşturur.Maştots'un bu girişiminin sonunda Ermeni halkı tarafından Maştots ve öğrencilerinin dönünüşü, Vağarşapat'ta halk ve asillerin eşliğindeki kral Vramşabuh tarafından büyük törenlerle karşılanır.[13]
19. yüzyılda Ermeni edebiyat dilinin de gelişmesiyleDoğu Ermenicesi (Erivan) veBatı Ermenicesi (İstanbul) lehçeleri arasındaki ayrım iyice ortaya çıkmış, o dönemlerFarsçanın bir lehçesi sanılan bu dilin özgün bir Hint-Avrupa dili olduğu da anlaşılmıştır. En eski eserlerin yazıldığı Eski Ermenice; yaniKırapar[14] günümüzde sadece bazı din alimleri tarafından anlaşılabilmektedir.
Bill Bryson'e göre Ermenicedeki sözcüklerin %23'ü Ermenice kökenlidir.[15]
| Sayı | Doğu/Batı Ermenice | Ermeni alfabesi ile |
|---|
| 1 | Mek/Meg | Մեկ |
| 2 | Yerku/Yergu | Երկու |
| 3 | Yerek | Երեք |
| 4 | Çors | Չորս |
| 5 | Hing/Hink | Հինգ |
| 6 | Vets | Վեց |
| 7 | Yott/Yottı | Եօթ/Յոթ |
| 8 | Uttı | Ութը |
| 9 | İnnı | Իննը |
| 10 | Tası/Dası | Տասը |
| 20 | Kısan | Քսան |
| 30 | Yeresun | Երեսուն |
| 40 | Karrasun | Քառասուն |
| 50 | Hisun | Հիսուն |
| 60 | Vattsun | Վաթսուն |
| 70 | Yottanasun | Եօթանասուն/Յոթանասուն |
| 80 | Uttsun | Ութսուն |
| 90 | İnnsun | Իննսուն |
| 100 | Haryur/Harür | Հարիւր/Հարյուր |
| 1000 | Hazar | Հազար |
Alfabe: | İsim (Doğu/Batı) | küçük harf | büyük harf | Latin karşılığı | sayısal değeri |
|---|
| 1 | Ayb/Ayp | ա | Ա | a | 1 |
| 2 | Ben/Pen | բ | Բ | b | 2 |
| 3 | Gim/Kim | գ | Գ | g | 3 |
| 4 | Da/Ta | դ | Դ | d | 4 |
| 5 | Yeç | ե | Ե | e | 5 |
| 6 | Za | զ | Զ | z | 6 |
| 7 | E | է | Է | ē | 7 |
| 8 | It | ը | Ը | ə | 8 |
| 9 | To | թ | Թ | t῾ | 9 |
| 10 | Je | ժ | Ժ | ž | 10 |
| 11 | İni | ի | Ի | i | 20 |
| 12 | Liun/Lün | լ | Լ | l | 30 |
| 13 | Xe | խ | Խ | x | 40 |
| 14 | Tsa/Dza | ծ | Ծ | c | 50 |
| 15 | Ken/Gen | կ | Կ | k | 60 |
| 16 | Ho | հ | Հ | h | 70 |
| 17 | Dza/Tsa | ձ | Ձ | j | 80 |
| 18 | Ğat/Ğad | ղ | Ղ | ł | 90 |
| 19 | Çe/Ce | ճ | Ճ | č | 100 |
| 20 | Men | մ | Մ | m | 200 |
| 21 | Hi | յ | Յ | y | 300 |
| 22 | Nu | ն | Ն | n | 400 |
| 23 | Şa | շ | Շ | š | 500 |
| 24 | Vo | ո | Ո | o | 600 |
| 25 | Ça | չ | Չ | č῾ | 700 |
| 26 | Pe/Be | պ | Պ | p | 800 |
| 27 | Ce/Çe | ջ | Ջ | ǰ | 900 |
| 28 | Rra | ռ | Ռ | ṙ | 1000 |
| 29 | Se | ս | Ս | s | 2000 |
| 30 | Vev | վ | Վ | v | 3000 |
| 31 | Tiun/Dün | տ | Տ | t | 4000 |
| 32 | Re | ր | Ր | r | 5000 |
| 33 | Tso | ց | Ց | č | 6000 |
| 34 | Hiun/Hün | ւ | Ւ | w | 7000 |
| 35 | Piur/Pür | փ | Փ | p῾ | 8000 |
| 36 | Qe | ք | Ք | k῾ | 9000 |
| 37 | O | օ | Օ | ō | 10000 |
| 38 | Fe | ֆ | Ֆ | f | 20000 |
Bu listeye argodaki sözler [bızdık, keş, kodoş, madik, moruk, oskor vs.], çok lokal halk dili ve kuşkulu olan spekülatif kelimeler [örnek <?>orinak] dahil değildir.Türkçe ile Ermenice arasındaki söz alışverişinde uzman olan akademisyenler içinde Prof. Dr.Hasan Eren[16][17] ile Prof. Dr.Robert Dankoff[18] sayılabilir.[kaynak belirtilmeli] Aşağıda verilen kelimelere ve kökenlerine Türk Dil Kurumunun sözlüğünden veya etimoloji sözlüklerinden ulaşılabilir.[19][20][21]
- ahpun dial. 'gübre' < Erm.ałbun
- arıstak dial. 'tavan' < Erm.aṙastał
- avanak < Erm.havanag
- bar I dial. 'kir' < Erm.pʿar
- bar II 'halk oyunu' < Erm. dial.bar <par
- carıt dial. 'köz tavası' < Erm.čaṙut
- cemek dial. 'üvendire kazıyacağı' < Erm.camak
- cil, çil dial. 'hasır otu' < Erm.čil
- cumur, çumur dial. 'yağda kızartılmış ekmek' < Erm.čmur
- çemiç dial. 'dut kurusu' < Erm.čʿamičʿ
- çepik dial. 'alkış' < Erm.cʿapʿik
- çermik dial. 'kaplıca' < Erm.ǰermuk
- çor dial. 'dert, hastalık' < Erm.čʿoṙ
- çörten 'yağmur oluğu' < Erm.ǰordan
- gecere dial. 'iplik çıkrığı' < Erm.kačrar
- gem dial. 'düven' < Erm.kamn
- haç < Fars. xāc < Erm.xačʿ
- hanek dial. 'şaka; eğlence' < Erm.hanak
- haşıl^ dial. 'bir yemek' < Erm.xašil
- hedik 'buğday haşlaması' < Erm.hatik
- herk dial. 'nadas' < Ermherk
- hezan dial. 'kiriş' < Erm.hecan
- hızar 'büyük bıçkı' < Erm.xizar
- him dial. 'temel' < Erm. dial.him <himn
- hodak dial. 'çiftçi yamağı' < Erm.hōtał
- hopal dial. 'yaban güvercini' < Erm.hōpʿal
- kama 'çivi' < Erm.gam
- kerendi dial. 'tırpan' < Erm.gerandi
- kete^ 'bir hamurişi' < Erm.gatʿay
| - kom dial. 'ağıl' < Erm.gom
- köftün 'keten küspesi' < Erm.kopton
- küşne dial. 'burçak' < Erm.kʿušnay < Arap.kuşnā
- madımak < Erm. madideğ
- mayıs 'taze sığır gübresi' < Erm.
- mazman dial. 'kıldan dokuma yapan' < Ermmazman
- merek dial. 'samanlık' < Erm.marag
- met 'çelik çomak' < Erm.mēt
- murç 'çekiçle çakılan demir kazık' < Erm.murč 'çekiç'
- nahır^ dial. 'sığır sürüsü' < Erm.naxir
- nüğü 'bir ölçü birimi" < Erm. dial.nuki, nugi <unki
- orcik dial. 'şeker sucuk' < Erm.ṙočik
- pancar < Erm.banǰar
- petek^ < Erm.pʿetʿek
- pinti^ 'cimri' < Erm.pʿintʿi
- poşa dial. 'Çingene' < Erm.pʿoša
- pot 'hata, gaf' < Erm.pʿotʿ
- potur 'bir tür pantolon' < Erm.pʿotʿor
- pöçük dial. 'kuyruk sokumu' < Erm.počʿik [<:počʿ 'tail']
- şelek^ dial. 'sırtta taşınan yük' < Erm.šalak
- şen 'neşeli' < Erm.šen
- tekfur < Erm.tʿagwor
- tel < Er.tʿel
- teşi dial. 'yün eğirme aracı' < Erm.tʿeši
- tığ^ dial. 'henüz savrulmamış ekin yığını' < Erm.tʿeł
- tırtıl^ < Erm.tʿrtʿur
- zangoç < Erm.žamgoc
- zerun ' bir buğday türü' < Erm. dial.cʿirin <cʿorean
- zoğal^ dial. 'kızılcık' < Erm.zołal
|
- ^"Arşivlenmiş kopya". 26 Ocak 2014 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2013.
- ^Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması
- ^"Law of Ukraine "On Principles of State Language Policy" (Current version – Revision from 01.02.2014)".Document 5029-17, Article 7: Regional or minority languages Ukraine, Paragraph 2 (Ukraynaca). rada.gov.ua. 1 Şubat 2014. 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:30 Nisan 2014.
Стаття 7. Регіональні мови або мови меншин України [...] 2. У контексті Європейської хартії регіональних мов або мов меншин до регіональних мов або мов меншин України, до яких застосовуються заходи, спрямовані на використання регіональних мов або мов меншин, що передбачені у цьому Законі, віднесені мови: російська, білоруська, болгарська, вірменська, гагаузька, ідиш, кримськотатарська, молдавська, німецька, новогрецька, польська, ромська, румунська, словацька, угорська, русинська, караїмська, кримчацька.
- ^Toktaş, Şule (2006)."EU enlargement conditions and minority protection : a reflection on Turkey's non-Muslim minorities".East European Quarterly (İngilizce).40 (4): 489-519.ISSN 0012-8449. 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağındanarşivlendi25 Ocak 2024.
This implies that Turkey grants educational right in minority languages only to the recognized minorities covered by the Lausanne who are the Armenians, Greeks and the Jews.
- ^Bayır, Derya (2013).Minorities and nationalism in Turkish law. Cultural Diversity and Law. Farnham:Ashgate Publishing. ss. 89-90.ISBN 978-1-4094-7254-4. 14 Ekim 2023 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:25 Ocak 2024.
Oran farther points out that the rights set out for the four categories are stated to be the ‘fundamental law’ of the land, so that no legislation or official action shall conflict or interfere with these stipulations or prevail over them (article 37). [...] According to the Turkish state, only Greek, Armenian and Jewish non-Muslims were granted minority protection by the Lausanne Treaty. [...] Except for non-Muslim populations - that is, Greeks, Jews and Armenians - none of the other minority groups’ language rights have beende jure protected by the legal system in Turkey.
- ^Questions and Answers: Freedom of Expression and Language Rights in Turkey. New York: Human Rights Watch. April 2002. 20 Ekim 2023 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:25 Ocak 2024.
The Turkish government accepts the language rights of the Jewish, Greek and Armenian minorities as being guaranteed by the 1923 Treaty of Lausanne.
- ^Uzum, Melike; Demir, Nurettin (24 Ekim 2017)."Minority Language Education and Policy in Turkey: The Case of Cankiri Poshas".Journal of Universality of Global Education Issues (İngilizce).4: 5-6.ISSN 2575-9388. 17 Ekim 2023 tarihinde kaynağındanarşivlendi25 Ocak 2024.
In the Lausanne treaty, people of the republic were defined through a religion based definition, similar to the Ottoman concept of millet (nation). For example, the non-Muslim minorities such as Armenians, Greeks, and Jews were recognized as minorities, and their language rights were identified in articles 39, 40, and 41.
- ^"Review of Istanbul's Armenian community history" 24 Eylül 2015 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.(İngilizce)
- ^UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009 30 Ekim 2010 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.(İngilizce)
- ^UNESCO: 15 Languages Endangered in Turkey, by T. Korkut, 2009 31 Mart 2009 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.(İngilizce)
- ^Woodard, Roger D., (Ed.) (2008).The ancient languages of Asia Minor (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 4 ve 125.ISBN 978-0-511-48684-5.
- ^"Arşivlenmiş kopya". 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:31 Ocak 2013.
- ^"akunq.net". 16 Mart 2014 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013.
- ^Basmacıyan, Krikor Hagop, Şark'ta Toplumsal ve Dinsel Yaşam. sf.50
- ^Bryson, Bill (1990).Mother Tongue (İngilizce). Penguin Books. ss. s. 75.ISBN 0-140-14305-X.
- ^Prof. Dr.Hasan Eren, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara 1999
- ^Prof. Dr.Hasan Eren,Türkçedeki Ermenice Alıntılar Üzerine, Türk Dili Dergisi, TDK, 1995/2:859-904
- ^Prof. Dr.Robert Dankoff, Armenian Loanwords in Turkish, Wiesbaden 1995
- ^"Etimoloji Türkçe". 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağındanarşivlendi.
- ^"Nisanyan sözlük". 18 Mayıs 2007 tarihinde kaynağındanarşivlendi.
- ^"Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlüğü". 29 Aralık 2018 tarihindekaynağından arşivlendi.
