Movatterモバイル変換

[0]ホーム

İçeriğe atla

Artuklu Beyliği

Bağlantıları değiştir

Vikipedi, özgür ansiklopedi

"Artuklu" buraya yönlendirilmektedir. Mardin ilinin ilçesi içinArtuklu, Mardin sayfasına bakınız.

Artuklu Beyliği

1102-1409

Başkent

Kronolojik sırayla;
Hasankeyf
Diyarbakır
Harput
Mardin

Yaygın dil(ler)

Resmî din

Sünnilik

Hükûmet

Beylik

Bey

Tarihçe

• Kuruluşu	1102
• Dağılışı	1409

Para birimi

Dinar

Öncüller

Ardıllar

	Büyük Selçuklu İmparatorluğu
	Mervânîler

Karakoyunlular

Günümüzdeki durumu

Suriye
Türkiye

Türk tarihi
dizisinin bir parçası

İlk Çağ •Büyük Hun İmparatorluğu (İÖ 220-İÖ 58) •Batı Şyung-nu (İÖ 56-36) •Kuzey Şyung-nu (48-156) •Güney Şyung-nu (48-216) •Siyenpi İmparatorluğu (93-234) •Avrupa Hun İmparatorluğu (352-469) •Sabar Hanlığı (5. yüzyıl-6. yüzyıl)
Orta Çağ •Ak Hun İmparatorluğu (420-670) •Göktürk Kağanlığı (552-744) •Doğu Göktürk (583-630) •Batı Göktürk (583-659) •İkinci Göktürk (681-744) •Avar Kağanlığı (562-803) •Seyanto Hanlığı (628-647) •Hazar Kağanlığı (630-1048) •Büyük Bulgar Hanlığı (632-668) •İdil Bulgar Devleti (7. yy-1240'lar) •Kangar Birliği (659-750) •Birinci Bulgar İmparatorluğu (681-1018) •Uygur Kağanlığı (742-840) •Kansu Uygur (848-1036) •Kırgız Kağanlığı (693-1207) •Karahoca Uygur (991-1209) • Karluk Hanlığı (743-1220) •Oğuz Yabguluğu (750-1055) •Karluk Yabgu Devleti (756-940) •Şirvanşahlar Devleti (799-1539) •Karahanlılar (840-1212) •Doğu Karahanlılar (1032-1210) •Batı Karahanlılar (1041-1212) •Peçenek Hanlığı (860-1091) •Tolunoğulları (868-905) •İhşîdîler (935-969) •Gazneliler (961-1186) •Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1040-1157) •Türkiye Selçuklu (1077-1308) •Kirman Selçuklu (1092-1187) •Suriye Selçuklu (1092-1117) •Irak Selçuklu (1118-1194) •Mengücekliler (1072-1277) •Harezmşahlar İmparatorluğu (1077-1231) •Danişmendliler (1080-1178) •Çaka Bey (1081-1098) •Çubukoğulları (1085-1092) •Dilmaçoğulları (1085-1192) •Saltuklu Beyliği (1092-1202) •İnaloğulları (1098-1183) •Ahlatşahlar (1100-1207) •Artuklu Beyliği (1102-1408) •Böriler (1104-1154) •Zengîler (1127-1250) •İldenizliler (1142-1225) •Erbil Beyliği (1146-1232) •Salgurlular (1148-1286) •Cengiz İmparatorluğu (1206-1368) •Delhi Sultanlığı (1206-1527) •Çobanoğulları (1227-1309) •Çağatay Hanlığı (1227-1347) •Doğu Çağatay Hanlığı (1347-1680) • Batı Çağatay Hanlığı •Altın Orda Devleti (1242-1502) •Memlûk Devleti (1250-1382) •Karamanoğulları (1256-1483) •İnançoğulları (1261-1368) •Sâhib Ataoğulları (1275-1342) •Pervaneoğulları (1277-1322) •Eşrefoğulları (1280-1326) •Menteşe Beyliği (1280-1424) •Karesi Beyliği (1297-1360) •Candaroğulları (1299-1462) •Osmanlı İmparatorluğu (1299-1922) •Germiyanoğulları (1300-1423) •Hamitoğulları (1301-1423) •Saruhanoğulları (1302-1410) •Taceddinoğulları (1303-1415) •Aydınoğulları (1308-1426) •Tekeoğulları (1321-1390) •Ramazanoğulları (1325-1608) •Eretna (1335-1381) •Dulkadiroğulları (1339-1521) •Taşanoğulları (1350-1398) • Sufi Devleti (1361-1379) •Timur İmparatorluğu (1370-1507) •Akkoyunlular (1378-1508) •Erzincan Beyliği (1379-1410) •Karakoyunlular (1380-1469) •Kadı Burhâneddin Devleti (1381-1398) •Mâlvâ Sultanlığı (1392-1562) •Nogay Ordası (1398-1642) •Şeybânî Hanlığı (1428-1599) •Kazan Hanlığı (1438-1552) •Kırım Hanlığı (1441-1783) •Astrahan Hanlığı (1446-1556) •Kasım Hanlığı (1452-1681)
Yeni Çağ •Sibir Hanlığı (1464-1598) •Kazak Hanlığı (1465-1729) •Buhara Hanlığı (1500-1785) •Safevî Devleti (1501-1736) •Yarkand Hanlığı (1514-1680) •Hive Hanlığı (1515-1920) •Kutbşah Devleti (1518-1687) •Babür İmparatorluğu (1526-1858) •Bakü Hanlığı (1718-1806) •Afşar İmparatorluğu (1736-1796) •Hokand Hanlığı (1740-1876) •Revan Hanlığı (1747-1828) •Buhara Emirliği (1785-1920)
Yakın Çağ •Kaçar İmparatorluğu (1794-1925) •Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti (1913) •Türkistan Millî Özerk Hükûmeti (1917-1918) •Aras Türk Cumhuriyeti (1918-1919) •İdil Ural Devleti (1918-1919) •Alaş Orda (1917-1920) •Kırım Halk Cumhuriyeti (1917-1918) •Azerbaycan DC (1918-1921) •Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükümeti (1918-1919) •Azadistan (1919-1920) •Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) •Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) •Tuva Halk Cumhuriyeti (1921-1944) •Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti (1932-1934) •Hatay Devleti (1938-1939) •Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949) •Azerbaycan Millî Hükûmeti (1945-1946) •Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi (1964-1974) •Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi (1974-1975) •Kıbrıs Türk Federe Devleti (1975-1983) •Türkiye •Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti •Kırgızistan •Özbekistan •Azerbaycan •Kazakistan •Türkmenistan Tarihi Türk devletleri listesi •Tarihî ve çağdaş Türk devletleri •Türk tarihi edebiyatı
g t d

Artuklu Beyliği ya da diğer adıylaArtuklular,Harput,Mardin veHasankeyf bölgelerinde 1102-1409 yılları arasında hüküm sürmüş birOğuz Türkmen^[1]^[2]^[3] beyliğidir.

Artuklular, 1102 yılında,Güney veDoğu Anadolu Bölgesi'nde Artuk Bey tarafından kurulmuş bir beyliktir. İsminiTürkmen beyi olanArtuk Bey'den almıştır. 1086 yılındaKudüs'ü alanArtuk Bey aynı yıl burada öldü. Daha sonrasında Artuklular Hasankeyf,Mardin veHarput olmak üzere üç ana koldan idare edildiler.

Hasankeyf kolu, Artuk Bey'in oğluSökmen Bey tarafından kurulmuştur. Başkenti Hasankeyf, daha sonra da Diyarbakır olarak belirlenmiştir. 1231 yılında Eyyubiler tarafından yıkılmışlardır.

Mardin kolunun kurucusuİlgazi Bey'dir. Sırasıyla AnadoluSelçuklu,Eyyubi veMoğol hakimiyetine girmişler, 1409 yılındaKarakoyunlular tarafından yıkılmışlardır.

Harput kolunun kurucusu Mardin ArtuklularındanMelik İmameddin Ebubekir'dir. 1224 yılındaI. Alaaddin Keykubad, Harput'u alarak bu kola son vermiştir.

Artuklulardan günümüze kadar gelen tarihî eser, hâlen ayakta durmakta olanMalabadi Köprüsü'dür. Malabadi Köprüsü 1147 yılında yapılmıştır.Malabadi Köprüsü dünyanın en büyük taş kemerli köprüsüdür veAyasofya'nın kubbesini içine rahatlıkla alabilecek kadar büyüktür.

Tarihçe

[değiştir |kaynağı değiştir]

Sökmen Bey ve İlgazi Bey, Selçuklu Sultanlığı ile çatışmaya girdikleri El Cezire'de Diyarbakır, Mardin ve Hasankeyf'e yerleştiler. Mardin beyi Sökmen, 1104 yılındaHarran Muharebesi'nde Haçlıları mağlup etti. İlgazi Bey, Mardin'de Sökmen'in yerini aldı ve 1118'de kadı İbnü'l-Aşşab'ın isteği üzerine Halep'in kontrolünü ele geçirdi. 1119 yılında,Ager Sanguinis Savaşı'ndaAntakya Prensliği İlgazi Bey tarafından mağlup edildi.

Malabadi köprüsü Artuklular tarafından yaptırılmıştır. ilk ismi Akarman veya Karaman köprüsüdür.^[4]

Haçlılarla İlgazi Bey, Edessa İlçesini yağmaladıktan sonra barıştı. 1121'de, kuzeye Ermenistan'a gitti ve aralarında kayınpederi Mazyad Dubais II ibn Sadaqah ve Gence Sultanı Melik'in liderliğindeki adamlar da dahil olmak üzere tahmini 15.000-20.000 asker vardı. İlgazi Bey Gürcistan'ı işgal etti ancak 1121Didgori Savaşı'nda Gürcistan kralıIV. Davit tarafından yenilgiye uğradı. İlgazi Bey 1122'de öldü ve yeğeniBelek Gazi nominal olarak Halep'i kontrol etmesine rağmen, şehir gerçekten İbn El-Keşşab tarafından kontrol ediliyordu. İbn-i Keşşab 1125'te suikastçılar tarafından öldürüldü veHalep, 1128'deMusul'un atabeyiİmadeddin Zengi'nin kontrolüne geçti.

Belek Gazi'nin ölümünden sonra Artuklular Harput, Hasankeyf ve Mardin arasında bölündü. Hasankeyf beyi Sokman'ın oğlu Rukn el-Daula Dāʾūd 1144 yılında öldü ve yerine oğlu Kara Aslan geçti. Kara Aslan,Zengiler'e karşı Edessa KontuII. Joselin ile ittifak kurdu ve Joselin 1144'te uzaktayken Zengi Devleti, düşen ilk Haçlı devleti olan Edessa'yı geri aldı (bkz.Urfa Kuşatması). Hasankeyf, Zengi Devleti'nin de vasalı oldu. Kara Aslan'ın oğlu Nūr al-Dīn Muḥammad, kızı Nuraddin Muhammed ile evlenen Anadolu Selçuklu SultanıII. Kılıç Arslan'a Eyyubi sultanıSelahaddin ile ittifak yaptı. II. Kılıç Arslan ile barış anlaşmasında Selahaddin, Artukluların teknik olarak hala Selahaddin'in henüz kontrol edemediği Musul'un vasalları olmasına rağmen, Artuklu topraklarının kontrolünü ele geçirdi. Bununla birlikte, Artuklu desteğiyle Selahaddin, nihayet Musul'un kontrolünü de ele geçirdi ve yönetimi 1180'lerin sonlarına doğruSelçuklu İmparatorluğu'ndan Eyyubi Sultanlığı'na devretti. Selçuklu İmparatorluğu bundan kısa bir süre sonra 1194'te tamamen dağıldı.

Artuklu hanedanı, Cezire'nin nominal komutasında kaldı, ancak Eyyubi yönetimi altında güçleri azaldı. Hasankeyf şubesi 1198'de Diyarbakır'ı fethetti ve merkezi buraya taşındı, ancak 1231'de Selçuklularla ittifak kurmaya çalışınca Eyyubiler tarafından yıkıldı. Harput kolu, Eyyubiler ile Selçuklular arasındaki kaygan bir politika nedeniyle Anadolu Selçuklu Sultanlığı tarafından tahrip edildi. Mardin kolu daha uzun süre hayatta kaldı, ancakEyyubiler,Anadolu Selçuklu Devleti,İlhanlılar veTimurluların bir vasalı olarak hayatta kaldı. Kara Koyunlular Mardin'i ele geçirdi ve sonunda 1409'da Artuklu egemenliğine son verdi.

Hükümdarları

[değiştir |kaynağı değiştir]

Artuklu hanedanının ana kolları Hasankeyf, Harput, Mardin ve Halep'te bulunuyordu.^[5]

Hasankeyf kolu

[değiştir |kaynağı değiştir]

Bu kol başlangıçtaHasankeyf (Ḥiṣn Kaifā) merkezliydi. Merkezi 1183'teDiyarbakır'a taşındı.

Sökmen Bey,Artuk Bey oğlu, 1102–1104
İbrahim (Hasankeyf Beyi), Sökmen Bey oğlu, 1104–1109
Rüknü'l-Devle Davud, Sökmen Bey oğlu, 1109–1144
Fahreddin Kara Arslan, Davud Bey'in oğlu, 1144–1174)^[6]
Nureddin Muhammed, kara Aslan oğlu 1174–1185^[6]
Kutbeddin Sökmen II, Nureddin Muhammed oğlu, 1185–1201^[6]
Nasruddin Mahmud, Nureddin Muhammed oğlu, 1201–1222^[6]
Rükneddin Mevdud, Nasruddin Mahmud oğlu, 1222–1232/33.

Rüknüddin Mevdûd'un hükümdarlığından sonra Artukluların Hasankeyf koluna ait topraklarEyyubiler'in eline geçti.

Harput kolu

[değiştir |kaynağı değiştir]

Harput kolu başlangıçta Hasankeyf kolunun bir parçasıydı ancak daha sonra Kara Arslan'a karşı çıkarak bağımsızlığını kazandı.

İmâdüddin Ebu Bekir,Kara Arslan'ın oğlu, 1185–1204
İbrahim bin Ebu Bekir, 1203–1223
Ahmet Hızır, 1223–1234
Artuk Şah, 1234.

Harput kolu, 1234 yılında Selçuklu sultanıI. Keykubat tarafından fethedildi.

Mardin kolu

[değiştir |kaynağı değiştir]

Artukluların Mardin kolu, 1101-1409 yılları arasında Mardin ve Silvan bölgelerinde hüküm sürmüştür ve İlgazi ve kardeşi Alp Yaruk'un torunları tarafından yönetilmiştir.

Yâkuti, 1101–1104
Ali bin Yakuti, 1104
Sökmen, 1104–1115
İlgazi, Artuk'un Oğlu, 1115–1122
Timurtaş, 1122–1154
Necmeddin Alpı, 1154–1176
II. İlgazi, 1176–1184
Hüsâmeddin Yavlak Arslan, 1184–1203
Artuk Arslan, 1203–1239
I. Necmeddin Gazi, 1239–1260
Muzaffer Fahreddin Kara Arslan,1260–1292. Moğol hâkimiyetini tanıdı
Şemseddin Dâvud, 1292–1294
II. Necmeddin Gazi, 1294–1312
Ali Alpı, 1312
el-Melikü’s-Sâlih, 1312–1364
el-Melikü’l-Mansûr Ahmed, 1364–1367
el-Melikü'l Mahmūd (second rule), 1367
II. Şemseddin Dâvud, 1367–1376
Mecdüddin İsa, 1376–1407
Şehâbeddin Ahmed, 1407–1409.

Mardin kolu, 1409 yılında Karakoyunlular tarafından fethedilmiştir.

Halep kolu

[değiştir |kaynağı değiştir]

Halep'i yöneten Artuklu kolu, Mardin kolunun bir uzantısıydı.

İlgazi, 1117–1121
Süleyman, 1121–1123
Belek Gazi, 1123–1124
Timurtaş, 1124–1125
[Selçuklu yönetimi,Porsuk, 1125–1127]
Süleyman, 1127–1128.

Halep, 1128 yılında Zengilerin eline geçmiş ve 1183 yılına kadar Zengi hanedanı tarafından yönetilmiştir.

Resimler

[değiştir |kaynağı değiştir]

Elazığ'da Artuklular'a ait bir türbe.
İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi'nde bulunan Artuklular'a ait bir mimari parça.
İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi'nde bulunan Artuklular'a ait bir mimari parça.

Ayrıca bakınız

[değiştir |kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir |kaynağı değiştir]

^Middle East Conflicts from Ancient Egypt to the 21st Century, Spencer C. Tucker s;547
^Islamic Desk Referenc Compiled from The Encyclopaedia of Islam, E.J. van Donzel s;167
^Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert, Carole Hillenbrand s;103
^Hillenbrand, Carole (1979). The History of the Jazīra 1100-1150: the contribution of Ibn Al-Azraq al-Fāriqī (PhD thesis). University of Edinburgh. s. 314, 317, 444, 445–447, 500, 549.
^Bosworth, Clifford E.,The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual, Columbia University Press, New York, 1996, pgs. 194-196
^^a ^b ^c ^dWhelan 1988, s. 146.

g t d Anadolu beylikleri
I. dönem	Ahlatşahlar Artuklu Çaka Çubukoğulları Dânişmendliler Dilmaçoğulları Erbil İnaloğulları Mengüçlü Saltuklu Tanrıbermiş
II. dönem	Alaiye Aydınoğulları Candaroğulları Canik beylikleri Bafra Hacıemiroğulları Kubadoğulları Kutluşahlar Tâceddinoğulları Taşanoğulları Çobanoğulları Dobruca Dulkadiroğulları Eretna Erzincan Eşrefoğulları Germiyanoğulları Hamitoğulları İnançoğulları Kadı Burhâneddin Karamanoğulları Karesi Menteşe Osmanoğulları Özeroğulları Pervâneoğulları Ramazanoğulları Sâhib Ataoğulları Saruhanoğulları Tekeoğulları Umuroğulları

Anadolu beylikleri

I. dönem

II. dönem

Otorite kontrolü	BNF:cb12136958g (data) GND:11883021X LCCN:sh2007010583 NLI:987007291324805171 TDVİA:artuklular ULAN:500313579 VIAF:3267706

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Artuklu_Beyliği&oldid=36359610" sayfasından alınmıştır

Kategoriler:

Gizli kategoriler:

[8]ページ先頭