Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


İçeriğe atla
VikipediÖzgür Ansiklopedi
Ara

Edat

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Edat veyailgeç; farklı tür ve görevdekikelimeler vekavramlar arasında anlam ilgisi kurmaya yarayan yardımcı kelime. İlgeçlerin tek başına anlamı yoktur; diğer kelimelerle birlikte,cümle içinde görev kazanır.[1]

Bazı kaynaklardaünlemler vebağlaçlar da ilgeç kabul edilir.[1][2] Bu yazıda ünlemler ve bağlaçlar ele alınmayacak, yalnızca bahsi geçen kaynaklardason çekim ilgeçleri olarak adlandırılan ilgeçler ele alınacaktır. Türkçede kullanılan başlıca ilgeçler şunlardır:

  • ancak[NOT 1]
  • başka
  • beri
  • bir
  • bir tek
  • dair
  • doğru
  • değil

  • değin
  • denli
  • dek
  • dolayı
  • diye
  • evvel
  • gayri
  • gibi

  • göre
  • için
  • ile[NOT 2]
  • kadar
  • karşı
  • karşın
  • mukabil
  • önce
  • ötürü

  • öte
  • rağmen
  • sadece
  • sanki
  • sonra
  • sıra
  • üzere
  • yalnız[NOT 3]

Edatlardan önce gelen hâl ekleri

[değiştir |kaynağı değiştir]

Edatlar iliştirildikleri isimlerin yalın hâlleriyle veyaismin diğer hâlleri ile birlikte kullanılabilir. Bu kullanımlardan bazıları ekli hâlleri ile Türkçeye yerleşmiştir ve bazı edatlar her zaman ilgili hâl ekinin ardından kullanılır. Bunlara örnek olarak "-den ötürü", "-e dek", "-den öte", "-e doğru" verilebilir:

  • Bu çiçekleri annemiçin alıyorum. ("anne" yalın halde)
  • Yarına kadar bu ödevi bitirmem lazım. (-e hâli)
  • Düşük notlarından ötürü çok çalışman gerekiyor. (-den hâli)

İşlevlerine göre edatlar

[değiştir |kaynağı değiştir]

Başkalık edatı

[değiştir |kaynağı değiştir]

Başka,gayrı,özge gibi[3] başkalık bildiren edatlardır.

  • Senden gayrı kimsem yok.
  • Yardım istemekten başka çaremiz kalmadı.

Benzerlik edatı

[değiştir |kaynağı değiştir]

Gibi benzerlik bildiren edattır.[3]

  • Yorgunluktan yatağa bavul gibi düştüm.

Hâl edatı

[değiştir |kaynağı değiştir]

Göre,nazaran,dâir,rağmen gibi edatlardır.[3]

  • Çok çalışmama rağmen sınavda hedeflediğim başarıyı yakalayamadım.
  • Duyduğuma göre bitirme sınavları bir hafta erken gerçekleşecekmiş.
  • Şirketteki son değişikliklere dâir bilgi almak istiyorum.

Miktar edatı

[değiştir |kaynağı değiştir]

Kadar kelimesidir.[3] Yer ve yön edatı olan "kadar" ile karıştırılmamalıdır.

  • Ne kadar zaman olmuş görüşmeyeli.
  • Sürahiyi ağzına kadar doldurdum.

Sebep edatı

[değiştir |kaynağı değiştir]

İçin,üzere,dolayı,ötürü,nâşi,diye gibi sebep bildirmede kullanılan edatlardır.[3]

  • Açılış konuşmasını yapmak üzere kürsüye çıktı.
  • Bu raporu bitirebilmek için zamana ihtiyacım var.
  • Kardeşim hastalığından nâşi gelemedi.

Vasıta ve beraberlik edatı

[değiştir |kaynağı değiştir]

İle kelimesidir.[3] İle edatı-le şeklinde ek biçiminde de yazılabilir. Birkaç farklı kullanımı vardır.

İşin, fiilin, hangi araçla (vasıtayla) yapılacağını, yapıldığını bildirir:

  • İstanbul'a uçakla gideceğim.

İşin, fiilin kimle yapıldığını, yapılacağını bildirir:

  • Bu oyuncağı küçük kardeşimle birlikte yaptım.

İşin, fiilin nasıl yapıldığını, yapılacağını bildirerek durum zarfı oluşturabilir:

  • Büyük bir sevinçle yanıma geldi.

İşin, fiilin nedenini bildirerek edat tümleci olabilir:

  • Arabanın devrilmesiyle yol trafiğe kapandı.

"İle" edatı,bağlaç olan "ile" kelimesiyle karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan "ile", "ve" anlamına gelir:

  • Aliile Aydın bize geldiler. (bağlaç)
  • Bu filmi Ali'yle izlemiştim. (edat)

Türkçenin bazı ağızlarında "birle" kelimesi "ile" anlamında kullanılır ve vasıta edadıdır:[3]

  • Bayat atı birle sözüg başladım (Tanrı adı ile söze başladım). -Kutadgu Bilig

Yer ve yön edatları

[değiştir |kaynağı değiştir]

Değin,dek,doğru,kadar,karşı,yan gibi yer veya yön bildiren edatlardır.[3]

  • Ayvalık'ta denize karşı bir villa almış kendisine.
  • Eve doğru ıslık çalarak yürürken eski bir arkadaşıma rastladım.
  • Otomobilimiz bozulunca şehre kadar yürüdük.

Zaman edatı

[değiştir |kaynağı değiştir]

Beri,önce,evvel,sonra gibi zaman bildiren edatlardır.[3]

  • Babam yurt dışından döndükten sonra taşınacağız.
  • Gitmeden evvel bahçe düzenlemesini tamamlamalıyız.
  • Ne zamandan beri bu işle meşgulsünüz?

Edatların cümlede diğer görevlerde kullanımı

[değiştir |kaynağı değiştir]

Edat olarak kullanılan bazı kelimeler cümlede başka görevlerde de kullanılabilirler:

  • Biraz beri gel. (zarf)
  • Bugün dersebaşka bir öğretmen geldi. (sıfat)
  • Yolunkarşısına geçerken çok dikkatli olmalısın. (isim)

Cümledeki diğer kelimelerle birlikte sıfat veya zarf öbeği oluşturabilirler:

  • Dağ gibi adam bu hastalığı atlatamadı. (sıfat öbeği)
  • Sen deherkes kadar çaba göstermelisin. (zarf öbeği)

Başka kelimelerle birlikte özne veya yüklem görevinde de kullanılabilirler:

  • Dünkü provada repliğimi unuttuğumda utançtanölecek gibiydim. (isim,yüklem)
  • Onun gibisi zor bulunur. (isim,özne)

Diğer dillerde

[değiştir |kaynağı değiştir]

Türkî dillerde

[değiştir |kaynağı değiştir]

"tirkelme", Uygur Türkçesi

"artınçı", Tuva Türkçesi

"şılav", Kazak Türkçesi.-

"tatak", Çuvaş Türkçesi.

  • Bizdiñ şahtalardı jayın Almatıgadeyin jazıp jürgen kim? (A. Abişev);Jalt karasam, Şuga üyinekaray keti bara jatır eken (B. Maylin) degen söylemderdegideyin, karay septevlikterin alıp tastap,Almatığa, üyine dep kana aytatın bolsak, ol söylemderdegi oy edevir özgerip ketken bolar edi.

Notlar

[değiştir |kaynağı değiştir]
  1. ^"Ama, fakat, lakin" anlamında kullanıldığında bağlaçtır.
  2. ^"Ve" anlamında kullanıldığında bağlaçtır.
  3. ^"Ama, fakat, lakin" anlamında kullanıldığında bağlaçtır.

Kaynakça

[değiştir |kaynağı değiştir]
  1. ^abErgin 313
  2. ^Edatlar 10 Mart 2013 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi. Türkçeciler.com
  3. ^abcdefghiErgin 319

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir |kaynağı değiştir]
  • Ergin, Muharrem. ''Üniversiteler İçin Türk Dili.'' İstanbul: Bayrak Yayım, 2009.
Fonetik
Sesler
Ses uyumları
Ses olayları
Kök veekler
Yapım ekleri
Çekim ekleri
Kelime bilgisi
Kelime türleri
isim soylu
isim (ad) •sıfat (ön ad) •zarf (belirteç) •zamir (adıl) •bağlaçedat (ilgeç) •ünlem
fiil soylu
fiil (eylem) •fiilimsi (eylemsi) [isim-fiil (mastar) •sıfat-fiil (ortaç) •zarf-fiil (ulaç)]
Anlamına göre kelimeler
Yapısına göre kelimeler
tamlamalar
Cümle bilgisi
Cümlenin ögeleri
Ana ögeler
Yardımcı ögeler (tümleçler)
Anlamına göre cümleler
Yapısına göre cümleler
Ögelerinin dizilişine göre cümleler
Yüklemin cinsine göre cümleler
Anlatım
Anlatım bozuklukları
bağlaşıklık sorunları •bağdaşıklık sorunları
Otorite kontrolüBunu Vikiveri'de düzenleyin
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Edat&oldid=32649220" sayfasından alınmıştır
Kategori:
Gizli kategoriler:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp