| Aramice |
|---|
Aramice: ܐܪܡܝܐ,İbranice: ארמית
Arāmît |
 Süryanice Esṭrangelā alfabesiyle Arāmāyā |
| Telaffuz | IPA [arɑmiθ], [arɑmit],
[ɑrɑmɑjɑ], [ɔrɔmɔjɔ] |
|---|
| Bölge | Orta Doğu |
|---|
| Konuşan sayısı | (550.000 atıf 1994–1996)e17 |
|---|
| Dil ailesi | |
|---|
| Yazı sistemi | Arami ebced,Suriye ebced,İbrani ebced,Sâbiî alfabesi,Arap ebced (yerel) ile birlikteDemotik[1] veÇin'de bulunan az sayıda yazıt[2] |
|---|
| Dil kodları |
|---|
| ISO 639-3 | Çeşitli:
arc – İmparatorluk Aramicesi (M.Ö. 700–300)
oar – Eski Aramice (M.Ö. 700 öncesi)
aii – Yeni Asur Aramicesi
aij – Lişanid Noşan
amw – Yeni Batı Aramicesi
bhn – Yeni Botan Aramicesi
bjf – Barzani Yeni Yahudi Aramicesi
cld – Yeni Keldani Aramicesi
hrt – Hertevince
huy – Hulaula
jpa – Filistin Yahudileri Aramicesi
kqd – Köy Sancak Süryani dili
lhs – Süryanice
lsd – Lişana Deni
mid – Modern Sâbiî
myz – Klâsik Sâbiî
sam – Samiri Aramicesi
syc – Süryanice (klâsik)
syn – Senendec
tmr – Babil Yahudileri Aramicesi
trg – Lişan Didan
tru – Turoyo
xrm – Armazik (0–200 AD) |
|---|
| Dilbilimci listesi | arc |
|---|
| | oar |
|---|
| | myz |
|---|
| | xrm |
|---|
| | jpa |
|---|
| Linguasphere | 12-AAA |
|---|
| Bu sayfaUFA fonetikUnicode semboller içerir. Doğru birgörüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde,soru işaretleri, kutular veya diğerUnicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınızYardım:IPA. |
Aramca veyaAramice (Klâsik Süryanice: ܐܪܡܝܐ; Eski Aramice: 𐤀𐤓𐤌𐤉𐤀; İmparatorluk Aramicesi: 𐡀𐡓𐡌𐡉𐡀; kare yazı אַרָמָיָא),Sâmî (Semitik) dil ailesinin Kuzeybatı grubundan bir dil. Suriye ülkesinin eski adı olanAram sözcüğüne izafeten adlandırılmıştır.[3]
Aramice en eski kaynaklar M.Ö. 2. binyıl başlarındaSuriye'de bulunmuştur. M.Ö. 1. binyıl başlarındaBabil veAsur ülkelerini içerenMezopotamya'daAkkadca yerine egemen dil olarak benimsenmiş, M.Ö. 6. yüzyılda tümYakın Doğu'da egemenlik kuranPers (İran) İmparatorluğunun resmî yazışma dili olmuştur. Aynı dönemdeYahudiler tarafındanİbranice yerine günlük konuşma ve yazı dili olarak kullanılmaya başlanmıştır.İsa'nın anadilidir. M.S. 7. yüzyıldaİslamiyet'in yayılması ile de yeriniArapçaya bırakmıştır. Günümüzde yaklaşık 2.000.000 kullanıcısı vardır.
AramiceninUrfa lehçesinden türeyen ve M.S. 2. yüzyıldan itibarenSüryani alfabesi (Estrangelo) ile yazılan lehçesineSüryanice adı verilir.[kaynak belirtilmeli]
Süryanice-Aramice, tarihte birçok halk, din ve ülke tarafından konuşulmuş olduğundan sayısız lehçelere ayrılmış ve en şaşaalı dönemleri olan M.Ö. 300-M.S. 700'lü yıllar arasında Batı Avrupa'danUzak Doğu'ya kadar çok geniş bir coğrafyaya yayılma imkânı bulmuş bir dildir.
Arami Lehçeler, temel olarak Doğu ve Batı olmak üzere iki ana kola ayrılırlar. Bu ayrımın kabacaFırat Nehri'nin batısı ve doğusu olduğu kabul edilir.
- Eski Arami Dili: Bunlar Eski Arami yazısıyla yazılmış olan yazıtlar olup M.Ö. 800-750 yılları arasına tarihlenmektedirler. Suriye havalisinde kurulmuş olan küçük Arami prensliklerince kullanılmışlardır.
- Eski Ahid Aramicesi: Eski Ahid'in Danyal ve Esra bölümlerinin bir kısmı bu dilde yazılmıştır yaklaşık M.Ö. 167 yılına tarihlendirilmektedir.
- Filistin Aramicesi: Üç kısma ayrılmaktadır:
- Filistin Yahudi Aramicesi:Tevrat'ın Aramice Tercümesi olanOnkelos ve AkilasTargumları (Aramice Çeviri) Filistin Yahudi Aramicesi'nin Yuda lehçesinde;Kudüs Talmudu'nun (Talmud Yeruşalmi)Gemara,Alaha veAgada bölümleri ise, Filistin Yahudi Aramicesi'nin Galile lehçesinde yazılmışlardır.
- Filistin Hristiyan Aramicesi: Hristiyan Galile lehçesi İsa'nın anadiliydi.
- Sameyri (Şomronit) Aramicesi: Kudüs'teki Yahudi din bilgelerinin otoritesini kabul etmeyen farklı mezhepten Musevilerin dilidir, M.S. 4. yüzyıla tarihlenir lehçe olarak Filistin Yahudi Aramice'sinin Galile lehçesine yakındır.
- Mısır Aramicesi: M.Ö. 5. yüzyılda Mısırda bulunan Yahudi asker kolonisinin kullandığı bir lehçeydi.
- Nabati Aramicesi: Suriye ve Lübnan civarından Mısır, Anadolu ve Avrupa'ya kadar yayılmış ve Filistin Aramicesine benzeyen bir lehçe olup M.Ö. 1 yıldan itibaren 500 yıl kadar kullanılmıştır, farklı bir alfabesi olup harfler bitiştirilerek yazılmıştır bu özelliği ile harfleri bitişik yazılan ilk Sami alfabesi olarak tarihe geçmiştir.
- Palmira (Tedmür) Aramicesi: Tedmürlü Arapların farklı alfabeleri ile yazılan ve M.Ö. 1. yüzyıldan itibaren 300 yıl kadar kullanılan bir Arami lehçesi olup Filistin Aramicesi'ne yakındır. Çok geniş coğrafyada bu alfabeyle yazılmış yazıtlar bulunmaktadır.
- Çağdaş Batı Arami Lehçeleri: Bugün Şam ve Lübnan'ın birkaç köyünde birkaç bin kişi tarafından konuşulan tek Batı Aramicesidir.
- Eski Doğu Aramicesi: M.Ö. 9. yüzyıllarda Akadca ile beraber kullanılmıştır daha sonra gelişerek M.Ö. 5. yüzyılda "İmparatorluk Aramicesi" ismini almıştır. Kuzeybatı Anadolu'ya kadar yayılmıştır.
- Süryanice: Urfa ve Mardin bölgesinde bulunanSüryaniler 2. yüzyılda Hristiyanlığı kabul etmeleriyle Yunan kültürüyle de harmanlanıp güçlü ve zengin bir edebiyat meydana getirmişlerdir. En önemli eserler Kutsal KitabınPeşitta adı verilen Süryanice çevirisidir. 431 Efes ve 451 Kadıköy Konsilleri ile farklı mezheplere bölünen Süryanilerin dil ve alfabeleri de Doğu ve Batı olmak üzere iki ayrı kola ayrılmışlardır.
- Batı Süryanicesi: Bizans'ın etkisinde kalanMonofizit İsa'nın Tek ve ayrılmaz bir Tabiatı olduğuna inananlar)Yakubiler, 680 yılında bunlardan ayrılan veMonothelitizm'i benimseyen (İsa'nın tek tanrısal karakteri olmakla beraber insani iradesi'nin de olduğu görüş) daha sonra 1182 yılında Katolikliği benimseyen LübnanlıMaruniler ve bugün Katolik olup, Bizans ayin biçimine göre ibadet edenMelkitler oluşturur.
- Doğu Süryanicesi iseDiofizit (İsa'nın birbirinden bağımsız çift tabiatı olduğunu savunan görüş)Nesturiler (Asuriler olarak da bilinir) ve daha sonra bunlardan ayrılık Katolikliği benimseyenKeldaniler oluşturur. Nesturiler Doğu Aramicesi'ni Çin'e kadar taşımışlar ve yaymışlardır. Her iki grupta sesli harflerin okunuşları farklılıklar gösterir.
- Harran Aramicesi: M.S. 8. yüzyılda Urfa'nın güneyinde yaşayan pagan Harran Krallığı'nın dilidir.
- Miniha Aramicesi: Süryaniceye yakın bir lehçe olup Mardin civarında M.S. 2. yüzyılda konuşulmuştur.
- Babil Talmudu Aramicesi: M.S. 4-6 yüzyıllardaBabil Sürgünü'ndeki Yahudilerce oluşturulan Babil Talmudu'nun Aramicesidir. Süryaniceye yakın olan bu Lehçede daha sonra Yadudi din bilginleri birçok kitaplar yazmışlardır.
- Mande Aramicesi: Zerdüşt, Musevi ve Hristiyan geleneklerinden oluşmuş bir din olan Sabi tarikatının konuştuğu lehçedir. Farklı bir alfabesi vardır lehçe olarak en fazla Babil Talmud'u aramicesine benzemekle beraber en az yıpranmış ve en arı Arami lehçesidir.
- Çağdaş Doğu Arami Lehçeleri: Bugün Arapçanın yayılmasıyla Aramice'nin Doğu Lehçelerini konuşanların sayıları gittikçe azalmıştır. Bunlardan ayakta kalanları.
- Hristiyan Çağdaş Doğu Arami Lehçeleri:
- Turoyo ܛܘܪܝܐ:Yakubi Süryanilerce Konuşulan Çağdaş Batı Süryani lehçesidir Midyat (Tur-Abdin) bölgesi veİstanbul'daSuriye, [Lübnan] ve göçlerle bazı Avrupa Ülkelerinde, Amerika kıtasında ve Avustralya'da en az 800.000 kişi tarafından konuşulmaktadır.
- Mlahsö ܡܠܚܬܝܐ: Bu dili konuşan Trabzon da bir aile (altı kişi) tespit edilmiştir. Daha çok ve sade kelimeler vardır. Kelime yapısı bakımından Klâsik Süryaniceye Turoyo'dan daha yakındır.
- Surit ܣܘܪܬ (Aturaya ܐܬܘܪܝܐ):Asuri Hristiyanlarınca konuşulan Çağdaş Doğu Süryani Lehçesidir. 210.000 kişi tarafındanİran,Irak,Suriye,Türkiye,Kıbrıs,Ermenistan,Gürcistan,Azerbaycan,Lübnan Avrupa Ülkeleri, Amerika veKanada'da konuşulur.
- Yeni Doğu Keldanicesi (ܟܠܕܝܐ Kaldaya):Keldaniler tarafından kullanılan Çağdaş Doğu Süryani Lehçesidir.İran,Irak,Türkiye,Suriye,Lübnan Avrupa Ülkeleri, Amerika veKanada'da 806.000 kişi tarafından konuşulur. Bu dili konuşanlar ileSurit konuşanlar rahatlıkla anlaşabilirler.
- Hertevin (ܣܘܪܬSôreth): 1960'lı yıllara dek Siirt civarında yaşayan 1.000 kadar kişi tarafından konuşulan, Surit'e yakın bir lehçedir.
- Yahudi Çağdaş Doğu Arami Lehçeleri:
- Lişana Deni (לשנא דני): Çoğu İsrail'de olmak üzere, Irak ve Türkiye'de 8.000 kişi tarafından konuşulur, İbrani Alfabesiyle yazılır.
- Lişan Didan (לשן דידן): Çoğu İsrail'de olmak üzere, İran, Türkiye, Azerbaycan, Gürcistan'da 4.000 kişi tarafından konuşulur, İbrani Alfabesiyle yazılır.
- Lişanid Noşan (לשניד נשן): Çoğu İsrail'de olmak üzere, Irak'ta 2.000 kişi tarafından konuşulur, İbrani Alfabesiyle yazılır.
- Hulaula: Bugün çoğu İsrail'de yaşayan, İran kökenli 10.000 kişi tarafından konuşulur, İbrani Alfabesiyle yazılır.
Tarih boyunca farklı alfabeler ile yazılan Aramice, bugün Hristiyanlar tarafındanSüryani alfabesi, Museviler tarafından iseİbrani alfabesi ile yazılmaktadır.[kaynak belirtilmeli]
