Bilgisayar programlamadadinamik iletim, altyordam çağrılarının ilişkin altyordam başlangıç adresinedinamik olarak bağlanmasıdır. Bir diğer deyişle, dinamik iletim program metnindeki bir çağrı ile işletilen altyordamın programın çalışması sırasında birbirine bağlanması durumudur.Geri çağrı veçokbiçimliliğin realize edilmesinde kullanılan bu bağlama yöntemi,yordamsal programlama dillerinde altyordam göstericileriyle gerçekleştirilirken, nesne yönelimli dillerdekalıtlama vegerçekleştirme ilişkilerinin kullanılmasıyla otomatikman sağlanır. Altyordamların birinci sınıf dil öğesi olarak ele alındığıfonksiyonel programlama dillerinde ise, aynı işlevsellik altyordamların argüman olarak geçirilmesi ile sağlanabilir.
Dinamik iletimin başlıca amacı, kullanıcının gereksinimlerine göre değişkenlik gösterebilecek kod parçalarının kullanıcı tarafından tamamlanmasını mümkün kılarak yazılım çerçevelerinin çokbiçimli kullanılabilmesini sağlamak ve böylece daha yüksek yeniden kullanım elde etmektir. Örnek olarak, görsel arayüzlü bir yazılımı kullanırken yaptıklarınızı düşünün, düğmelere basıyorsunuz, metin kutularını dolduruyorsunuz, listelerden seçimler yapıyorsunuz, vs. Ancak, düğmenin (ve diğer görsel öğelerin) davranışı temelde değişmediği halde, düğmeye basıldığında programın amacına dönük şeyler oluyor. Mesela, öğrenci kayıt formunun doldurulması sonrasında tıklanan Tamam düğmesi öğrenci kaydını yaparken, kitap alışverişi sitesindeki aynı görünüşlü düğmeyi tıklamanız kitapların evinize kadar gelmesini sağlayan bir sürecin başlamasına neden oluyor. Tıklamak eylemi aynıyken, olup biten değişiyor ve bunun görsel arayüz kitaplığını üreten firma tarafından bilinmesi olanaksız; resmin sizin kullandığınız yazılımı—öğrenci kayıt ve kitap alışveriş yazılımları—üretenler tarafından doldurulması gerekli. İşte bu, yordamsal programlama dillerinde altyordam göstericilerine uygun altyordamların adreslerini geçirerek sağlanırken, nesne yönelimli dillerde yazılım çerçevesince sağlanan üstsınıflardan kalıtlama veya arayüzleri gerçekleştirme ile sağlanabilir.
Üstsınıftan kalıtlama veya arayüz gerçekleştirme senaryosunun geçerli olduğu durumlarda, bir nesneye gönderilen ileti sonucunda hangi metodun çağrılacağını belirleyen aşağıdaki adımların akılda tutulması yararlı olacaktır.
Kabarcık sıralaması algoritmasınınC programlama dilindekisoysal gerçekleştirimini içeren aşağıdakikabarcik_siralama fonksiyonunun imzasında iki nokta dikkat çekiyor: fonksiyon göstericisi ve eleman türü olarakvoid* ile eşanlamlı ilan edilmiş olanObject. Bunlardan ilki dizinin eleman türüne ve/veya sıralama fonksiyonunun kullanılış bağlamına göre farklı biçimlerde sıralanmasını olanaklı kılarken, ikincisi dizinin herhangi bir türden eleman tutabilmesini—yani, dizinin soysal olmasını—sağlıyor.
#ifndef KABARCIK_H#define KABARCIK_Htypedefvoid*Object;typedefint(*KARSILASTIRMA_FONK)(Object,Object);externvoidkabarcik_siralama(Objectdizi[],intboy,KARSILASTIRMA_FONKkar_fonk);#endif
Yukarıda sağlanan imzaya uygun gerçekleştirime göz atıldığında ise, işin püf noktasının fonksiyon göstericisinin kullanıldığı içteki döngünün ilk satırında olduğu görülür. Her ne kadarkar adındaki bir fonksiyonun çağrılması ile aynı görünse de, aslında bu satırdakar adlı fonksiyon göstericisinin sahip olduğu değerin işaret ettiği bellek konumunda başlayan bir fonksiyon çağrılmaktadır;kabarcik_siralama fonksiyonunun çağrıldığı noktalardakar parametresine değişik değerlere sahip göstericilerin geçirilmesi, farklı karşılaştırma ölçütlerinin kullanılması ve dolayısıyla sıralamanın farklı türler ve/veya biçimlerde yapılması anlamına gelecektir.
#include<stdio.h>#include"Kabarcik.h"#define BOOL char#define FALSE 0#define TRUE 1staticvoidtakas_et(Objectdz[],intsol_indis,intsag_indis){Objectgecici=dz[sol_indis];dz[sol_indis]=dz[sag_indis];dz[sag_indis]=gecici;}/* void takas_et(Object[], int, int) sonu */voidkabarcik_siralama(Objectdz[],intboy,KARSILASTIRMA_FONKkar){intgecis,j;for(gecis=1;gecis<boy;gecis++){BOOLtakas_var=FALSE;for(j=0;j<boy-gecis;j++)if(kar(dz[j],dz[j+1])>0){takas_et(dz,j,j+1);takas_var=TRUE;}/* if sonu */if(!takas_var)return;}/* for(gecis = 1; gecis < boy; gecis++) sonu */}/* void kabarcik_siralama(Object[], int, KARSILASTIRMA_FONK) sonu */
Aşağıda sağlanan sınama programının incelenmesi olup bitenin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.kabarcik_siralama fonksiyonunun ilk kullanılışıInteger türlü elemanları olan bir diziyi karşılaştırma amacıylaint_kars fonksiyonundan yararlanarak sıralarken, ikinci kullanılış komut satırında geçirilen karakter katarı dizisini karşılaştırmak içinkarakter_katarı_kars fonksiyonundan yararlanarak sıralıyor.[1]
#include<stdio.h>#include<string.h>#include"Kabarcik.h"typedefint*Integer;voidksa_bas(char*ksa[],intboy){...}voidintleri_bas(Integerdz[],intboy){...}intkarakter_katar_kars(Objectsol,Objectsag){return(strcmp((char*)sol,(char*)sag));}/* int karakter_katar_kars(Object, Object) sonu */intint_kars(Objectsol,Objectsag){Integerig1=(Integer)sol;Integerig2=(Integer)sag;if(*ig1>*ig2)return1;elseif(*ig1<*ig2)return-1;elsereturn0;}/* int int_kars(Object, Object) sonu */intmain(intargs,char*ksa[]){intdizi[]={1,3,102,6,34,12,35},i;Integerint_dz[7];for(i=0;i<7;i++)int_dz[i]=&dizi[i];printf("\nTAMSAYI DIZISI SINANIYOR\n\nSiralama oncesi\n");intleri_bas(int_dz,7);kabarcik_siralama((Object*)int_dz,7,&int_kars);printf("\nSiralama sonrasi\n");intleri_bas(int_dz,7);printf("\nKARAKTER KATARI DIZISI SINANIYOR\n\nSiralama oncesi\n");ksa_bas(&ksa[1],args-1);kabarcik_siralama((Object*)&ksa[1],args-1,karakter_katari_kars);printf("Siralama sonrasi\n");ksa_bas(&ksa[1],args-1);return(0);}/* int main(int, char **) sonu */
C'nin nesne yönelimli ardılı olanC++'da dinamik iletim, fonksiyon göstericilerine ek olarak, üstsınıftavirtual ilan edilen bir fonksiyonun altsınıflarda ihtiyaca uygun bir biçimde gerçekleştirilmesi veya ezilmesi ile sağlanır. Varsayılan iletim biçiminin statik olması nedeniyle, söz konusu fonksiyonunvirtual ilan edilmemesi dinamik iletimi ve dolayısıyla çokbiçimliliği engelleyecektir. Unutulmaması gereken bir diğer nokta, çokbiçimliliğin üstsınıf türünden bir gösterici veya referans—bir başka deyişle, derleyici tarafından özel bir biçimde ele alınan sabit gösterici—ile mümkün olduğudur. Bu, üstsınıf ve altsınıf nesnelerinin muhtemelen değişik büyüklüklerde olması, büyüklüğü çalışma anında belirlenebilen bellek bölgelerinin yığın bellekten ayrılması gerekliliği ve yığın belleğin ancak göstericiler ile işlenebilmesi nedeniyle zorunludur.
#ifndef MEMUR_HXX#define MEMUR_HXXclassMemur{...public:virtualdoubleaylik_gelir()=0;...};// Memur sinifinin sonu#endif
İkinci aşamada yapılması gereken, dinamik iletimli çağrılacağı içinvirtual ilan edilmiş olan fonksiyonların altsınıflarda tanımlanmakta olan türlerin özelliklerini göz önünde bulundurarak gerçekleştirmektir.
#ifndef GENELMUDUR_HXX#define GENELMUDUR_HXX#include"Memur.hxx"classGenelMudur:publicMemur{...};#endif
#include"GenelMudur.hxx"...doubleGenelMudur::aylik_gelir(){// Geliri derece, kademe ve alınabilecek rüşveti hesaba katarak hesapla.}// double GenelMudur::aylik_gelir() sonu...
#ifndef DUZMEMUR_HXX#define DUZMEMUR_HXX#include"Memur.hxx"classDuzMemur:publicMemur{...};#endif
#include"DuzMemur.hxx"...doubleDuzMemur::aylik_gelir(){// Geliri derece ve kademeden yararlanarak hesapla.}// double DuzMemur::aylik_gelir() sonu...
Dinamik iletimli fonksiyonun çokbiçimli kullanımına bir örnek aşağıdaki kod parçasından görülebilir. Dikkat edilecek olursa,memurlar adındaki kabın eleman türü üstsınıfın referans türüne sahip tanımlanmış. Dolayısıyla, söz konusu kapMemur veyaMemur gibi olan—yani,Memur'dan kalıtlayan—herhangi bir türden nesneyi gösteren referanslar tutacaktır.[2]
#include<vector>usingnamespacestd;#include"Memur.hxx"#include"GenelMudur.hxx"#include"DuzMemur.hxx"intmain(void){vector<Memur&>memurlar;...doubletoplam_odeme=0;vector<Memur&>::const_iteratorbas=memurlar.begin(),son=memurlar.end();while(bas!=son){toplam_odeme+=(*bas).aylik_gelir();bas++;}// while (bas != son) sonu...}// int main(void) sonu
Java'da,final ilan edilerek aksi söylenmedikçe, tüm metotlar dinamik iletimle çağrılır. Dolayısıyla, programcının fazladan bir şey yapmasına gerek yoktur.
publicabstractclassMemur{...publicdoublegelir();...}// Memur sınıfının sonu
publicclassGenelMüdürextendsMemur{...publicdoublegelir(){// Geliri derece, kademe ve alınabilecek rüşveti hesaba katarak hesapla.}...}// GenelMüdür sınıfının sonu
publicclassDüzMemurextendsMemur{...publicdoublegelir(){// Geliri derece ve kademeden yararlanarak hesapla.}...}// DüzMemur sınıfının sonu
Kalıtlama yoluyla çokbiçimliliğin örneklendiği aşağıdaki kod parçasından da görülebileceği gibi, gönderilen ileti sonucunda çağrılan metot, tutacağın arkasındaki nesnenin türüne göre belirlenmektedir. Buna göre,for döngüsünün içindekigelir iletisi, kimi zamanGenelMüdür kimi zamansaDüzMemur sınıfındaki aynı imzalı metodun çağrılmasına neden olacaktır.
importjava.util.Vector;publicclassBordro{Vector<Memur>çalışanlar=newVector<Memur>();...doubletoplamÖdeme=0;for(Memurçalışan:çalışanlar)toplamÖdeme+=çalışan.gelir();...}// Bordro sınıfının sonu
Java, türleri (sınıflar vearayüzler)gibi olmak ilişkisine göre bir sıradüzenine koyan kalıtlama ilişkisinin yanı sıra sınıfları sahip oldukları ortak arayüzlere göre kategorize eden gerçekleştirme ilişkisini de sunar. Gerçekleştirme ilişkisi yoluyla dinamik iletimin kullanılması ve metotların çokbiçimli bir şekilde kullanılması, birbirleriyle benzer olsun veya olmasın, aynı kategoriye giren sınıfların ortak bir arayüzü gerçekleştirmesi ile mümkün olur.
packageöğrenciişleri;publicclassÖğrenciimplementsComparable<Öğrenci>{...pubicintcompareTo(Öğrencisağ){...}...}// Öğrenci sınıfının sonu
packagegelirvergisi;publicclassVatandaşimplementsComparable<Vatandaş>{...publicintcompareTo(Vatandaşsağ){...}...}// Vatandaş sınıfının sonu
packagealgoritmalar;importjava.util.*;publicclassSıralamalar{...publicstatic<VextendsComparable<?extendsV>>voidkabarcık(List<V>kap){if(kap.length<=1)return;booleantakasVar=false;intgeçiş=1;do{takasVar=false;for(intj=0;j<kap.length-geçiş;j++){VoAnki=kap.get(j),sonraki=kap.get(j+1);if(oAnki.compareTo(sonraki)>0){Vgeçici=oAnki;oAnki=sonraki;sonraki=geçici;takasVar=true;}// if (oAnki.compareTo(sonraki) > 0) sonu}// for (int j = 0; j < kap.length - geçiş; j++) sonu}while(++geçiş<kap.length&&takasVar);}// <V extends Comparable<V>> void kabarcık(List<V>) sonu...}// Sıralamalar sınıfının sonu
importgelirvergisi;importöğrenciişleri;import staticalgoritmalar.Sıralamalar;publicclassAlgoritmaSınama{...kabarcık(öğrenciler);...kabarcık(vergiMükellefleri);...}// AlgoritmaSınama sınıfının sonu
Fonksiyonel programlama dillerinden olanScheme'de dinamik iletim, altyordamların birinci sınıf muamele görmesi nedeniyle oldukça kolay sağlanır. Altyordam türlerinin varlığı, altyordamların argüman olarak geçirilmesini ve altyordamlardan sonuç olarak döndürülmesini olanaklı kılar. Bunun sonucunda, çokbiçimli davranması beklenen altyordama değişik altyordamların geçirilmesi işimizi görecektir. Örneğin, aşağıdaki kabarcık sıralaması gerçekleştirimine ikinci argüman olarak> geçirilmesi ilk argümandaki sayı dizisinin artan sırada sıralanması sağlarken,string-< geçirilmesi ilk argümandaki karakter katarı dizisinin azalan sırada sıralanmasını sağlayacaktır.
(define(kabarcık-algdzöncemi?)(define(eleman-takasdzij)(let([geçici(vector-refdzi)])(vector-set!dzi(vector-refdzj))(vector-set!dzjgeçici)))(define(geçişub)(do((i0(+i1))(takas?#f))((=i(-ub1))takas?)(when(öncemi?(vector-refdz(+i1))(vector-refdzi))(eleman-takasdzi(+i1))(set!takas?#t))))(do((j(vector-lengthdz)(-j1))(takas?#t(geçişj)))((or(nottakas?)(=j1))dz)))
&) kullanımlardan birinde olup diğerinde olmaması sizi şaşırtmasın. Her iki durumda da geçirilen değer, söz konusu fonksiyonun başlangıç adresini işaret eden bir gösterici değeri olacaktır.Memur sınıfını birsoyut sınıf (İngilizce: abstract class) yapıyor. Dolayısıyla, kabımız içindeki referanslarınMemur nesnelerini göstermesi, soyut bir sınıfın nesneleri yaratılamayacağı için, söz konusu olmayacaktır.