Birleşmiş Milletler, özellikle 20. yüzyılın ortalarındakidekolonizasyon süreci sırasında, öncelikli olarak ekonomik ve sosyal kalkınmaya odaklandı. Birçok yetkilisi ve kurumuNobel Barış Ödülü'ne layık görülerek barış ve insani kalkınma alanında küresel bir lider olarak tanındı. Bununla birlikte, BM zaman zaman etkisizliği, taraflı tutumları veyolsuzluk iddiaları nedeniyle eleştirilmektedir.
Haile Selassie, İtalya'nın 1936'daki işgaline karşıMilletler Cemiyeti'ne başvurdu; ancak Milletler Cemiyeti müdahalede bulunmadı.
Birleşmiş Milletler'in kurulmasından önceki yüzyılda, silahlı çatışmaların ve çekişmelerin mağdurlarına koruma ve yardım sağlamak amacıylaUluslararası Kızılhaç Komitesi gibi birçokuluslararası kuruluş kuruldu.[2]
I. Dünya Savaşı sırasında, özellikleABD BaşkanıWoodrow Wilson başta olmak üzere birçok lider, barışı kalıcı biçimde güvence altına alacak uluslararası bir kuruluşun kurulmasını savundu. Savaşı kazananİtilaf Devletleri,Paris Barış Konferansı'nda barışın şartlarını belirlemek üzere toplandı. Bu süreçte Milletler Cemiyeti'nin kurulması kararlaştırıldı, ancakAmerika Birleşik Devletleri bu kuruluşa hiçbir zaman katılmadı. 42 ülke tarafından onaylanan Milletler Cemiyeti, 10 Ocak 1920'de resmen yürürlüğe girdi ve faaliyete geçti.[3] Cemiyet Konseyi, Genel Kurul'un çalışmalarını yönetenyürütme organı olarak görev yaptı ve dört daimi üyeden oluşuyordu:Birleşik Krallık,Fransa,İtalya veJaponya.
1920'lerde bazı sınırlı başarılar elde eden Milletler Cemiyeti, 1930'larda etkisiz kaldığını gösterdi. 1933'teJaponya'nın Mançurya’yı işgaline karşı önlem alamadı. Kırk ülke Japonya'nınMançurya'dan çekilmesini oylasa da Japonya karşı oy kullandı ve geri çekilmek yerine Milletler Cemiyeti'nden ayrıldı. 1936'da Cenevre'de Etiyopya İmparatoruHaile Selassie'nin uluslararası müdahale çağrısı sonuçsuz kaldı. İtalya'ya yönelik ekonomik yaptırım çağrısı da başarısız olunca cemiyet,İkinci İtalya-Etiyopya Savaşı'na karşı etkili bir tepki veremedi. Bunun ardından İtalya ve bazı diğer ülkeler de Milletler Cemiyeti'nden ayrıldılar.[4] 1939'daII. Dünya Savaşı patlak verdiğinde, Milletler Cemiyeti fiilen kapandı.[5]
Franklin Roosevelt'in 1943 yılında çizdiği BM'nin ilk üç kolu:Dört Polis, yürütme kolu ve 40 BM üye devletinden oluşan uluslararası meclis.
Birleşmiş Milletler'in kuruluşuna giden süreç, 12 Haziran 1941'de Londra'da düzenlenen Müttefikler Konferansı'nda St James's Palace Deklarasyonu'nun kabul edilmesiyle başladı.[6][7] Ağustos 1941'de ABD BaşkanıFranklin D. Roosevelt ile Birleşik Krallık BaşbakanıWinston Churchill, savaş sonrası dünya düzenine ilişkin hedefleri belirleyenAtlantik Bildirisi'ni yayımladılar. 24 Eylül 1941'de Londra'da yapılan Müttefikler Konseyi toplantısında,Mihver işgali altındaki ülkelerin sürgündeki sekiz hükûmeti,Sovyetler Birliği ve Özgür Fransız Kuvvetleri temsilcileri, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından belirlenen ortak politika ilkelerine uymayı oybirliğiyle kabul ettiler.[8][9]
Aralık 1941'de Roosevelt ve Churchill,Beyaz Saray'da düzenlenenArkadya Konferansı'nda bir araya geldi. Birleşmiş Milletler'in kurucusu olarak kabul edilen Roosevelt,[10][11]Müttefik ülkeleri tanımlamak için "Birleşmiş Milletler" terimini ortaya attı;[12] Churchill ise bu ifadenin daha önceLord Byron tarafından kullanıldığını belirterek öneriyi kabul etti.[13] 29 Aralık 1941'de Roosevelt, Churchill veHarry Hopkins tarafından kaleme alınanBirleşmiş Milletler Bildirisi'nin metni, Sovyetler Birliği'nin önerilerini içeriyordu ancak Fransa'ya herhangi bir rol vermiyordu. Atlantik Bildirisi'nden farklı olarak, Roosevelt'in ısrarı üzerine Stalin'in de onayladığıdin özgürlüğü hükmü belgeye eklendi.[14] Roosevelt'in "Dört Polis" fikri, Birleşmiş Milletler Bildirisi'nde ortaya çıkan dört büyük Müttefik ülke olan Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, Sovyetler Birliği veÇin'i ifade ediyordu. 1 Ocak 1942'de Roosevelt, Churchill, Sovyetler Birliği'nin eski Dışişleri BakanıMaksim Litvinov ve Çin BaşbakanıSoong Tse-ven,Birleşmiş Milletler Bildirisi'ni imzaladılar; ertesi gün 22 ülkenin temsilcileri de imzalarını ekledi. Savaş boyunca "Birleşmiş Milletler" terimi, Müttefiklerin resmî adı olarak kullanıldı. Bir ülkenin Birleşmiş Milletler'e katılabilmesi için bildirgeyi imzalaması veMihver Devletleri'ne savaş ilan etmesi gerekiyordu.[15]
Ekim 1943'te düzenlenenMoskova Konferansı, "Genel Güvenlik Üzerine Dört Güç Bildirisi" de dâhil olmak üzere Moskova Bildirileri'nin kabul edilmesiyle sonuçlandı. Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği, Birleşik Krallık ve Çin tarafından imzalanan bu bildiri, "mümkün olan en kısa sürede genel bir uluslararası kuruluşun" oluşturulmasını öngörüyordu. Bu, Milletler Cemiyeti'nin yerini alacak yeni bir uluslararası örgütün kurulmasının ilk kez kamuoyuna açık biçimde gündeme getirilmesiydi. Kısa süre sonra düzenlenenTahran Konferansı'nda Roosevelt, Churchill ve Sovyet lideriJosef Stalin bir araya gelerek savaş sonrası uluslararası örgüt fikrini ayrıntılı biçimde ele aldılar. Yeni uluslararası örgüt, 21 Eylül-7 Ekim 1944 tarihleri arasında Dumbarton Oaks Konferansı'nda Müttefik Büyük Dörtlü'nün delegasyonları arasında formüle edildi ve müzakere edildi. Yeni örgütün amaçları, yapısı ve işleyişi ile ilgili öneriler üzerinde anlaşmaya vardılar. Tüm sorunların çözülmesi için Şubat 1945'teYalta'da düzenlenen konferans ve Sovyetler Birliği ile yapılan müzakereler gerekti.
1945'teki Birleşmiş Milletler: Kurucu üyeler açık mavi, kurucu üyelerin himayeleri ve toprakları koyu mavi ile gösterilmektedir.BM kuruluş anlaşmasının imzalanması
1 Mart 1945 tarihine kadar, 21 ülke daha Birleşmiş Milletler Bildirisi'ni imzaladı.[16] Aylar süren planlamanın ardından, 25 Nisan 1945'teSan Francisco'daBirleşmiş Milletler Uluslararası Örgütlenme Konferansı başladı. Konferansa 50 ülkenin hükûmetleri ve çok sayıdasivil toplum örgütü katıldı.[17][18][19] Büyük Dörtlü'nün delegasyonları genel kurul oturumlarına başkanlık etti.[20] Daha önce Winston Churchill, Ağustos 1944'teParis'in kurtuluşunun ardından Fransa'nın büyük güç statüsünü geri kazanması için Franklin D. Roosevelt'e baskı yapmıştı.Birleşmiş Milletler Antlaşması'nın taslağı iki ay içinde tamamlandı ve 26 Haziran 1945'te 50 ülkenin temsilcileri tarafından imzalandı.[21][22] Antlaşma,Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesi olan Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, Fransa, Sovyetler Birliği ve Çin'in yanı sıra diğer 46 ülke tarafından onaylandı. Böylece Birleşmiş Milletler, 24 Ekim 1945'te saat 20.07'de (UTC) resmen kuruldu.[23][24][25]
51 ülkenin temsil edildiği Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nin ilk toplantıları, Ocak 1946'daLondra'da yapıldı.[23] Görüşmeler,İran'ın Azerbaycan bölgesindeki Sovyet birlikleri ileYunanistan'daki İngiliz kuvvetlerinin varlığı gibi güncel konularla hemen başladı.[26] İngiliz diplomatGladwyn Jebb, geçici genel sekreter olarak görev yaptı. Genel Kurul,Birleşmiş Milletler genel merkezininNew York'ta kurulmasına karar verdi. İnşaat 14 Eylül 1948'de başladı ve 9 Ekim 1952'de tamamlandı. Norveç Dışişleri BakanıTrygve Lie, Birleşmiş Milletler'in ilkgenel sekreteri olarak seçildi.[23]
Birleşmiş Milletler'in birincil görevi barışı korumak olsa da, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği arasındaki bölünme genellikle örgütü felç ediyordu; genellikle sadeceSoğuk Savaş'tan uzak çatışmalara müdahale etmesine izin veriyordu.[27] Bunun iki önemli istisnası, 7 Temmuz 1950'de Sovyetler Birliği'nin yokluğunda kabul edilen ve ABD liderliğindeki koalisyonunKuzey Kore'nin Güney Kore'yi işgalini püskürtmesini onaylayan Güvenlik Konseyi kararı ile 27 Temmuz 1953'te imzalananKore Ateşkes Anlaşması idi.[27][28]
29 Kasım 1947'deBirleşmiş Milletler Genel Kurulu, İngiliz Mandası altındakiFilistin'in Yahudi ve Arap devletleri olarak ikiye bölünmesini veKudüs'ün uluslararası bir statüye tabi tutulmasını öngören181 sayılı kararı kabul etti.[29] Plan, 33 lehte, 13 aleyhte, 10 çekimser oyla kabul edildi; bir ülke ise oylamaya katılmadı. Yahudi toplumu planı kabul ederken, Filistinli Araplar ve Arap devletleri reddetti.[30] Bu durum iç savaşa yol açtı. 15 Mayıs 1948'deİsrail Devleti'nin ilanıyla birlikte, çevredeki Arap orduları Filistin'e girerek1948 Arap-İsrail Savaşı'nı başlattı.[31] İki yıl sonra, BM arabulucusuRalph Bunche, çatışmaya son verecek birateşkes anlaşmasını müzakere etti.Güvenlik Konseyi de "Filistin'in tüm bölgelerinde ateşkes ilan edilmesini" kararlaştırdı.[30] 7 Kasım 1956'daSüveyş Krizi'ni sona erdirmek amacıyla ilkBM Barış Gücü kuruldu.[32] Ancak aynı yıl BM, Sovyetler Birliği'ninMacaristan'ı işgaline karşı bir müdahalede bulunamadı.[27]
14 Temmuz 1960'ta BM,Katanga bölgesine düzen sağlamak ve 11 Mayıs 1964'e kadarDemokratik Kongo Cumhuriyeti'nin kontrolünü yeniden tesis etmek amacıyla Birleşmiş Milletler Kongo Operasyonu'nu (UNOC) başlattı.[27] Bu operasyon, örgütün o döneme kadarki en büyük askeri gücüydü. Görev sürecinde, BM'nin en etkili genel sekreterlerinden biri olarak anılanDag Hammarskjöld, isyancı liderMoise Tshombe ile görüşmek üzere yoldayken geçirdiği uçak kazasında hayatını kaybetti.[27] Kısa süre sonra, ölümünden sonraNobel Barış Ödülü'ne lâyık görüldü.[27] 1964'te Hammarskjöld'ün halefiU Thant,Kıbrıs'a BM Barış Gücü'nü gönderdi. Bu görev, BM tarihinin en uzun soluklu barış gücü operasyonlarından biri haline geldi.[27]
Siyasal alanda bir yürütme organıdır. Konseyin 5 daimi üyesi olan ABD, Çin, İngiltere, Fransa ve Rusya'nın veto hakkı bulunmaktadır. 10 geçici üye ise iki yıllık bir süreç için seçilirler ve geçici üyelerden 5'i her yıl yenilenir. Geçici üyelik 1 Ocak'ta başlar ve takip eden yılın 31 Aralığında sona erer. Seçimlerinde coğrafi denge esas alınır. 15 üyesi olan Konsey'in görevleri şunlardır:
Birleşmiş Milletler'in amaç ve ilkelerine uygun biçimde barış ve güvenliği korumak.
Uluslararası bir anlaşmazlığa yol açabilecek her türlü çekişmeli durumu soruşturmak.
Uluslararasında çekişmeli konularda anlaşma koşullarını önermek.
Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup daimi üyelerden birisi aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.
Genel Kurulca seçilen 54 üyeden oluşur. Üyelikleri sona erenler yeniden seçilebilirler. Başlıca görevleri şunlardır:
Birleşmiş Milletler'in ekonomik ve sosyal çalışmalarını yürütmek.
Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel konularda raporlar hazırlamak.
54 üyeden oluşan bu konsey, BM'in ekonomik ve sosyal sorunlarla mücadele edebilmesi amacıyla kurulan bir organdır. Ekonomik ve sosyal konsey herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklere etkin bir şekilde saygı göstermesini sağlamak üzere tavsiyelerde bulunabilir. Yetkisine giren konulara ilişkin olarak, genel kurula sunulmak üzere antlaşma tasarıları hazırlayabilir. Ekonomik ve sosyal konsey görevini daha etkin yapabilmek amacıyla kendi gözetimi altında çalışacak komisyon ve komiteler kurmuştur. Bunlar;
İnsan Hakları Komisyonu; 1946 yılında kurulan insan hakları komisyonu,ECOSOC bünyesinde insan hakları normlarının hukuki bir şekle dönüştürülmesiyle ilgili olarak faaliyet gösterir. 43 değişik üye coğrafi bölgelerden eşit temsil esasına göre seçilir. 1967'ye kadar insan hakları ihlalleriyle ilgili olarak şikâyetlere mani olmak için yaptırım gücü veya harekete geçme yetkisi yoktu. 1967'de 1235 sayılı ECOSOC kararıyla komisyon ve onun alt organı olan azınlıkların korunması ve ayrımcılığın önlenmesi alt komisyonu inceleme ve araştırma yetkileriyle donatıldılar. Bu tarihte insan hakları ihlallerine yönelik inceleme ve araştırma yapma yetkisi verilmiştir. 1970'te 1503 sayılı ECOSOC kararı ile komisyona insan hakları ihlallerini soruşturma ve tavsiyelerde bulunma yetkisi verilmiştir. 2006 yılı itibarı ileİnsan Hakları Konseyi bünyesi altında toplanmıştır.
İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (UNHCHR); BM şartının 1, 13 ve 55. maddelerinden görevini alan yüksek komiserlik, BM'in insan hakları programlarının koordinasyonunu sağlamak ve insan haklarına evrensel saygıyı güçlendirmek amacıyla kurulmuştur. Merkezi Cenevre'dedir. New York'ta bir bürosu vardır.
Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler'in yargı organıdır. Ülkeler, istedikleri davayı Adalet Divanı'na götürürler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nce seçilirler. Görev süreleri dokuz yıldır. Divanda bir devletten iki yargıç bulunamaz. Uluslararası Adalet Divanı,Hollanda'nın bir kenti olanLahey'dedir.
Genel Sekreterlik, Birleşmiş Milletler'in öbür organlarının çalışmaları için gerekli ortam ve koşulları sağlar. Ortaya konan program ve politikaları uygular. Uluslararası barış ve güvenliği bozucu olaylar konusunda raporlar hazırlayıp Güvenlik Konseyi'ne sunar. Genel Sekreterliği 1 Ocak 2017 tarihinden beriPortekizliAntónio Guterres yapmaktadır. Milletlerarası adalet divanı hariç diğer organlar tarafından verilen görevleri yapar.
^Tandon, Mahesh Prasad; Tandon, Rajesh (1989).Public International Law (İngilizce). Allahabad Law Agency. s. 421. 16 Kasım 2020 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2020.
^Ward, Geoffrey C.; Burns, Ken (2014)."Nothing to Conceal".The Roosevelts: An Intimate History. Knopf Doubleday Publishing Group. s. 397.ISBN978-0-385-35306-9. 8 Mart 2022 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2020.
^"United Nations".Wordorigins.org. 3 Şubat 2007. 31 Mart 2016 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:28 Mart 2016.
^Progress in International Law. Leiden, the Netherlands: Martinus Nijhoff Publishers. 2008. s. 837.
^"South Africa: Time Running Out",The Study Commission on U.S. Policy Toward Southern Africa, University of California Press, s. 31, 1981,ISBN978-0-520-04547-7
.svg)
