Dânişmendliler Beyliği | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1071/1075-1178 | |||||||||
 1097'dekiNikea Kuşatması öncesiAnadolu haritası, 1071Malazgirt Meydan Savaşı'nın yerini de göstermektedir. | |||||||||
| Başkent | Sivas Niksar | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | |||||||||
| Resmî din | İslam | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| Bey,Gazi | |||||||||
| |||||||||
| Tarihî dönem | Yüksek Orta Çağ | ||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Dânişmendli Beyliği, 1080–1178 yılları arasındaSivas merkez olmak üzereÇorum,Tokat,Niksar,Amasya,Malatya,Elazığ,Kayseri şehirleri civarında kurulmuş birAnadolu beyliğidir.II. Kılıçarslan tarafından yıkılmıştır. İlk başkenti Niksar olup sonraki başkenti Sivas'tır.Anadolu Selçuklu Devleti'ne katılan ilk Türk beyliğidir.
Dânişmend'in kelime anlamıFarsçada "bilgili adam" olup,İbnü'l-Esîr gerçek adı Taylu olan gazinin Türklere muallimlik yaptığı için dânişmend unvanı alıp melikliğe dek yükseltildiğini bildirmiştir. Dönemin kaynaklarında tam adı"Melik-i Muazzam Dânişmend Ahmed Gazi bin Ali et-Türkmâni" şeklinde zikredilmektedir. Kaynaklarda beyliğin kurucusuDânişmend Gazi'ninAzerbaycan'da Arrân ve civarında yaşayan bir Türkmen ailesine mensup olduğu belirtilmektedir.Birinci Haçlı Seferi tarihi hakkında kendi dönemiyle ilgili bilgi veren en önemli tarihçilerindenAlbertus Aquensis ve 12. yüzyıl tarihçilerinden Sur başpiskoposuWillelmus Tyrensis de Dânişmendlilerin Türk asıllı bir hanedan olduğunu belirtmektedirler.[kaynak belirtilmeli] İbn Hamdun ve İzzeddin İbn Şeddad, Dânişmend Gazi'nin Türkiye Selçuklu Devleti'nin kurucusu Süleyman Şah'ın dayısı olduğunu söylemektedir.[1] BeyliğiEdessalı Mateos "Tanismanios", Bizanslı tarihçiNikitas Honiatis ise "Persarmen Taismanios" olarak anmıştır. Khoanites'İn verdiği "İran Ermenileri" tanımlamasının beyliğin kökenine dair tartışmaları beraberinde getirmiş beyliğin adının Dânişmendlilerin kısmen hüküm sürdüğü eskiArmeniakon Themasına mı, aşiret ya da hanedanın soyuna mı vurgu yaptığı kesinlik kazanmamıştır.[2]
Kaynaklarda adı "Melik-i Muazzam Dânişmendli Ahmed Gazi bin Ali et-Türkmâni" şeklinde geçen Dânişmend Ahmed Gazi,Sultan Alparslan'ın 1064 yılında çıktığı Kafkasya seferi sırasında orduya katılmış ve bu tarihten itibaren Alparslan'ın hizmetine girmiştir.[3]Malazgirt Savaşı'na da katılan Dânişmend Gazi, zaferin kazanılmasında önemli rol oynadı. 1080 yılındaBizanslılardanSivas'ı aldı ve Dânişmendli Hanedanını kurdu.
Sivas'ı bir üs olarak kullanan Dânişmend Gazi; Çavuldur, Tursan, Kara Doğan, Osmancık, İltekin ve Karatekin adlı emirleriyle Amasya, Tokat, Niksar, Kayseri, Zamantı, Develi ve Çorum'u fethederek, beyliğine kattı. Birinci Haçlı Seferi'nde başkentiİznik'i kaybederekAnadolu içlerine çekilenI. Kılıçarslan'ın yardımına koştu. I. Kılıçarslan'a Haçlılarla yaptığıEskişehir Savaşı'nda destek sağladı. Haçlılar bu savaşı kazanarak Anadolu içlerine ilerlemeye devam ettiler. Ancak Dânişmendlilerin ve Anadolu'daki diğer Türk birliklerinin saldırıları sonucu Haçlı orduları kuvvetlerinin büyük bir bölümünü kaybettiler.
Dânişmentliler 1100 yılında Bizans Devletinden bağımsız olarak hüküm süren Malatya'yı kuşattılar. Antakya'yı ele geçirerekAntakya Prensliği'ni kurmuş olan Haçlı hükümdarıBoemondo,Malatya'nın yardımına koştu. Ancak yenilerek, Dânişmendlilerin eline tutsak düştü. Malatya 1103 yılında Dânişmendlilerin eline geçti. Dânişmend Gazi, elinde esir bulunan Boemondo'yu iki yüz altmış bin dinar karşılığı serbest bıraktı. Ancak bu hareketi,I. Kılıçarslan'la arasını açtı.Maraş civarında yapılan savaşta yenilen Dânişment Gazi, 1104 yılında öldü. Beyliğin başına oğluMelik Gazi geçti.
| Dânişmend Gazi (ö. 1084) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İsmail | Gümüştekin Gazi (ö. 1104) | İbrahim | Yağısıyan | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Melik Emir Gazi (ö. 1134) | Sungur | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Melik Muhammed (ö. 1143) | Nizameddin Yağıbasan (ö. 1164) | Yağan | Aynüddevle | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Zünnun | Zülkarneyn | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
