Elam (/ˈiːləm/;Elamca:𒁹𒄬𒆷𒁶𒋾haltamti;Sümerce:𒉏𒈠𒆠NIM.MAki),İran'ın güneybatısında MÖ 3000'li yıllarda var olmuş antik bir medeniyet ve tarihsel bölge.
Elam ülkesi, bugünkü İran'ın güneybatısındakiHuzistan eyaleti ve civarındaki topraklara denk düşer. Elam'ın başkentininSusa olmasından dolayı eski kaynaklarda bazenSusiana olarak geçer.
Elam,tarih öncesi dönemin sonlarından itibarenMezopotamya ile yakın ilişki içerisinde bir medeniyet olarak yükseldi.Elamlılar, Mezopotamya'dan etkilenerekSümer-Akadçivi yazısını kabul ettiler. Elam,İran Platosu üzerinde, merkeziAnşan veSusa (Şuşan) olan krallıklardan oluşuyordu. Elam, İran kültürü ve medeniyetinin teşekkülünde çok önemli bir role sahiptir.Elam dili,izole dil olarak kabul edilmektedir.
Elamlar ya daElamlılar (MÖ 3000 - MÖ 646) güneydoğuMezopotamya ve güneybatıİran'da Antik Çağ'da varlık gösteren İran öncesi bir medeniyettir. Elam ülkesi Sümer ülkesinin doğusundaKerha veKarun Irmakları'nın geçtiği bölgedeydi. Bu bölge günümüzde İran'ınHuzistan eyaletiyleİlam ilinin olduğu ovaları ve Güney Irak'ın küçük bir kısmını kapsamaktadır. Elam ülkesi site devletleri şeklindeydi, başkentleri iseSusa'ydı.[1]
Elam'ın Mezopotamya ticaret yolu üzerinde yer alan önemli coğrafi pozisyonu Elam'da güçlü bir krallığın doğmasını sağlamıştır. ElamlılarSümerler veAkadlar ile birçok savaş yapmışlar ve zaman zaman bu devletlerin boyunduruğunu kabul etmişlerdir. Sümer kaynaklarında Avan, Hamasi ve Simaş gibi Elam hanedanlarının ismi geçmekte olup bunlardan Simaş hanedanı Sümer'inÜçüncü Ur Hanedanı'na son vermiştir. MÖ 2334-2279 tarihleri arasında hüküm süren Akad KralıI. Sargon'un Elam ile savaşlarını anlatan yazıtlardan Elam kentlerinin, krallarının ve devlet görevlilerinin adları öğrenilebilmektedir. I. Sargon'un torunuNaram-Sin dönemine kadar devam eden Akad-Elam savaşları sonunda yapılan ve 37 tanrının adının şahit olarak geçtiği anlaşmada Elam Kralı olarak Hita'nın adı geçmektedir. Elam, MÖ 1792-1750 tarihleri arasında hüküm sürenBabil kralıHammurabi'ye karşı düzenlenen ittifaka katıldı ancak Hammurabi bu ittifakı bertaraf etmeyi başardı.[2][3][4]
Ebarti ve daha sonra gelen İke-Halki hanedanlarının ardından Elam en güçlü devrini Şuturki hanedanı zamanında yaşadı. MÖ 12. yüzyılda Şuturki hanedanı kralı Şuturki-Nahhunte, Babil'e karşı bir sefer düzenledi ve büyük bir zafer elde etti. Zaferden sonra Naramsin steli veHammurabi Kanunlarının yazılı olduğu yazıt ve Akad KralıManiştuşu'nun iki heykeli Elam'a getirildi. MÖ 1150-1220 yıllarında hüküm süren Şuturki hanedanından Şilhak-İnşuşinak, döneminde yaşanan refah ve siyasi istikrardan dolayı Elam tarihinin en büyük kralı kabul edilir.Kudur-Nahunte zamanında başkent önce Madaktu'ya sonra Hidallu'ya taşınmıştır. Elam'ın son kralı Babil kaynaklarına göreUrtaki, Asur kaynaklarına göre iseTe-Umman'dır.[5]
Elam Krallığı, Asur KralıAsurbanipal'ın MÖ 646'daki seferi ile yıkıldı ve tarihe karıştı.
Elam, Susa'nın yer aldığı Mezopotamya kültür etkisindeki ovalık kesim yanında dağlık kesimden de beslenerek farklı bir karakter almıştır. Elamlar, bilim ve teknikte ileri olmamalarına rağmen güzel sanatlar, süsleme ve madencilik alanında büyük gelişme göstermişlerdir. Çömlek ve seramik sanatında ileriydiler.[6]
Kendilerine özgü bir dil, yazı ve kültüre sahip bulunan Elamlıların kökeni tam olarak bilinmemekle birlikte,Elamca genellikle birizole dil olarak sınıflandırılır ve etrafında konuşulanHint-Avrupa veSami dilleri ailesinden hiçbir dil ile akrabalığı yoktur.[7] Uzun süre varlığını sürdüren Elamca'nın, Elam Krallığı ortadan kalktıktan sonra MÖ 460 yılına kadarAhameniş İmparatorluğunun resmî yazışma dili olması Elam kültürünün önemi ve sonraki halkların üzerindeki etkisi hakkında fikir vermektedir. Elamcaya ait son yazılı kaynaklar Pers İmparatorluğu'nunBüyük İskender tarafından MÖ 330'da fethedilmesinden sonra görülür.
Elamlılar öteki dünya inancına sahipti. Susa'da bulunan tabletlerde öteki dünyada insanları yargılayacak olan tanrının adıİnşuşinak olarak geçmektedir ve Elam'ın en büyük tapınağı olanÇoğa ZenbilZigguratı kralUntaş-Gul tarafından İnşuşinak için yaptırılmıştır.
