Don Nehri'ninAzak Denizi'ne döküldüğü yer her zaman önemli bir ticari merkez oldu. Antik Yunanlar ilk olarakTanais (Tana) adıyla kenti kurmuş, nehre de aynı adı vermişlerdir. MÖ 7. ve 3. yüzyıllar arasında kurulan Yunan kolonilerinin Kırım'ın doğusundakilerBosporan Kingdom [en] veya ‘’Kingdom of the Cimmerian Bosporus’' adıyla bir antik çağ devleti kurdular.
10. yüzyıldan itibarenKıpçak veSlav akınlarıyla nüfus yapısı değişmiştir. Bu aradaTmutarakan adlı bir Slav prensliği kuruldu.
13. yüzyıldan itibaren Karadeniz ticaretinin en önemli kenti haline geldi. Aynı yüzyıldaAltın Orda Devleti egemenliğine giren Azak, 1395'teTimur tarafından yıkıldı.Cenevizliler tarafından yeniden inşa edilen Azak Kalesi, 1475'e kadar bu deniz gücünün elinde kaldı.
Azak KalesiII. Mehmet döneminde, 1475 yılındaGedik Ahmet Paşa'nın komutasındakiKırım seferi sırasında ele geçirildi ve buradaki Ceneviz kolonilerine son verildi.
1637'de Kırım'da başgösteren karışıklıklardan faydalananDon Kazakları,Rusya Çarlığı'nın da yardımıyla Azak Kalesi'ni ele geçirdilerse de, Osmanlı Padişahıİbrahim'in (1640-48) Rusya Çarlığı'na verdiği ültimatoma savaşla karşı veremeyecek durumda olan Rusya Çarlığı, 1642'de kaleyi teslim etti.
İkinci Viyana Kuşatması'nı (1683) takip eden savaşlar sırasında Osmanlı Devleti'nin birçok cephede savaş halinde olmasından yararlanmak isteyen ilk Rus ÇarıI. Petro, 1695 ve 1696 yıllarında iki Azak seferi düzenlemiştir. I. Petro, ilk Azak seferinin hazırlıklarını 1695 yılının baharında başlattı. 27 Haziran'da Ruslar 31.000 asker ve 170 toplaAzak Kalesi'ni kuşattılar. Ancak Osmanlıların nehir yoluyla kaleye erzak ve cephane getirmelerini engelleyemediler. Azak Kalesi'nin içindeki Osmanlı garnizonunun mevcudu 7.000'dir. Ruslar 5 Ağustos ve 25 Eylül'de iki defa kaleyi ele geçirmek için saldırıya geçtiler ama başarısız oldular. KaledekiKefeBeylerbeyiMurtaza Paşa veKırım prensiKaplan Giray'ın birliklerinin sayıca kendilerinden çok üstün bir kuvvete karşı 96 gün süren direnişi başarılı oldu ve Ruslar 1 Ekim'de kuşatmayı kaldırmak zorunda kaldılar.
Azak Kalesi'nin Ruslar tarafından alınması. (1696)Bir Hollanda gravüründe, II. Azak Seferi’ndeAzak Kalesi’nin denizden ve karadan kuşatılması. (1696)
İlk kuşatmanın başarısız olması üzerine Çar I. Petro donanmasına nehir tersanesinde yeni gemiler inşa etme kararı aldı. 1695-96 kışı boyuncaDon Nehri üzerindekiVoronej kentindeki nehir tersanesinde gemi yapıldı. İlkbahara kadar kuşatmaya denizden yardımcı olması için 2 ana muharebe gemisi, 4kundak gemisi ve 23 kadırgadan oluşan yeni bir filo inşa edildi. Nisan 1696'da Aleksei Shein komutasındaki 75.000 kişilik bir ordu kara yoluyla Azak Kalesi'ne doğru yola çıktı. Yeni inşa edilmiş Rus donanmasıVoronej Nehri veDon Nehri yoluyla Azak Kalesi'ne doğru ilerledi. Çar I. Petro kadırga filosundaydı ve o da filosuyla 3 Mayıs'ta Azak'a doğru hareket etti.
27 Mayıs'ta bu donanma Azak Kalesi'ni kuşattı. Azak Kalesi karadan ve denizden bombalanmaya başlandı. 14 Haziran'da 4.000 asker ve 23 gemiden oluşan Osmanlı donanması Azak Kalesi'nin yardımına yetişti. Ancak Rus donanması tarafından iki gemisi batırılınca Osmanlı donanması savaştan çekildi. İlk kuşatmada zaten harap olan kaledeki Türk garnizonu başka destek kuvvet alamadı ve 17 Temmuz günüDon Kazakları'nın dış suru tamamen ele geçirmesine engel olamadı. Sonunda 19 Temmuz'da kale garnizonu teslim oldu ve Azak Kalesi Rusların eline geçti.
Rusya bu savaşta fazla bir başarı elde edemedi, ancak Azak Kalesi'ni ele geçirmeyi başardı. 14 Temmuz 1700 tarihinde Osmanlı Devleti Rusya'ylaİstanbul Antlaşması'nı imzalayarak Azak Kalesi'ni Ruslara bırakıp,Taganrog'da inşa edilen Rus kalesini de kabullenmek zorunda kaldı.[7]
Prut Savaşı'nda Osmanlı Ordusu tarafından kuşatılan I. Petro, müzakerede kalenin Osmanlı Devleti'ne geri verilmesini kabul etti. İmzalanan 1711 tarihliPrut Antlaşması ile Azak tekrar Osmanlıların eline geçti.
1736-39 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Ruslar tekrar kaleyi zaptettiler ve 1739 yılında imzalananBelgrad Antlaşması ile kale yıkılmak şartıyla tekrar Rusya'ya bırakıldı.
1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında 1768'de Osmanlıların ele geçirdiği Azak, 1771'de Ruslarca tekrar alındı. Savaşın sonunda Kırım'ın da kaybedilmesiyle Azak'ı geri alma umudu da kalmadı. Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan 21 Temmuz 1774 tarihliKüçük Kaynarca Antlaşması'nın 20. maddesindesonsuza kadar Rusya'da kalacağı belirtildi.[8]
Azak filosundaki ilk Rus gemisi Mercury’ye ithaf edilenVoronej Nehri’ndeki anıt.
1696-1711 arasındaRus İmparatorluğu'nun Azak Guberniyasının merkezi olan Azak, 1739'da adı Voronej olarak değiştirilen ilin merkezi oldu. Daha sonraRostov-na-Donu karşısında önemini yitiren Azak, önce Rostov'un merkez olduğu bölge ile, sonraNovorossisk'in (Osmanlı dönemindeki adı Soğucak) merkezi olduğu Chernomore (Karadeniz) iline bağlandı. 1928'de buradan ayrılanRostov Oblastı'na bağlı bir ilçe merkezi oldu.
Azak kentiII. Dünya Savaşı'nda Temmuz 1942-Şubat 1943 arasında Almanya tarafından işgal edildi.
Don Nehri kıyısında ve nehrinAzak Denizi'ne döküldüğü noktaya 16 km uzakta kuruludur. Azak şehri, çok yakınındakiRostov-na-Donu adlı büyük kentin ve limanının gelişmesiyle geçmişteki önemini yitirmiştir.
Azak Kalesi’nin surlarındaki tarihî toplar, hâlen denize çevrili.
Azak Kalesi, Azak Limanı'nın güneyinde ve şehir merkezi Petrovskaya Meydanı'nın kuzeybatısında bulunmaktadır.Don Nehri'ninKaradeniz'e döküldüğü noktada kurulan, 17. ve 18. yüzyıllardaOsmanlı veRusya arasında çok sayıda muharebeye sahne olmuş Azak Kalesi, defalarca el değiştirdikten sonra, son olarak 1771'de Rusya'ya bağlanmıştır.
^Yasemin Türkdoğan (2011),Belki Hızır bize de uğrar 16 Mayıs 2011 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi., Tarihin Seyrinde, tarihin götürdüğü yere git, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Tarih Öğretmenliği Anabilim Dalı Bülteni, Nisan‐Mayıs‐Haziran 2011
.jpg)
.svg)
