Baykal Gölü (Türkçe:Bay köl,Rusça:озеро Байкал - ozero baykal,Buryatça:Байгал далай - Baygal dalay), Dünya'nın en derin gölüdür ve tektonik kökenlidir.Sibirya'nın güneyinde,İrkutsk Oblastı veBuryatya arasında yer alır.İrkutsk şehrinin yakınında bulunan göl, "Sibirya'nın Mavi Gözü" diye adlandırılır. Yüzölçümü yaklaşık 31.722 km²'dir ve Dünya'nın yüzey alanı olarak en büyük yedinci gölüdür.[2] Uzunluğu 636 km, en geniş yeri 79,5 km'dir (Onguren ve Ust-Barguzin köyleri arasında). Gölün tabanıdeniz seviyesinin yaklaşık 1285 m altındadır. 23.615 km3'lük su varlığıyla Dünya'nın en büyük hacimli gölüdür ve tek başına, yerküre üzerindeki tatlı su kaynaklarının yaklaşık %20'sini oluşturur.[3] Gölün dibindekitortul kayaçların yaklaşık 7 km kalınlığında olduğu tahmin edilmektedir. Bu da gölün yeryüzündeki en derin yarıklardan biri olduğunu göstermektedir.[4]
Eski Türklerin yaşam alanlarından biri de Baykal gölü çevresiydi. Bazı Türk topluluklarının geçiş yolu da göl çevresinde yer alır.Saha Türkçesindebaygal, baaygal, bayagal sözleri deniz, bolluk, su bolluğu, büyük deniz, okyanus anlamlarında kullanılmıştır.[5]
Dünyanın en yaşlı[6] ve en derin[7] gölü olan Baykal gölü tektonik oluşumlu bir göldür ve 25 milyon yıl yaşındadır.[8] Oldukça aktif bir tektonik bölgede yer alan Baykal gölü yer kabuğu hareketlerinin sıkça yaşandığı, deformasyonların yıldan yıla değiştiği bir durumdadır. Bölge bir rift havzasıdır ve her sene binlerce irili ufaklı deprem yaşanmaktadır. Gölün oluşumuOligosen dönemine dayanmaktadır ve parça parça oluştuğu hipotezi ortaya atılmıştır ve bu hipoteze gölün bugünkü büyük halini almasıysaPliyosen döneminde gerçekleşmiştir. Göl bugün hala depremlerle büyümektedir. Hatta Baikal Center'da görevli jeofizikçilerin hipotezine göre Baykal gölü yeni doğmuş bir okyanustur ve kıyıları yılda 2 cm miktarında açılmaktadır, ayrıca hareket Afrika ve güney Amerika'nın birbirlerinden ayrılma hızına denktir.[9]
Baykal gölü'nün iklimi kendisini çevreleyen bölgeye göre epey ılımandır. Kışın hava sıcaklığı ortalama -6 santigrat derece iken; Ağustos ayında 11 santigrat derecedir. Göl suları ocak ayında donar, mayıs sonu gibi çözülmeye başlar, ayrıca göl suyu da çevresine nazaran sıcaktır. Ağustos ayında yüzey suyu sıcaklığı 12 derece iken, kıyıdan uzakta 20 dereceye yakındır. Baykal gölü, Dünya'nın en berrak göllerinden biridir[10], ayrıca düşük tuzluluk oranına sahiptir ve suyunda çeşitli mineraller vardır. Zengin bir hayvan ve bitki çeşitliliğine sahip olan Baykal gölü geniş bir doğal yaşam alanı oluşturur. Göl çok sayıda balığa ev sahipliği yapmasının yanında 320'den fazla kuş ve bir de memeli türünü barındırır.Pusa sibirica olarak adlandırılmış endemik bir fok türü bu gölde yaşar, ayrıca bölgenin bir diğer ayırıcı özelliği barındırdığı türlerin çoğunun endemik olmasıdır.Baykal gölü barındırdığı biyolojik zenginlik yanında, zengin yer altı ve yer üstü kaynaklarına da sahiptir. Mika, mermer, kağıt, balıkçılık, gemi yapımı ve kereste imalatı gibi çok farklı sektörlerde ciddi ilgi uyandırmıştır. 1966 yılında Baykal gölü'nün güney kıyılarına yapılan kağıt ve posa fabrikası ise dönemin entelektüelleri ve bilim insanlarınca tepki ciddi tepki ve baskıyla karşılanmıştır. Dönemin Sovyet hükûmeti 1971'de bölgenin koruma statüsünü yükseltmiş ve kirliliği kontrol konusunda ısrar edilmiştir. Nihayet 1996 yılında bölge Unesco tarafından dünya mirası listesine alınmıştır. Ayrıca bölgede Rus Bilimler Akademisi'nin Sibirya kolunun kurduğu bir gölbilim merkezi de yer alır.[11]Son 50 yılda ortalama yüzey sıcaklığı yaklaşık 1,5 °C artmış ve bu da gölün buzla kaplı olduğu sürenin kısalmasına neden olmuştur.[12]
Yaklaşık 25 milyon yıllık yaşıyla jeolojik olarak en yaşlı göl olduğu kabul edilmektedir.[6] Tarihte kullanılan adları, Lamu (deniz), Beihai (kuzey denizi), Tengis (deniz), Baigal (baygal - muren - baykal nehri), Baikal (Rus yayılmasından sonra).
Dünya'da sadeceLadoga Gölü ve Baykal'datatlı su fokları yaşamaktadır.[13] Dünyadaki içme suyunun yaklaşık %20'si buradadır.[14]Rusya, gölün araştırılması için göle özel denizaltı yapmıştır.
^Galazy, Grigory Ivanovich."Lake Baikal".Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. 25 Haziran 2015 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:10 Haziran 2020.
