Geyik, geyikgiller (Latince: Cervidae) familyasında geviş getirenotoburmemeli hayvanların ortak adıdır. Çift toynaklılar takımında bulunan akraba familyalardaki benzer hayvanlar da genel olarak geyik diye adlandırılmaktadır.
GeyiklerAntarktika veAvustralya dışındakikıtalarda oldukça yaygın olarak dağılmıştır.Afrika kıtasındaKuzey bölümündeTunus veCezayir'inAtlas Dağları'nda bir miktarkızıl geyik bulunmaktadır. Geyiklertundradan tropikalyağmur ormanlarına kadar çeşitli biyomlarda yaşar. Her ne kadarormanlarla bağdaştırılsa da birçok geyik türüekotondur yani ormanlar veçalılıklar ile kırlık vesavanlar arasındaki geçiş bölgelerinde yaşar. Büyük geyik türlerinin çoğu tümdünyada ılımanyaprak dökenağaç ormanlarında,dağlık karışık ibreli ağaç ormanlarında, tropikalmevsimlik/kuru ormanlarda ve savanlarda bulunur. Ormanlar içinde bazı bölgelerin kısmen ağaçlardan temizlenmesi aslında geyik popülasyonlarına yardımcı olur. Bu şekilde geyiklerin sevdiği ot tiplerinin yetişmesi için yer açılır. Yine de bu popülasyonların büyümesi ve hayatta kalması için gizlenmelerine yardımcı olacak uygun ve yeteri kadar ormanlık ve çalılık bulunması gereklidir. Orta ve Güney Amerika'nınbroket vepudusu ileAsya'nınmunçağı gibi küçük geyikler ise genelde sık ormanlarda yaşar ve açık alanlarda pek görülmezler. Ayrıca yalnızca dağlarda, otlaklarda, bataklıklarda ve ıslak savanlarda ya da çöllerle sarılmış ırmak bölgelerinde yaşayan özelleşmiş geyik türleri de bulunur. Bazı geyikler kutup bölgesi çevresinde hem Kuzey Amerika hem de Avrasya'da yayılmıştır. Arktik tundra vetaygalarda yaşayanren geyiği ile taygalar ve komşu bölgelerinde yaşayansığın bunlara örnektir.
Asya'nın ılıman kesiminde geyiklerin en çok bulunduğu bölgeler Kuzey Kore, Mançurya (Kuzeydoğu Çin) ve Rusya'nın Ussuri bölgesindeki karışık yaprak döken ağaç ormanları, dağlık ibreli ağaç ormanları ve taygalardır. Bu dünyanın en zengin yaprak döken ve ibreli ağaç ormanlarından olan bölgedeSibirya karacası,sika geyiği,ren geyiği,Kanada geyiği vesığın bulunur. Bu bölgenin hemen güneyinde Çin'de olağandışı olanPeder David geyiği ile karşılaşılır.Sika geyiği,beyaz dudaklı geyik,Orta Asya kızıl geyiği ve Kanada geyiği gibi geyikler tarih boyunca boynuzları için avlanmıştır.Ren geyiği de kısmen evcilleştirilerek sürüler hâlinde beslenmiştir.
Tropiklerde ise Güney ve Güneydoğu Asya'daHindistan,Nepal ve bir zamanlarTayland gibi ülkelerde büyük oranda geyiğe rastlanır. Kuzey Hindistan'ın Ganj Nehri Ovası'nın ve Nepal'in Terai bölgesinin tropikal mevsimlik nemli ve kuru yaprak döken ağaç ormanları ve hem nemli hem kuru savanlarındaçital,domuz geyiği,barasinga, Hintsambar geyiği veHint munçağı yaşar. Ganj Ovası'nın hemen kuzeyindeki Keşmir Vadisi'ndeOrta Asya kızıl geyiğinin nadir rastlanan bir alt türü olan Keşmir geyiğine rastlanır. Bir zamanlar tropikal mevsimlik nemli yaprak döken ağaç ormanları ve nemli savanları olan Tayland'ın Chao Praya Nehri Vadisi'ndedomuz geyiği,Schomburgk geyiği (günümüzde soyu tükenmiştir),alından boynuzlu geyik, Hintsambar geyiği veHint munçağı yaşardı. Günümüzde hembarasinga hem dealından boynuzlu geyik türlerine nadiren rastlanır ve soyları tehdit altındadır. Tayland'takidomuz geyiği popülasyonu da enderdir. Çital ve barasingha büyük sürüler hâlinde yaşar, Hint sambar geyiği de büyük gruplar hâlinde bulunabilir. Bütün bu geyik türlerinin bir arada yaşamaları hepsinin beslenmek için değişik bitki türlerini tercih etmeleridir. Bu geyikler yaşam alanlarını aynı zamanda Asya filleri, çeşitli antilop türleri ve vahşi öküzler gibi diğerotçullarla paylaşırlar.Türkiye'de doğal olarak 5 geyik türü bulunur. Bunlarsığın,Mezopotamya geyiği,Algeyik,karaca vekızıl geyiktir. Bu türlerdensığın veMezopotamya geyiği aşırı avlanma sonucu yok olup artıkTürkiye'de görülmemektedir.Alageyik neredeyse tükenmek üzeredir,kızıl geyik tehlike altında küçük ve dağınık popülasyonlarda hayatını sürdürmektedir,karaca ise hala yaygındır fakat nüfusu azalmaktadır.
Kuzey Amerika'da en yoğun geyik popülasyonlarına Kanada Rocky Dağları ile Alberta ve British Kolombiya bölgeleri arasındaki Kolumbiya Dağları'nda rastlanır. Burada Kuzey Amerika'da yaşayan beş geyik türünün tamamına rastlanır:Ak kuyruklu geyik,katır geyiği,ren geyiği, Kanada geyiği vesığın. Bu bölgede dağ eteklerinde nemli ibreli ağaç ormanları ve Alp tarzı otlaklar, ovalarda ise göllerin ve akarsuların yakınında tarım bölgeleri ile yaprak döken ormanlardan oluşan parklar bulunur. Ren geyiği daha yüksek rakımda subalpin otlaklar ve alpin tundralarda yaşar. Ak kuyruklu geyik, toprakların tarıma açılması ve ibreli ağaç ormanlarının açılarak yerine yaprak döken ağaçların yetişmesi nedeniyle yaşam alanlarını Kanada Rocky Dağlarının eteklerine kadar genişletmiştir.
Orta ve Güney Amerika'da çeşitli küçük broket türleri ve güneydoğu Asya'da da çeşitli küçükmunçak türleri yaşar. Yukarıda belirtilen büyük geyik türlerinin aksine bu geyik türleri daha çok yalnız dolaşır ve sık ormanlarda saklanmayı tercih eder. Dolayısıyla da popülasyon yoğunlukları daha düşüktür.
Geyik boynuzları diğer geviş getiren çift toynaklılarınboynuzlarından farklıdır. Geyik boynuzları özellikle yazları olmak üzere her yıl gelişen kemiksi bir yapıya sahiptir ve genellikle yalnızca erkek geyiklerde oluşur. Genç bir geyiğin ilk boynuzları doğuştan itibaren başlarındaki iki küçük çıkıntıdan büyüyerek gelişir. Yeni çıkan boynuzlar kalın bir kadife tabakasının içinde gelişir ve bu tabaka içindeki kemik sertleşene kadar birkaç ay boynuz üzerinde kalır. Daha sonra bu kadife tabaka halk arasında inanıldığının aksine dökülmez ama yırtılarak parçalanır ve boynuzdan ayrılır. Geyiklerin izledikleri ana güzergâhların avcılar tarafından izlenebilmesinin bir yolu da geyiklerin "sürtünme"lerini izlemektir. Sürtünmeler geyiklerin bölgelerini belirlemek için göz kenarında ve alınlarındaki bezlerden salgılanan kokunun çevreye bırakılması için kullanılır. Çiftleşme mevsiminde erkekler, sürü içindeki dişileri çekebilmek için birbirleriyle boynuz boynuza dövüşür. Birbirinin etrafında dönen erkek geyikler bacaklarını büker, kafalarını eğer ve birbirlerinin üstüne saldırır.
Yeni doğmuş geyik yavrusu.
Dişi geyik bir batında bir ya da iki yavru doğurur, üçüzlere çok az rastlanılabilir. Hamilelik süresikaraca için on ay kadardır. Yavruların çoğu kürklerinin üzerinde beyaz benekler ile doğar ancak yaşlandıkça bu lekeler kaybolur. Yalnızcaalageyik bu benekleri yaşamı boyunca taşır. Geyik yavrusu doğumunu izleyen ilk yirmi dakika içinde ilk adımlarını atar. Anne geyik yavrusunu üzerinde koku kalmayıncaya kadar yalayarak temizler böylece avcı hayvanların yavruları bulmasını engeller. Yavru geyik bir hafta kadar otların içinde gizlenmiş olarak kaldıktan sonra annesi ile birlikte yürüyebilecek kadar güçlenir. Anne ve yavru yaklaşık bir yıl kadar birlikte kalır. Erkek yavru bir daha asla annesini görmez ama dişi yavru daha sonra bazen kendi yavrularıyla birlikte annesinin yanına gelerek küçük sürüler oluşturur.
Geyiklerin genellikle engebeli ormanlık araziye uygun uzun güçlü bacakları ve kıvrak, küçük gövdeleri vardır. Geyikler aynı zamanda mükemmel yüzücüdür. Alt çene dişlerinin üzerindeki yarımay şeklinde mineleri sayesinde oldukça farklı bitkileri çiğneyebilir. Geyikler geviş getirir ve mideleri dört odacıklıdır. Hemen hemen her geyiğin gözlerinin önünde bezcikler bulunur. Bu bezciklerde bölgelerini belirlemeye yarayan güçlü kokuluferomon bulunur. Birçok tür geyiğin erkekleri sinirlendiklerinde ya da heyecanlandıklarında bu bezleri geniş geniş açar. Tüm geyiklerinkaraciğerindesafra kesesi bulunmaz. Boynuzu olmayan ve üst köpekdişleri fildişi gibi büyüyensu geyiği bu özellikleriyle diğer geyik türlerinden ayrılır.
Geyikler beslenmelerinde seçicidir.Yapraklarla beslenirler.Otçul standartlarında, özelleşmemiş küçükmideleri vardır. Besin gereksinimleri oldukça yüksektir.Koyun veineklerin yaptığı gibi düşük kalite, lifli besinlerden çok miktarda sindirmeye çalışmak yerine kolayca sindirilebilen tomurcukları, genç yaprakları, tazeçimenleri, yumuşak ince dalları,meyve,mantar velikenleri tercih eder.
Geyikler,Artiodactylatakımının Cervidaefamilyasını oluşturur. Bu familya ilk olarak Alman zoologGeorg August Goldfuss tarafından 1820'de yayımlananHandbuch der Zoologie eserinde bilimsel olarak tanımlandı. Üç alt familya tanımlanmıştı: 1828 yılında İngiliz zoologJoshua Brookes tarafından tanımlanan Capreolinae, Goldfuss tarafından tanımlanan Cervinae ve 1898 yılında Fransız zoologÉdouard Louis Trouessart tarafından tanımlanan Hydropotinae[1][2]
Geyiklerin sınıflandırılmasına yönelik diğer öneriler morfolojik ve genetik farklar üzerine temellendirilmiştir.[3] Doğa bilimciVictor Brooke 1878 yılında geyiklerin ön uzuvlarının ikinci ve beşincimetakarpal kemiklerinin özelliklerine göre iki sınıfa ayrılabileceğini önerdi: Plesiometacarpalia (Eski Dünya geyiklerinin çoğu) ve Telemetacarpalia (Yeni Dünya geyiklerinin çoğu).Misk geyiğini de Telemetacarpalia içinde Cervidae familyasına üye olarak kabul etti. Telemetacarpal geyikler yalnızca eklemden uzak olan ögelere shaip olsa da plesiometacarpal geyikler ekleme yakın ögelere de sahiptir.[4] Yirminci yüzyılın sonuna doğru yapılmış olan vekromozomlarındiploit sayılarını temel alan sınıflandırma ise içinde çeşitli tutarsızlıklar barındıran hatalı bir sınıflandırmadır.[3]
1987 yılında zoologColin Groves vePeter Grubb üç alt familya tanımladı: Cervinae, Hydropotinae ve Odocoileinae; hydropotinlerin boynuzsuz olduğunu ve diğer iki alt familyanın da iskeletsel morfolojilerinde farklılıkları olduğunu belirttiler.[5] 2000 yılında ise bu sınıflandırmadan vazgeçtiler.[6]
2000'lerin ikinci yarısından sonra yapılan moleküler filogenetik analizlerin hepsiHydropotes'inCapreolus'unkardeş taksonu olduğunu ve "Hydropotinae" alt familyasının geçerliliğinin olmadığını gösterir.[7][8][9][10][11]
2003 yılına kadarMoschidae (misk geyiği) familyası Cervidae ilekardeş takson olarak görülüyordu ancakFransa Ulusal Doğa Tarihi Müzesi'nden Alexandre Hassanin ve arkadaşlarınınmitokondriyal venükleer analizleri Moschidae veBovidae'nin Cervidae'ye bir kardeşklad oluşturduğunu gösterdi. Bu araştırmaya göre Cervidae familyası Bovidae-Moschidae kladından yaklaşık 27 ila 28 milyon yıl önce ayrılmıştır.[12] Aşağıdakikladogram 2003 yılında yapılan bu araştırmayı temel almıştır.[12]
Clément Gilbert ve arkadaşalrı tarafından 2006'da yayımlanan birfilogenetik araştırma ile Cervidae familyası iki ana klada ayrıldı: Capreolinae (telemetacarpal ya da Yeni Dünya geyikleri) ve Cervinae (plesiometacarpal ya da Eski Dünya geyikleri). 20. yüzyılın sonlarındaki araştırmalar da familyada benzer bir ayrımı göstermekteydi. Bu ve önceki araştırmalar Cervinae'ninmonofilik olduğunu desteklemekteyken Capreolinaeparafiletik olarak görünmektedir. 2006 yılındaki araştırma Cervinae için iki ayrı soy olduğunu gösterdi:Axis,Cervus,Dama veRucervus cinslerini kapsayan Cervini ileMuntiacus veElaphodus cinslerini kapsayan Muntiacini. Capreolinae içinde üç soy vardır:Alces cinsini içeren Alceini,Capreolus cinsi ve Hydropotinae alt familyasını içeren Capreolini ileBlastocerus,Hippocamelus,Mazama,Odocoileus,Pudu veRangifer cinslerini içeren Rangiferini. Aşağıdkai kladogram 2006 yılı araştırmasını temel almıştır.[13]
^Groves, C.;Grubb, P. (1987). "Relationships of living deer". Wemmer, C. (Ed.).Biology and Management of the Cervidae : A Conference held at the Conservation and Research Center, National Zoological Park, Smithsonian Institution, Front Royal, Virginia, August 1–5, 1982. Washington, US: Smithsonian Institution Press. ss. 21-59.ISBN978-0-87474-981-6.
.jpg)
_Hangul_white_background.png)
_(14562088237)_white_background.jpg)
_Michie%2527s_tufted_deer_white_background.png)
.jpg)
_-_1818-1842_-_Print_-_Iconographia_Zoologica_-_(white_background).jpg)
_Moluccan_rusa_white_background.png)
_(Cervus_unicolor).png)
.jpg)
_Thorold%2527s_deer_white_background.png)
_(Cervus_nippon).jpg)
.jpg)
.jpg)
_Swamp_deer_white_background.png)
.jpg)
_Scandinavian_reindeer_white_background.png)
_Virginia_deer_white_background.png)
_Mule_deer_white_background.png)
.JPG)
_Peruvian_guemal_white_background.png)
_European_roe_deer_white_background.png)
_Chinese_water_deer_white_background.png)
_Elk_white_background.png)
