Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


İçeriğe atla
VikipediÖzgür Ansiklopedi
Ara

Avustralya

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Başlığın diğer anlamları içinAvustralya (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Avusturya ile karıştırılmamalıdır.
Avustralya
Commonwealth of Australia (İngilizce)
Avustralya Milletler Topluluğu
Avustralya'yı merkez alan, ortografik izdüşüm kullanılarak hazırlanmış doğu yarımküre haritası
  Avustralya Milletler Topluluğu
BaşkentCanberra
35°18′29″G149°07′28″D / 35.30806°G 149.12444°D /-35.30806; 149.12444
En büyük şehirSydney (metropol)
Melbourne (urban)[N 2]
Ulusal dilİngilizce
Dinler
Demonim
HükûmetFederal parlamenteranayasal monarşi
III. Charles
Sam Mostyn
Anthony Albanese
Yasama organıParlamento
Senato
Temsilciler Meclisi
Birleşik Krallık'tanbağımsızlık
1 Ocak 1901
15 Kasım 1926
9 Ekim 1942
3 Mart 1986
Yüzölçümü
• Toplam
7.692.024 km2[7][8][9] (6.)
• Su (%)
1,79 (2015)[7]
Nüfus
• 2025 tahminî
28.159.800[10] (54.)
• 2021 sayımı
25.890.773[11]
• Yoğunluk
3.7/km2 (237.)
GSYİH (SAGP)2025 tahminî
• Toplam
artış $1,980 trilyon[12] (20.)
• Kişi başına
artış $72.138[12] (20.)
GSYİH (nominal)2025 tahminî
• Toplam
artış $1,772 trilyon[12] (14.)
• Kişi başına
artış $64.547[12] (11.)
Gini (2020) 32.4[13]
orta
İGE (2023)artış 0.958[14]
çok yüksek · 7.
Para birimiAvustralya doları ($) (AUD)
Zaman dilimiUTC+8; +9.5; +10 (AWST, ACST, AEST[N 4])
• Yaz (YSU)
UTC+10.5; +11 (ACDT, AEDT[N 4])
YSU Queensland, Batı Avustralya ve Kuzey Toprakları'nda uygulanmaz.
Tarih formatıgg/aa/yyyy[15]
Trafik akışısol
Telefon kodu+61
İnternet alan adı.au

Avustralya, resmî adıylaAvustralya Milletler Topluluğu (İngilizce:Commonwealth of Australia),Güney Yarımkürede yer alan bir kıta ülkesidir.Hint Okyanusu veBüyük Okyanus arasında uzanır.Okyanusya kıtasında bulunur ve kıtanın çok büyük bir bölümünü kaplar. Deniz komşularıEndonezya,Doğu Timor,Papua Yeni Gine,Solomon Adaları,Vanuatu veYeni Zelanda'dır. BaşkentiCanberra, en büyük şehri iseSidney'dir.

Avustralya, 8.617.930 km2 karada, 80.920 km2 sularda olmak üzere toplam 8.698.850 km2'lik bir alana kurulmuştur. Hiçbir ülkeyle kara sınırı yoktur. Bu yüzölçümü ile dünyanın 6'ncı en büyük ülkesi konumunda olan Avustralya, 25.760 kilometrelik bir sahil şeridine sahiptir.

Avrupalıların 18. yüzyıldaki keşif ve göçlerinden önce, yaklaşık 50.000 yıldır yerliAborjin halkı adaya ev sahipliği yapmaktadır.[16] Aborjinlerin konuştuğu diller ise modern araştırmalar sonucu yapılan hesaba göre yaklaşık 250 farklı gruba ayrılmıştır.[17] Cezai gönderim ileBritanya İmparatorluğu tarafından başlatılan zorunlu göç, 1788 yılından 1868 yılına kadar devam etmiş olup,Yeni Güney Galler civarında yoğunlaşmıştır. İlk yerleşim yapılan yıllardan itibaren nüfus düzenli bir şekilde artmış ve adanın tamamı 19. yüzyılın ortalarında keşfedilmiş olup, 5 yenikraliyet kolonisi kurulmuştur. 1 Ocak 1901'de 6 koloni birleşerek federal yapı halini almış ve Avustralya Milletler Topluluğu'nu (Commonwealth of Australia) oluşturmuştur. Kurulduğu günden itibaren liberal-demokratik politik sistemi benimseyen Avustralya,6 eyalet ve bağıl topraklardan oluşmaktadır. 24 milyonluk nüfusun çoğunluğu doğu kıyısına yerleşmiş olup şehirleşme oranı oldukça yüksek bir ülkedir.[18]

Uluslararası Para Fonu'na göre Avustralya, dünyanın en büyük 13. ekonomisi ikenkişi başına düşen millî gelir sıralamasında dünyada 9. olmuştur.[19] Ülke ayrıcaİnsani Gelişme Endeksi sıralamasında Norveç'in ardından 2. gelerek yaşam standardı, sağlık, eğitim, kişisel özgürlük ve politik haklar gibi birçok kriterde dünya genelinde üst sıralardadır.[20] AvustralyaBirleşmiş Milletler,G20,İngiliz Milletler Topluluğu,ANZUS,OECD,Dünya Ticaret Örgütü,Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği vePasifik Adaları Forumu'na üyedir.

Kökeni

[değiştir |kaynağı değiştir]
Sidney şehrinin kurulduğu,Port Jackson'ın güney kesiminden bir görünüm (A Voyage to Terra Australisden alınmıştır.)

Avustralya ismiLatincedegüneyden, güneye ait olan anlamına gelenAustralis kelimesinden türetilmiştir.Roma uygarlığı zamanına dayanan, güneydeki bilinmeyen bir ülke anlamı (terra australis incognita) benzer bir yerin, Orta Çağ coğrafyasında da bulunduğunu gösterir. Ancak bu bilgiler herhangi bilinen bir kıta bilgisi içermemektedir. LatincedekiTerra Australis Incognita terimi;Güneydeki (Australis)Bilinmeyen (Incognita)Toprak parçası (Terra) anlamına gelmektedir.

14 Mayıs 1606'da,Vanuatu'ya ayak basan Pedro Fernandes de Queirós,Güney Kutbu'ndaki tüm kara mülkiyetininİspanya Krallığı'na ait olduğunu iddia etmiş ve kıtayıAustrialía del Espíritu Santo şeklinde adlandırmıştır.

FelemenkçeAustralische kelimesi,Batavia'daki Flemenkler tarafından, 1638 yılından önce, güneyde keşfedilmiş yeni yerleri adlandırmak için kullanılıyordu. "Australia" kelimesininİngiliz dilinde ilk kullanımı ise 1692 yılında Gabriel de Foigny'nin yazdığıLes Aventures de Jacques Sadeur dans la Découverte et le Voyage de la Terre Australe isimliFransızca romanının, 1693 yılındaki çevirisinde görülmüştür.[21]

Daha sonraları, 1765'te, Alexander Dalrymple bu kelimeyi, Luis Váez de Torres'ın 1606'daYeni Gine'nin güney kıyılarına yaptığı seyahati anlattığı kitabını İngilizceye çevirirken kullanmıştır. Dalrymple, ayrıca Avustralya kelimesini,An Historical Collection of Voyages and Discoveries in the South Pacific Ocean (1771) isimli eserinde bütünOkyanusya bölgesini tanımlamak için kullanmıştır. 1793'teGeorge Shaw veSir James Smith içerisinde geniş ada, büyük kıta, Avustralya, Australasia veNew Holland tanımlamaların yapıldığı,Zoology and Botany of New Holland eserini yayımlamıştır.

Avustralya ismi, kıtanın etrafını gemi ile dolaşan bilinen ilk insan, kâşifMatthew Flinders'ınA Voyage to Terra Australis (1814) eseri ile popüler hâle gelmiştir. Britanya Krallığı'nın bakış açısını yansıtan ismine rağmen, eserinde Flinders Avustralya ismini kullanmış ve bu isim geniş kitlelerce telaffuz edilen bir terim olmuştur.New South Wales valisi Lachlan Macquarie sonraları bu ismiİngiltere'ye yolladığı yazılı mesajlarda kullanmıştır. 1817'de Macquarie bu ismin resmi olarak kabul edilmesini önerdi ve 1824'te Britanya Krallığı, kıtanın resmen Avustralya ismiyle tanınmasını onayladı.

Tarihçe

[değiştir |kaynağı değiştir]
Ana madde:Avustralya tarihi
KaptanJames Cook, 1770'teHM Bark Endeavour tipi yelkenlisi ile, Avustralya'nın doğu kıyılarının haritasını çıkarmış ve buralarıBüyük Britanya topraklarına kattığını ilan etmiştir. Bu kopya Cook'un yedi haftasını harcadığıCooktown'dan çekilmiş ve 1988 yılındaFremantle yapılmıştır.

Avustralya'daki ilk insan yerleşimlerinin 42.000 ila 48.000 yıl öncesinde ortaya çıktığı tahmin edilmektedir. İlk Avustralyalılar günümüzdeki Avustralya yerlisi olan Aborijinlerin atalarıdır. Kara bağlantıları veya kısa mesafeli suları geçerekGüneydoğu Asya'dan, adaya yerleşmişlerdir.

Avrupalılar 18. yüzyılın sonlarında gelmeye başladıklarında bile bu insanların çoğu doğa insanıydı. Karmaşık bir dilsel kültür ve ruhsal değer ile doğaya saygı gösteren ve Aborijin mitolojisi olandüş zamanı (İngilizce: Dreamtime) inancı ile yaşamaktaydılar.

Adada yaşayan diğer bir yerli halk olan Torres Strait Yerlileri (İngilizce: Torres Strait Islanders), etnik olarakMelanezya kökenlidir. Bu insanlar Torres Strait Adaları veQueensland'ın kuzey uçlarındaki çeşitli bölgelere yerleşmişlerdir. Kültürel alışkanlıkları Aborijinlerden belirgin olarak farklıdır.

Avrupalıların Gelişi

[değiştir |kaynağı değiştir]

Avustralya anakarasını resmî kayıtlara göre gören ilkAvrupalı,Hollandalı kâşifWillem Janszoon'dur. JanszoonCape York Yarımadası'nı 1606'da görmüştür. 17. yüzyıl boyunca, Hollandalılar tüm batı ve kuzey sahil şeridinin haritasını çıkarmış ve buralarıNew Holland olarak adlandırmışlardır. Ancak herhangi bir yerleşim yeri kurma çabası göstermemişlerdir. İngiliz kâşif ve korsan William Dampier New Holland'ın kuzey-batı kıyısına 1688 yılında ayak bastı ve 1699 yılında geri döndü.[22] 1770'teJames Cook, Avustralya'nın doğu sahillerinde yolculuk yapmış, bölgenin haritasını çıkarmış, New South Wales olarak adlandırdığı bölgeyiBüyük Britanya topraklarına kattığını ilan etmiştir. Seferler sonucu yapılan keşifler, kıtanın sömürümü için, hızla mahkûmların ve tutukluların işçi olarak çalıştırıldığı kolonilerin kurulmasını sağlamıştır.

Britanya Denizaşırı Kolonileri kıtada ilk kez New South Wales kolonisi ile, 26 Ocak 1788'de Kaptan Arthur Phillip tarafındanPort Jackson'da bir yerleşim yeri oluşturulması ile başlamıştır.[23] Bu tarih daha sonra Avustralya'nın ulusal günü ilan edilmiştir (Australia Day). Yapılan bu ilk yerleşimSidney'in kuruluşuna ve çevrenin keşfine giden yolu açarak sonraki yerleşimleri tetiklemiştir. GünümüzdeTazmanya olarak bilinen, Van Diemen's Land'e yerleşim 1803 yılında başlamıştır. Burayı 1642'de keşfeden kâşifAbel Tasman, adaya, kendisini bu yolculuğa yollayan Hollanda Güney Hindistan Kolonileri valisi ve generali Anthony van Diemen'in onurunaAnthoonij van Diemenslandt adını vermiştir. Van Diemen's Land 1825'te ayrı bir koloni hâlini almıştır.Tasmanya yerlilerine karşı 1803-1847 sömürge dönemindeTasmanya Soykırımı işlenmiştir.Birleşik Krallık, 1829'da Avustralya'nın batı bölümünü kontrol altında tutmaktaydı. New South Wales'in çeşitli bölümlerinde yeni ve ayrık koloniler oluşturuldu; sırasıylaGüney Australya (1836), Victoria (1851) veQueensland (1859). Northern Territory (NT), South Australia eyaletinin bir parçası olarak 1863'te kuruldu. South Australia, bir serbest eyalet olarak kurulmuş ve hiçbir zaman diğer kolonilerde olduğu gibi mahkûm ve tutukluların çalıştırıldığı bircezai koloni olmamıştır. Suçluların adaya getirilmesi 1840 ve 1864 yılları arasında aralıklarla devam ettirilmiştir. New South Wales'te ise yerleşimcilerin protestoları sonucu 1848 yılında mahkûm ve tutukluların yerleşmesine son vermiştir.[24]

Avustralya yerlilerinin nüfusunun, Avrupalıların kıtaya yerleşmeye başladığı sıralarda 350.000 civarı olduğu tahmin edilmektedir.[25] Bu tarihten itibaren geçen 150 yılda sayıları hızlı bir şekilde azalmıştır. Bunun başlıca nedeni salgın hastalıkların göçe zorlanmaları ile birleşmesi ve kültürel parçalanmadır. Binlercesi daha Avrupalı (çoğu İngiliz) yerleşimcilerle yapılan sınır savaşları sonucu ölmüştür.[26]

Hükûmetin 1869 yılında çıkardığı Aborjin Koruma Yasası ile birlikte başlayan "asimilasyon" süreci birçok Yerli aileyi birbirinden ayırmıştır.[27] Yerli çocukların ailelerinden alınıp devşirilmesi, bazı tarihçiler ve Avustralya yerlileri tarafından “kayıp nesil” oluşturulması olarak adlandırılmaktadır. Aynı zamanda bu tarihçiler ve Avustralya yerlileri, yerli komünitelerinin dağıtılarak, parçalanarak nüfusunun azaltıldığını ve bunun birsoykırım olarak kabul edilmesi gerektiğini savunmaktadırlar.[28] Huzurlu ve sorunsuz bir toplum yaratma amacıyla yapılan devşirme eylemi günümüzde insan hakları ihlali olarak tanımlanmaktadır. Aborijinlerin tarihi hakkındaki bu yorumlara, bazıları karşı gelmekte ve bunların politik ve düşünsel nedenler ile abartıldığını, uydurma olduğunu belirtmektedir.[29] Bu tartışma Avustralya'daHistory Wars (Türkçe: Tarih Savaşları) olarak bilinir. 1967referandumundan sonra federal hükûmet yürütme gücünü ve Aborijinler ile ilgili kanun çıkarma hakkını elde etti. Adanın yerli halkındaki mülkiyeti, Avustralya Yüksek MahkemesininMabo v Queensland (No 2) davasına kadar tanınmamıştır. Bu davadan sonra Avustralya'daki mülkiyet kavramı değişmiş ve Avrupalıların istilası sırasında adanın kimseye ait olmadığı belirtilmiştir (Terra Nullius).

Port Melbourne, Victoria'daANZAC Günü dolayısıylaLast Post seremonisi, 25 Nisan 2005. Bu seremoni Avustralya'nın hemen hemen tüm banliyo ve kasabalarında her sene tekrarlanır.

1850'lerde Avustralya'daAltına hücum başladı ve 1854'te madencilik lisans ücretlerine karşı ilk sivil ayaklanma olan Eureka Stockade ayaklanması gerçekleşti. 1855 ve 1890 yılları arasında, altı koloni bireysel olarak özerk hükûmet olma hakkını kazandı ve birçok kişisel işini kendi yönetmeye başladı.Londra'daki koloni ofisi ise hâlen önemli dış ilişkilerin, savunma konularının ve uluslararası denizcilik ve ticaret konularının yönetimini elinde tutmaktaydı.

Ulus Bilinci

[değiştir |kaynağı değiştir]

1 Ocak 1901'de gerçekleşenfederasyonlaşma ile birlikte, on yıllık bir planın ardından seçme ve seçilme, temsil edilme haklarını elde ettiler.[30] BöyleceBirleşik Krallık'ın yönetiminde, Avustralya Kraliyet Devleti doğmuş oldu.Canberra'nın yeni federal başkent olarak önerilmesinin ardından, 1911 yılında New South Wales bölgesinde, Avustralya'nın başkent bölgesi olanThe Australian Capital Territory (ACT) bölgesi kuruldu. (Melbourne 1901-1927 yılları arasında başkentti.) Yine 1911'de Kuzey Bölgesi (NT), Güney Avustralya (SA) hükûmetinin kontrolünden Avustralya Kraliyet Devleti kontrolüne geçti.[31]

Avustralya kendi isteği ileI. Dünya Savaşı'na katıldı.[32] Bu kararın arkasında Federal Liberal Partisi ve İşçi Partisi'nin de güçlü desteği önemli rol oynar.I. Dünya Savaşı Batı Cephesi'nde birçok savaşta yer almalarına rağmenÇanakkale Savaşı Avustralya için ayrı bir öneme sahiptir. Birçok Avustralyalı, Avustralya ve Yeni Zelanda Askeri Gücü'nün(ANZAC - Australian and New Zealand Army Corps) Çanakkale Savaşı sonrası mağlup olmasını, saygı ile hatırlar ve bu tarihi ulusun doğuş tarihi olarak kabul eder. Bu tarih aynı zamanda, ülkenin ilk önemli askeri olayıdır. Gelibolu Savaşı gibi,II. Dünya Savaşı sırasında meydana gelen Kokoda Track Savaşı da birçokları tarafından ulusal önem verilen bir olaydır.

Whitsunday Adaları'ndaki, Whitehaven Plajı; Queensland/Avustralya.
Sidney Limanı Köprüsü'nün hava karardıktan sonraki durumu

Avustralya ve Birleşik Krallık arasındaki birçok yasal bağlantı, Avustralya'nın 1942 yılında,1931 Westminister Yasası'nı (İngilizce: Statute of Westminster 1931) kabul etmesi ile resmen son bulmuştur. 1942'de Birleşik Krallık'ınAsya'da uğradığı şok yenilgi veJaponya'nın Avustralya üzerindeki işgal tehdidi, Avustralya'nın yeni bir müttefik ve koruyucu olarak gördüğüABD ile yakınlaşmasına neden olmuştur. 1951'den beri Avustralya,ANZUS antlaşması ile ABD'nin resmi olarak askeri müttefikidir. II. Dünya Savaşı sonrası, Avustralya, Avrupa'dan gelen tüm göçleri desteklemiştir. 1970'lerde, sadece Avrupalıların göç etmesine izin veren Beyaz Avrupa Politikası'nın iptali ile de, Asya ve dünyanın diğer yerlerinden gelen göçmenler desteklenmiştir. Bunun sonucunda, Avustralya'nın nüfusu, kültürü ve görüntüsü radikal bir şekilde değişmiştir.[33]

Avustralya ve Birleşik Krallık arasındaki son yasal bağ, 1986 Avustralya Akti ile sona ermiştir. Avustralya eyaletleri üzerindeki Birleşik Krallık hâkimiyeti ve Birleşik Krallık Özel Meclisine yapılan adli başvurular sonlanmıştır.[34] Buna rağmen Avustralyalı seçmenler 1999'daki referandumda % 55 çoğunlukla cumhuriyet yönetimine geçmeyi reddetmişlerdir.[35] 1972 Whitlam Hükûmeti'nden itibaren, Avustralya dış politikasında giderek artan bir Pasifik-Asya aidiyeti kavramı oluşurken, geleneksel müttefik ve ticari partner ile olan ilişkiler de devam etmektedir.[36]

Coğrafya

[değiştir |kaynağı değiştir]

Avustralya Eyaletleri 7.617.930 km2'lik yüzölçümü ileHint-Avustralya levhası üzerinde bulunur. Hint ve Pasifik Okyanusları ile çevrili olup, Asya Kıtası'ndanArafura Denizi veTimor Denizi ile ayrılır. Kuzeydoğu'dakiQueensland sahili boyuncaMercan Denizi uzanır. Avustralya ile Yeni Zelanda arasında iseTasman Denizi bulunur. Dünya'nın toprak büyüklüğü açısından 7. en büyük ülkesi olan Avustralya, bazen "ada kıta" olarak da adlandırılır.[37] Avustralya anakarasının 34.218 kilometre uzunluğunda sahili vardır. Bunun yanındaAntarktika'da 8,148,250 km2 likMünhasır ekonomik bölge iddia etmektedir. Bu alan Avustralya Antarktik Toprakları'nı kapsamamaktadır.[38] AvustralyaMacquarie Adası'nın haricinde,9. güney enlemi ve44. güney enlemi; 112. doğu boylamı ve 154. doğu boylamı arasında yer alır. Dünya'nın en büyük mercan resifi olanBüyük Set Resifi (Great Barrier Reef) kuzey-doğu kıyısının hemen açıklarında bulunmakla beraber 2000 kilometreden de fazla bir uzunluğa sahiptir.[39]Batı Avustralya'da bulunanAugustus Dağı dünya'nın en büyük tek parça halindeki dağıdır (monolit).[40] Great Dividing Range üzerinde bulunanKosciuszko Dağı 2228 metre yükseklikle Avustralya anakarasının en yüksek dağıdır. Daha da uzun olan Mawson Zirvesi 2745 metre rakımla anakaradan uzak Heard Adası'nda bulunur.

Avustralya'nın büyüklüğü ona, aynı ülke üzerinde değişik iklim ve yeryüzü görünümü vermiştir. Kuzey-doğu'da tropik yağmur ormanları bulunurken, güney-doğu ve güney-batı bölgelerinde dağlık alanlar, merkezde ise kurak düzlükler bulunur.[41] En eski ve verimsiz toprakların bulunduğu Avustralya, en düz kıta olma özelliğine de sahiptir.[42]Çöl veya yarı-kurak topraklar -Outback olarak da bilinir - karanın çoğunluğunu oluşturur.[43] Yıllık 500 mm'lik yağış ile dünyanın yaşanan en kurak kıtasıdır.[44] Kilometrekare'ye 2.8 insan düşmesinüfus yoğunluğu bakımından onu son sıraya getirir.[45] Nüfusun büyük bir bölümü ılıman iklimin hüküm sürdüğü güney-doğu'da yaşar.[46]

Doğu Avustralya Great Dividing Range ile birbirinden ayrılır. Bu dağ sırası Quensland, New South Wales ve Victoria eyaletlerinin sahillerine paralel uzanır. Her ne kadar ismi dağ sırası olsa da, gerçekte geçtiği arazilerin çoğunluğu alçak tepelerden ve yüksekliği 1600 metreyi bulmayan platolardan oluşur.[47] Sahil yaylaları ve Brigalow çayırları sahil ile dağ arasına sıkışmışken, dağ sırasının iç tarafı geniş otlaklardan oluşur.[48][49] Bu otlaklar New South Wales'in batı ovaları ileQueensland'in iç toprakları olan Einasleigh Uplands, Barkly Tableland ve Mulga Lands arazilerini kapsar. Doğu kıyısının en kuzey noktası tropik yağmur ormanları ile kaplıCape York Yarımadası'dır.[50]

Avustralya'nın Topoğrafik Haritası. Koyu yeşil en alçak yüksekltiyi, koyu kahverengi ise en yükseği temsil etmektedir.
Avustralya'nın iklim bölgeleri

Arazi yapısı

[değiştir |kaynağı değiştir]

Genellikle yüksek ve uzun olmayan yaylalar, güneydoğuda verimli ovalar yer almaktadır. Erozyonla ortaya çıkan asıl ana kara 3 milyar yıldan daha yaşlıdır.

Coğrafi not

[değiştir |kaynağı değiştir]

Toprak bakımındanRusya,Kanada,Çin,ABD veBrezilya'dan sonra 6. en büyük ülkedir. Avustralya'da bulunanHamilton Adası Cennet Hitabı görülür.

Siyaset

[değiştir |kaynağı değiştir]

Avustralya; anayasası olan,parlamentermonarşiyle yönetilen federal bir devlettir. Dünyanın en eski federasyonlarından biridir.

III. Charles,Avustralya Kralı sıfatıyla Avustralya'nın devlet başkanıdır. Avustralya'dagenel vali tarafından temsil olunur. Başbakan ise hükûmet başkanıdır. Kral ve genel vali yürütme konusunda çoğunlukla semboliktir, ülke seçimle göreve gelen başbakan tarafından yönetilir. Ülkenin yasama organı olanAvustralya Parlamentosu; Senato veTemsilciler Meclisinden oluşur. Ülkedeki mevcut iktidar partisi Avustralya Liberal Partisi, mevcut muhalefet partisi iseAvustralya İşçi Partisi'dir.

Ülkede 1999 yılında referandum yapılmış, halka "Avustralya cumhuriyet olmalı mı ?" diye sorulmuş, Kraliçe Elizabeth'in devlet başkanı unvanının alınıp yerine seçimle göreve gelen bir cumhurbaşkanı getirilmesi teklif edilmiştir. Referandumdan %54,87 oranında hayır oyu çıkmasıyla Avustralya monarşi olarak kalmaya devam etmiştir.

  • III. Charles, Avustralya Kralı
    III. Charles, Avustralya Kralı
  • Sam Mostyn, Avustralya Genel Valisi
    Sam Mostyn, Avustralya Genel Valisi
  • Anthony Albanese, Avustralya Başbakanı
    Anthony Albanese, Avustralya Başbakanı

Ekonomi

[değiştir |kaynağı değiştir]

Avustralya'nınserbest piyasa ekonomisi vardır. Kişi başına gayri safi yurt içi hasılası yüksek, yoksulluk oranı ise düşüktür.Avustralya doları;Christmas Adası,Cocos Adaları veNorfolk Adası dahil olmak üzere tüm Avustralya'nın para birimi olmasının yanı sıra bağımsızKiribati,Nauru veTuvalu adalarının para birimidir. Australian Stock Exchange ile Sydney Futures Exchange'in 2006'daki birleşmelerinden sonra Australian Securities Exchange, dünyanın en büyük dokuzuncu borsası oldu.[51]

2010Ekonomik Özgürlük Endeksi'nde üçüncü sırayı[52] alan Avustralya, dünyanınen büyük on üçüncü ekonomisidir ve en yüksek on birinci kişi başına GSYİH'ına sahiptir; bu Birleşik Krallık, Almanya, Fransa, Kanada ve Japonya'dan daha yüksek ve Amerika Birleşik Devletleri ile aynı sıradadır. 2010İnsani Gelişme Endeksi'nde ikinci, Legatum'un 2008Refah Endeksi'nde ilk veThe Economist'in küresel 2005Yaşam kalitesi sıralaması'nda altıncı sırayı aldı.[53] Avustralya'nın bütün büyük şehirleri küresel karşılaştırmalı yaşanabilirlik anketlerinde yüksek puan alır;[54]The Economist'in 2008Dünyanın en yaşanabilir şehirleri listesinde Melbourne ikinci, Perth dördüncü, Adelaide yedinci ve Sidney dokuzuncu sırayı almıştır.[55]

Demografi

[değiştir |kaynağı değiştir]

Etnik Yapı

[değiştir |kaynağı değiştir]

Avustralya'nınetnik dağılımı; 37,13% yerli, 31,65% İngiliz, 9,08% İrlandalı, 7,56% İskoç, 4,29% İtalyan, 4,09% Alman, 3,37% Çin, 1,84% Yunanlar şeklindedir.


Avustralya büyük şehir ve merkezleri
2019 sayımı[56]
SıraŞehir adıEyaletNüfusSıraŞehir ismiEyaletNüfus
Sidney
Sidney

Melbourne
Melbourne

1SidneyYeni Güney Galler5.312.16311GeelongVictoria275.794Brisbane
Brisbane

Perth, Batı Avustralya
Perth, Batı Avustralya

2MelbourneVictoria5.078.19312HobartTazmanya236.136
3BrisbaneQueensland2.514.18413TownsvilleQueensland181.668
4Perth, Batı AvustralyaBatı Avustralya2.085.97314CairnsQueensland153.951
5AdelaideGüney Avustralya1.359.76015DarwinKuzey Toprakları147.255
6Gold CoastQueensland693.67116ToowoombaQueensland138.223
7NewcastleYeni Güney Galler491.47417BallaratVictoria107.652
8CanberraAvustralya Başkent Bölgesi462.13618BendigoVictoria100.991
9Sunshine CoastQueensland341.06919AlburyYeni Güney Galler93.603
10WollongongYeni Güney Galler306.03420LauncestonTazmanya87.382

Kültür

[değiştir |kaynağı değiştir]
Sidney Opera Evi 1973'te açıldı.

Avustralya,İngilizlerce sömürgeleştirildi ancak bugün dünyanın her yerinden insanlar orada yaşıyor.İngilizce başlıca konuşulan dildir ve bütün dinler kabul edilmesine karşın başlıca dinHristiyanlıktır. Avustralya çok kültürlüdür, bu tüm insanların farklı dil, din ve yaşam yolları olduğu anlamına gelir.

Çağdaş ünlü yazarlar arasındaPeter Carey,Thomas Keneally veColleen McCullough vardır. 1973 yılındaPatrick White, tekNobel Edebiyat Ödülü alanAvustralyalı oldu.Patrick White, yirminci yüzyılın en büyük İngilizce yazarlarından biri olarak görülüyor.

Avustralya müziğinde birçok dünya çapında yıldız vardır. Örneğin opera şarkıcıları Nellie Melba ve Joan Sutherland, rock and roll gruplarındanBee Gees, AC / DC, Airbourne ve INXS, pop şarkıcısıKylie Minogue ve Avustralya ülke müziği Slim Dusty ve John Williamson. Avustralya Aborjin müziği çok özel ve çok eskidir. Didgeridoo adlı üflemeli çalgıları çok ünlüdür.

Notlar

[değiştir |kaynağı değiştir]
  1. ^Avustralya'nınkraliyet marşı olan "God Save the King" adlı marşı da vardır. Bu marş,kraliyet ailesi üyeleri hazır bulunduğunda ulusal marşın yerine veya yanında çalınabilir. Kraliyet marşı çalınmazsa, resmi törenlerin sonunda ulusal marş çalınır.[1]
  2. ^Sidney, Avustralya İstatistik Bürosu (ABS) Büyük Başkent İstatistik Bölgeleri (GCCSA) verilerine göre en büyük şehirdir. Bu veriler, Avustralya'nın başkentlerinin işgücü piyasalarını ve işlevsel alanlarını temsil eder.[2] Melbourne, ABS Önemli Kentsel Alanlar (SUA) temelinde daha büyüktür. Bunlar, 10.000 veya daha fazla nüfusa sahip kentsel merkezleri veya birbirine bitişik kentsel merkez gruplarını temsil eder.[3]
  3. ^Avustralya nüfus sayımında din sorusu isteğe bağlıdır.
  4. ^abÜç ana zaman diliminde küçük farklılıklar bulunmaktadır; bkzAvustralya Saati.

Kaynakça

[değiştir |kaynağı değiştir]
  1. ^"Australian National Anthem".Department of Prime Minister and Cabinet. 19 Ocak 2022. 27 Ekim 2023 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:9 Ocak 2024. 
  2. ^"Regional population, 2021-22 financial year". Australian Bureau of Statistics. 20 Nisan 2023. 20 Nisan 2023 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2023. 
  3. ^Turnbull, Tiffanie (17 Nisan 2023)."Melbourne overtakes Sydney as Australia's biggest city". BBC News. 21 May 2023 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:27 May 2023. 
  4. ^"General Community Profile" (Excel file). 2021 Census of Population and Housing. Australian Bureau of Statistics. 2022. 28 Haziran 2022 tarihindekaynağından arşivlendi. 
  5. ^"Aussie"Ücretli abonelik gerekli.Macquarie Dictionary. 16 Ekim 2023. 10 Haziran 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2024. 
  6. ^Collins English Dictionary. Bishopbriggs, Glasgow:HarperCollins. 2009. s. 18.ISBN 978-0-0078-6171-2. 
  7. ^ab"Surface water and surface water change".Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). 24 Mart 2021 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:11 Ekim 2020. 
  8. ^"Area of Australia - States and Territories".Geoscience Australia. 27 Haziran 2014. 18 Ocak 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024. 
  9. ^"The World Factbook".The World Factbook (2025 bas.).CIA. Erişim tarihi:16 August 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  10. ^"Population clock and pyramid".Australian Bureau of Statistics website. Commonwealth of Australia. 5 Mart 2024. 8 Şubat 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:5 Mart 2024.  The population estimate shown is automatically calculated daily at 00:00 UTC and is based on data obtained from the population clock on the date shown in the citation.
  11. ^"National, state and territory population". Australian Bureau of Statistics. 26 Eylül 2022. 21 Kasım 2022 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2022. 
  12. ^abcd"World Economic Outlook Database, April 2025 Edition. (Australia)".www.imf.org.International Monetary Fund. 22 Nisan 2025. 24 Nisan 2025 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2025. 
  13. ^"Australia Gini Coefficient, 1995 – 2023 | CEIC Data".www.ceicdata.com. 4 Mart 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:4 Mart 2024. 
  14. ^"Human Development Report 2025"(PDF) (İngilizce).United Nations Development Programme. 6 Mayıs 2025. 6 Mayıs 2025 tarihinde kaynağındanarşivlendi(PDF). Erişim tarihi: 6 Mayıs 2025. 
  15. ^Australian Government (March 2023)."Dates and time".Style Manual. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  16. ^Wade, Nicholas (22 Eylül 2011)."Australian Aborigine Hair Tells a Story of Human Migration" 23 Nisan 2021 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.. The New York Times.
  17. ^"Australian Social Trends" 13 Temmuz 2013 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.. Australian Bureau of Statistics website. Commonwealth of Australia. 6 Haziran 2008.
  18. ^"Population clock".abs.gov.au. 29 Mayıs 2012. 29 Mayıs 2012 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2024. 
  19. ^"Report for Selected Countries and Subjects".imf.org. 20 Haziran 2017. 20 Haziran 2017 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2024. 
  20. ^International Human Development Indicators. 11 Mayıs 2020 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi. UN Development Programme. 21 Mart 2017.
  21. ^Sidney J. Baker,The Australian Language, second edition, 1966.
  22. ^Marsh, Lindsay (2010). History of Australia : Understanding what makes Australia the place it is today. Greenwood, W.A.: Ready-Ed Publications. p. 9. ISBN 978-1-86397-798-2.
  23. ^Davison, Hirst and Macintyre, pp. 157, 254
  24. ^"Feature Article - The State of New South Wales - Timeline of History (Feature Article)".abs.gov.au (İngilizce). 25 Ocak 2001. 6 Mayıs 2019 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2024. 
  25. ^Smith, L. (1980), The Aboriginal Population of Australia,Australian National University Press, Canberra
  26. ^Attwood, Bain; Foster, Stephen Glynn. Frontier Conflict: The Australian Experience. National Museum of Australia, 2003. ISBN 9781876944117, p. 89.
  27. ^Attwood, Bain (2005).Telling the Truth about Aboriginal History (İngilizce). Allen & Unwin.ISBN 978-1-74114-577-9. 
  28. ^Tatz, C. (1999).Genocide in Australia 8 Ağustos 2005 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.,AIATSIS Research Discussion Papers No 8, Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies, Canberra
  29. ^The Fabrication of Aboriginal History 10 Mart 2008 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.,The New Criterion Vol. 20, No. 1, 20 Eylül.
  30. ^Davison, Hirst and Macintyre, pp. 243–4.
  31. ^Official Year Book of the Commonwealth of Australia No. 43 - 1957 (İngilizce). Aust. Bureau of Statistics. 6 Ekim 2017 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2017. 
  32. ^Bean, C. Ed. (1941).Volume I - The Story of Anzac: the first phase 28 Ağustos 2008 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi., First World War Official Histories, Eleventh Edition.
  33. ^Davison, Hirst and Macintyre, pp. 442-3.
  34. ^"Australia Act text". 4 Ocak 2012 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:10 Ocak 2007. 
  35. ^Australian Electoral Commission (2000).1999 Referendum Reports and Statistics 20 Temmuz 2007 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.
  36. ^Thompson, Roger C. (1994). The Pacific Basin since 1945: A history of the foreign relations of the Asian, Australasian, and American rim states and the Pacific islands. Longman. ISBN 0-582-02127-8.
  37. ^"Continents: What is a Continent?" 12 Aralık 2009 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.. National Geographic Society &Geoscience Australia. Retrieved 22 August 2009.
  38. ^"Oceans and Seas".Geoscience Australia (İngilizce). 3 Şubat 2022. 6 Kasım 2023 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2024. 
  39. ^Protected Areas and World Heritage. United Nations Environment Programme. Mayıs 2007.
  40. ^Augustus Dağı 10 Ekim 2017 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.Sydney Morning Herald. 17 Şubat 2005.
  41. ^Australia's National Landscapes Environment.gov.au. 23 Kasım 2011.
  42. ^Macey, Richard (21 Ocak 2005).Map from above shows Australia is a very flat place. 10 Ekim 2017 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.Sydney Morning Herald.
  43. ^Loffler, Ernst; Anneliese Loffler; A. J. Rose; Denis Warner (1983). Australia: Portrait of a continent. Richmond, Victoria: Hutchinson Group (Australia). pp. 37-39.ISBN 0-09-130460-1. 6 Mayıs 2019 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.
  44. ^"Australia – Climate of Our Continent". Bureau of Meteorology. Archived from the original on 17 Mart 2009.
  45. ^"Countries of the World (by lowest population density)". 26 Aralık 2018 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi. WorldAtlas. Archived from the original on 10 Mart 2010.
  46. ^"1301.0 – Year Book Australia, 2008" 12 Ekim 2012 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.. Australian Bureau of Statistics. 7 Şubat 2008.
  47. ^Johnson, David (2009). The Geology of Australia (2 ed.).Cambridge University Press. p. 202. ISBN978-0-521-76741-5.
  48. ^Johnson, David (2009).The Geology of Australia (2 ed.).Cambridge University Press. p. 202.ISBN 978-0-521-76741-5.
  49. ^Seabrooka, Leonie; McAlpinea, Clive; Fenshamb, Rod (2006).Cattle, crops and clearing: Regional drivers of landscape change in the Brigalow Belt, Queensland, Australia, 1840-2004 6 Mayıs 2019 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi. p. 375-376.
  50. ^"Eastern Australia mulga shrublands" 24 Haziran 2017 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund. Haziran 2010.
  51. ^"On the International Realignment of Exchanges and Related Trends in Self-Regulation - Australian Stock Exchange"(PDF) (İngilizce). 13 Aralık 2010 tarihindekaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi:25 Ocak 2011. 
  52. ^"Australia" (İngilizce). 2010 Index of Economic Freedom. 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:25 Ocak 2011. 
  53. ^"The Economist Intelligence Unit's quality-of-life index"(PDF) (İngilizce). The Economist. 2005. 13 Ağustos 2015 tarihinde kaynağındanarşivlendi(PDF). Erişim tarihi:25 Ocak 2011. 
  54. ^"Melbourne 'world's top city'" (İngilizce). The Age. 6 Şubat 2004. 5 Ocak 2015 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:25 Ocak 2011. 
  55. ^"Liveability ranking" (İngilizce). The Economist. 28 Nisan 2008. 12 Haziran 2009 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:25 Ocak 2011. 
  56. ^"3218.0 - Regional Population Growth, Australia, 2018-19".Australian Bureau of Statistics. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)

Dış bağlantılar

[değiştir |kaynağı değiştir]
Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Avustralya
hakkında daha fazla bilgi edinin
Vikisözlük'te araVikisözlük'te tanımlar
Commons'ta araCommons'ta dosyalar
 Avustralya konuları
Tarih
Kronoloji
Konular
Avustralya arması
Siyaset
Coğrafya
Ekonomi
Toplum
Demografi
Kültür
Hint Okyanusu'na kıyısı olanülkeler ve bölgeler
Afrika
Asya
Diğer
Bağımsız devletler
Bağımlı topraklar
Avustralya
Birleşik Krallık
Yeni Zelanda
Üyeler
OECD
Bağımlı topraklar eğik yazılmıştır.
Avustralasya
Melanezya
Mikronezya
Polinezya
Günümüzde bağlı bölge
Eski bölge
Avrupa
1 1800'de Britanya himayesine giren Malta, 1813'te kraliyet kolonisi statüsüne getirildi, 1964'te ise bağımsızlığını kazandı.
2 1809'da Britanya hâkimiyetine girmeye başlayan İyon Adaları, 1815'te Britanya himayesi altında ayrı bir devlet oldu.
Kuzey Amerika
16. ve 17. yüzyıllar18. yüzyıl19. ve 20. yüzyıllar
  • 1Newfoundland, 1907'de koloni olmaktan çıkarak dominyon statüsüne geldi. 1934'te özerklik kazansa da 1949'da Kanada'ya katılana kadarhukuken dominyon olarak kaldı.
  • 2 1686'da New England Dominyonu'nun bir parçası olan Plymouth Kolonisi, 1689'da bu yapının varlığının sonlandırılmasıyla tekrar kuruldu. 1691'de ise Massachusetts Körfezi Kolonisi'ne dahil edildi.
  • 3 Maine, 1658'de Massachusetts Körfezi'nin bir parçası oldu.
  • 4 Barbados, Grenada, Saint Vincent, Tobago ve Trinidad: 1833'te kurulan Rüzgârüstü Adaları kolonisinin bir parçası oldu. Dominika ise 1940'ta dahil edildi.
  • 5 Antigua, Anguilla, Barbuda, Montserrat, Nevis, Saint Kitts ve Virjin Adaları; 1671'de oluşturulan Rüzgâraltı Adaları kolonisi altında birleştirildi.
  • 6 Connecticut, Massachusetts Körfezi, New York ve Rhode Island kolonileri; 1686'da kurulan New England Dominyonu'nun bir parçası olsa da 1689'da bu yapının varlığının sona ermesiyle birlikte tekrar kendi yönetimlerine sahip oldu.
  • 7 1641'de Massachusetts Körfezi Kolonisi'ne dahil edilen New Hampshire Kolonisi, 1679'da tekrar ayrı bir yönetime kavuştu. 1686'da New England Dominyonu'nun bir parçası olsa da bu yapının varlığının 1689'da sona ermesiyle bir kez daha ayrı bir yönetim elde etti.
  • 8 Carolina, 1712'de Güney Carolina ve Kuzey Carolina olmak üzere ikiye ayrıldı.
  • 9 Saybrook 1644'te, New Haven ise 1664'te Connecticut'un bir parçası oldu.
  • 10 Brunswick, Kanada ve Yeni İskoçya; 1867'de birleştirilerek Kanada Dominyonu kuruldu.
  • 11 Barbados, Jamaika, Rüzgâraltı Adaları, Rüzgârüstü Adaları ile Trinidad ve Tobago, 1958 yılında kurulan Batı Hint Adaları Federasyonu'na katıldı. Jamaika 1961'de, Trinidad ve Tobago ise 1962'de federasyondan ayrılarak bağımsız oldu.
  • 12 New Jersey, 1675'te Batı New Jersey ile Doğu New Jersey olarak ayrıldı. Bu iki yapı, 1686'da kurulan New England Dominyonu'nun bir parçası olsa da bu yapının varlığının 1689'da sonlanması sonrasında tekrar kendi yönetimlerini elde ettiler. 1702'de ise bir kez daha birleşerek New Jersey tekrar kuruldu.
  • 13 Rüzgâraltı Adaları, 1816'da; Antigua (Antigua, Barbuda ve Montserrat) ile Saint Kitts (Anguilla, Saint Kitts, Nevis ve Virjin Adaları) olmak üzere iki koloniye ayrıldı.
  • 14 Antigua, Dominika (1940'ta Rüzgârüstü Adaları kolonisine dahil oldu) ve Saint Kitts kolonileri, 1871'de tekrar kurulan Rüzgâraltı Adaları kolonisinin bir parçası oldu.
  • 15 Quebec, 1791'de Aşağı Kanada ve Yukarı Kanada olarak ikiye ayrıldı.
  • 16 Aşağı Kanada ile Yukarı Kanada, 1841'de Kanada adı altında birleştirildi.
  • 17 Amerika Birleşik Devletleri ile birlikte hak iddiası mevcut.
  • 18 1931'de Kanada ve diğer Britanya dominyonları özyönetim kurdular.
Güney Amerika
Afrika
17. ve 18. yüzyıllar19. yüzyıl20. yüzyıl
Asya
17. ve 18. yüzyıllar19. yüzyıl20. yüzyıl
Okyanusya
18. ve 19. yüzyıllar20. yüzyıl
Antarktika ve Güney Atlas Okyanusu
  • 142009'dan bu yanaSaint Helena, Ascension ve Tristan da Cunha bölgesinin bir parçası olan Ascension Adası (1922-) ve Tristan da Cunha (1938-) daha öncesinde Saint Helena bölgesine bağlı birer sömürgeydiler.
Trafik Akışının Sol Olduğu Ülkeler
Avrupa
Amerika
Asya
Afrika
Okyanusya
Bağımlı ülkeleritalik yazılmıştır.1TamamıAsya'da olmasına rağmen kültürel özellikleriAvrupa'ya benzediğindenAvrupa Birliği'ne üyedir.2Avrupa Birliği'ne üye.3Sınırlı tanınmış olan devlet.
Otorite kontrolüBunu Vikiveri'de düzenleyin
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Avustralya&oldid=36392870" sayfasından alınmıştır
Kategori:
Gizli kategoriler:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp