documenta, her beş yılda birAlmanya'nınKassel şehrinde yer alanmodern veçağdaş sanat sergisidir. 1955 yılında Kassel'de yer alanBundesgartenschau (Federal Bahçıvanlık Gözterisi'nin bir parçası olarak sanatçı, öğretmen veküratörArnold Bode tarafından kurulmuştur.[1]Nazizm'in kültürel karanlığından Almanya'yı kurtarıp çağdaş sanat seviyesine bir an önce ulaştırmak hedeflenmiştir.[2] İlk documenta'daPicasso veKandinsky gibi güncel sanat üzerinde çok etkisi olduğu düşünülen birçok sanatçı bulunmuştur. Son dönemlerde documentalarda tüm kıtalardan sanat eserleri sergilenmektedir.
Her documentada sanat eserleri 100 gün boyunca sergilenir ve bu nedenle de sıklıkla "100 günlük müze" olarak adlandırılır.[3] documenta satış yapılan bir sergi değildir. GenellikleVenedik Bienali,Art Basel veSkulptur Projekte Münster ile aynı zamana denk gelir.
2012 yılında yapılan documenta sergisi ana bir tema çevresinde geliştirilmiştir. Bu tema birbirlerini ilk defa "Birleşik Arap Emirliklerinin para ile dolu çöllerinde" tanışmış olan iki bireyin Atlantik'in iki yakasından birbirlerine bağlanmalarıdır. Bu tema aynı zamanda küreselleşmenin romantik potansiyeli üzerine bir yorumlama olduğu kadar dijital platformların ilişkileri nasıl karmaşıklaştırabileceğine karşı yapılmış bir eleştirel yaklaşım ve bu tür ilişkilerin doğasını sorgulamayı amaçlayan bir konudur.
Serginin adı olan "documenta" uydurulmuş bir kelimedir. Bu ad özellikle 1955 yılında yapılmış olan ilk sergi ve diğer sergilerin Nazi dönemi sırasında Alman halkına açık olmayançağdaş sanatın bir "dokümantasyonu" olmayı amaçladığını göstermektedir. Arnold Bode'ye yakın olanların söylediğine göre bu adın verilmesindeLatincedocumentum kelimesinindocere (Latince: “öğretmek”) vemens (Latince: “zekâ”) olarak ikiye ayrılması ve bunun documentanın amacını açıklamak için iyi bir kelime olması yatmaktadır.[4]
Her documenta sergisi kendine özgü bir görsel kimlik kullanmıştır ve bunların çoğundaBauhaus'ta ortaya çıkan yalnızca küçük harf kullanma stili kullanılmıştır.[5]
İlk documenta'nın, documenta 1'in kurucusu Kassel şehrinden öğretmen ve tasarımcıArnold Bode idi. İlk olarakBundesgartenschau'nun yanında destekleyici bir gösteri olarak planlanan sergi 1955 yılında 130.000'den fazla ziyaretçi çekmiştir. İlk serginin teması "çağdaş sanat"tan yani 1945 yılından sonraki sanattan çok Nazi döneminde Almanya'da "Entartete Kunst" olarak bilinenFovizm,Ekspresyonizm,Kübizm,Blauer Reiter,Fütürizm vePittura Metafisica'nın eserlerinin halka gösterilmesine yönelikti. Dolayısıyla 1920'lerin ve 1930'larınsoyut sanatı ve özellikle soyut resimler bu serginin odak noktasını oluşturuyordu.
Zamanla sergilerin odağı çağdaş sanata doğru kaydı. Başlangıçta gösteri yalnızca Avrupalı sanatçıların eserleri ile sınırlıydı ancak sonraları Amerika, Afrika ve Asya kıtasından sanatçıların eserleri de sergilenmeye başladı. İlk defa kâr getiren Documenta IV gösterisindepop art,minimalizm vekinetik sanat eserlerinden bir karma sergilenmiştir.[6]Gerçekliği Sorgulamak -- Günümüzün Resimsel Dünyaları temasının etrafında şekillenen 1972 documenta gösterisi minimal ve soyut sanat eserlerini sergileyerek sanat tanımı radikal olarak değiştirdi ve bu tarzların halk tarafından kabul edilmesi için bir dönüm noktası oluşturdu.[7] Aynı sergide o zamana kadar tanınmayan İsviçreliAdolf Wolfli'nin eserlerine büyük bir bölüm ayrıldı.Joseph Beuys, ütopik "Organization for Direct Democracy" (Doğrudan Demokrasi Örgütü) himayesinde birçok kere eserlerini sergiledi.[8] 1945, 1968 ve 1976/77 gibi geniş sosyal ve kültürel karışıklıkları gösteren önemli siyasi tarihler documenta X (1997) sergisinin temel taşları oldu ve sanatın siyasi, sosyal, kültürel ve estetik keşifsel işlevleri incelendi.[9] Documenta XI göç, kentleşme ve sömürgeleşme sonrası deneyimler[10] gibi temalar çevresinde şekillendi ve belgesel fotoğraf, film ve videolar gösterildi.[7] 2012 yılında yapılan documenta XIII "coşkulu feminist, küresel ve multimedyatik bir yaklaşım" olarak tanımlandı ve ölmüş sanatçıların eserleri ile antik sanattan da parçalar sergilendi.[2]
documenta katılacak olan sanatçılara projelerini tasarlamaları ve gerçekleştirmeleri için en az iki yıl zaman tanımaktadır. Böylece ortaya çıkan eserler sıklıkla detaylı ve entelektüel olarak karmaşık olmaktadır.[11] Ancak katılımcılar serginin açılışından önce kamuya açıklanmamaktadır.[12] Her ne kadar küratörler sanatçı seçiminde sanat pazarının dışına çıktıklarını belirtse de katılımcılar arasında her zaman tanınmış sanatçılar yer almaktadır. Örneğin documenta XIII'te, sanat eleştirmeniJerry Saltz katılımcı sanatçıların üçte birinden fazlasının tanınmışMarian Goodman Gallery tarafından temsil edildiğini belirtmiştir.[12]
Arnold Bode tarafından organize edilen ilk dört documenta serginin uluslararası güvenilirliğini sağlamıştır. Beşinci documenta'dan (1972) itibaren bir uzmanlar komitesi tarafından her bir documenta için bir sanat yönetmeni belirlenmiştir. Documenta VIII alışılmış beş yıl hazırlık yerine iki yılda hazırlanmıştır. İlk sanat yönetmenleri Edy de Wilde veHarald Szeemann yönetimi beceremedikleri için görevden ayrılmıştır. YerlerineManfred Schneckenburger,Edward F. Fry, Wulf Herzogenrath, Armin Zweite ve Vittorio Fagone getirilmiştir.[13]Coosje van Bruggen 1982 sergisi documenta VII için sanatçıların seçilmesine yardımcı olmuştur. Documenta IX'un küratör ekibi içindeJan Hoet, Piero Luigi Tazzi,Denys Zacharopoulos ve Bart de Baere yer almıştır.[14] documenta X için ilk kadın ve ilk Almanca konuşmayan sanat yönetmeni olarak Catherine David seçilmiştir. İlk Avrupalı olmayan sanat yönetmeni Okwui Enwezor documenta XI'de çalışmıştır.[15]
| Title | Tarih | Sanat yönetmeni | Katılımcılar | Gösterilen eser | Ziyaretçi |
|---|---|---|---|---|---|
| documenta | 16 Temmuz - 18 Eylül 1955 | Arnold Bode | 148 | 670 | 130.000 |
| documenta II | 11 Temmuz - 11 Ekim 1959 | Arnold Bode,Werner Haftmann | 338 | 1770 | 134.000 |
| documenta III | 27 Haziran - 5 Ekim 1964 | Arnold Bode, Werner Haftmann | 361 | 1450 | 200.000 |
| documenta IV | 27 Haziran - 6 Ekim 1968 | 24-strongdocumenta council | 151 | 1000 | 220.000 |
| documenta V | 30 Haziran - Ekim 1972 | Harald Szeemann | 218 | 820 | 228.621 |
| documenta VI | 24 Haziran - 2 Ekim 1977 | Manfred Schneckenburger | 622 | 2700 | 343.410 |
| documenta VII | 19 Haziran - 28 Eylül 1982 | Rudi Fuchs | 182 | 1000 | 378.691 |
| documenta VIII | 12 Haziran - 20 Eylül 1987 | Manfred Schneckenburger | 150 | 600 | 474.417 |
| documenta IX | 12 Haziran - 20 Eylül 1992 | Jan Hoet | 189 | 1000 | 603.456 |
| documenta X | 21 HAziran - 28 Eylül 1997 | Catherine David | 120 | 700 | 628.776 |
| documenta XI | 8 Haziran - 15 Eylül 2002 | Okwui Enwezor | 118 | 450 | 650.924 |
| documenta XII | 16 Haziran - 23 Eylül 2007 | Roger M. Buergel | 114 | over 500 | 754.301 |
| documenta XIII | 9 Haziran - 16 Eylül 2012 | Carolyn Christov-Bakargiev | 180[16] | 860.000 |
documenta Kassel şehrinde değişik mekânlarda sergilenmiştir. 1955 yılından beri sabit olan mekânFridericianum müzesidir. 1992 yılında documenta IX içindocumenta-Halle yapılmıştır ve günümüzde sergilerin bir kısmı bu salonda yapılmaktadır. documenta için kullanılan diğer mekânlar arasındaKarlsaue parkı,Schloss Wilhelmshöhe, Neue Galerie,Ottoneum ve Kulturzentrum Schlachthof sayılabilir. Okwui Enezor documenta'nın aldığı Avrupa-merkezli yaklaşımı değiştirebilmek için documenta XI'den önce Viyana, Berlin, Yeni Delhi, St. Lucia ve Lagos'ta beş platform kurarak documenta'yı yeni deneysel kültürlerin ortaya çıkabileceği sömürge sonrası sınırsız bir uzaya taşıyarak yeni bir boyut getirmeyi denedi. documenta XIII'te (2012), eserlerin yaklaşık beşte biri Kabul, Afganistan ve Banff, Kanada gibi yerlerde halka açıldı.[11]
Bazı eserler genellikle açık havada, Fridericianum'un ve Karlsaue parkının önünde Friedrichplatz'ta sergilenir. documenta IX'da sunulan sanat eserleri için Karlsaue'de cam ve oluklu metalden oluşan ve birbirleri ile bağlantılı beş treyler geçici olarak kurulmuştur.[17] documenta XII için Fransız mimarlar Anne Lacaton ve Jean-Philippe Vassal park içinde geçici "Aue-Pavillon"u kurmuştur.
Farklı documentalarda sergilenen eserlerden bazıları Kassel müzeleri tarafından satın alınmıştır.Bunların arasındaJoseph Beuys'un7000 Eichen; by Haus-Rucker-Co'nunRahmenbau (1977); Horst H. Baumann'nınLaserscape Kassel (1977); Anatol Herzfeld'inTraumschiff Tante Olga (1977);Walter De Maria'nınVertikaler Erdkilometer;Claes Oldenburg'unSpitzhacke (1982);Jonathan Borofsky'ninMan walking to the sky (1992) veThomas Schütte'ninFremde eserleri sayılabilir.
Bu sergi nedeniyle ortaya çıkarılan oldukça çok sayıda malzemenin bulunması nedeniyle Arnold Bode 1961'de bir arşiv yaratmaya karar vermiştir. Arşivin içerdiği koleksiyonun özünü documenta organizasyonunun dosyaları ve malzemelerinden gelmektedir. Arnold Bode ve sanatçıHarry Kramer tarafından ayrıca oluşturulan video ve görsel arşivi de sürekli olarak büyümektedir.
1992 yılında, documenta IX'da, documenta tarihinde ilk olarak yarım milyondan fazla kişi Kassel şehrine gelmiştir.[18] 2002 yılında documenta, Kassel şehrinin nüfusunun üç katı sayıda 650.000 ziyaretçiyi ağırlamıştır.[19] 2007 yılında, üçte biri yurtdışından gelen ve bunların arasında Hollanda, Fransa, Belçika ve Avusturya vatandaşlarının çoğunluğu oluşturduğu 754.000 ziyaretçi sergiye katılmıştır.[20]
2007 yılında documenta'nın bütçesinin yarısı olan 19 milyon avroKassel şehri,Hessen eyâleti veAlmanya'nınKulturstiftung des Bundes'i tarafından ödenmiştir. Geri kalanı sponsorlardan, bağışlardan ve bilet satışlarından sağlanmıştır.[21]
