Frig şapkalı Attis'in büstü (M.Ö. 2. yüzyıl)Frig - Zeus,Sibyl ve Attis, Eskişehir arkeoloji müzesi
Attis, (Yunanca: Ἄττις, also Ἄτυς, Ἄττυς, Ἄττης[1]) EskiAnadolu (Frigya) tanrılarından biri. Efsanelere göreAdonis kadar güzeldi, bu yüzden Anadolu tanrılarının anasıKybele ona gönül verdi. Ondan hayat boyu kendisine sadık kalma sözü almıştı ancak AttisSakarya Nehri'nin perisiSagaratis'e gönül verdi.[2]Kybele buna çok öfkelendi ve peri kızının hayatının bağlı olduğu ağacı keserek Attis'i de delirtti.[3]
Attis-Kybele,İsis veDionysosSabazios'a bağlı ve sonradan Yunanistan ile Roma İmparatorluğu'nu istila edenDoğu Gizemleri,Bacchanalia,Eleusis törenleri ile birçok ortak özellikler taşımaktadırlar. Ancak, Doğu Gizemlerinde katılanların kendinden geçişleri (vecd) çok daha şiddetli, üstelik tanrılarla bütünleşme arzusunun yarattığı psikolojik gerilim çok daha tehlikeliydi. Örneğin, baş rahibin tanrının adını taşıdığı Attis tapımındainisiyeler kendilerini hadım ederlerdi. Tanrı ile bütünleşme, ya boğa kurbanı (Taurobolium) sırasında kana bulanma ya da sunak üzerinde kendi kollarının bıçakla kesilmesi ile sağlanırdı.[4] Ayrıca bir kutsal evlenme töreni düzenlenir veinisiye büyük tanrıça ile cinsel ilişki kurardı. Frigya gizemlerinde, dramatik olarak ifade edilen, Attis'in ölümü ve dirilmesi çok belirgindi. Bu törenlerin gerçekleştirildiği "Hilaria" (sevinç ve neşe) bayramıilkbahara rastlardı.[5]